بازار بر اصل تبادل كالا و رفع احتياجات مردم به وجود آمده است.» (بيگلري، 1335، ص 8) وقتي كه انسان‌ها در پي تكامل روش‌هاي توليد محصولات كشاورزي و صنايع دستي موفق به توليد محصول بيش از نياز خود شدند، به فكر مبادله آن محصولات با توليدات ديگر افتادند. از همين زمان بود كه نياز به مبادله در جوامع انساني شكل گرفت و متناسب با آن، مكان و فضايي جهت نگهداري و انجام مبادلات به وجود آمد.
مفهوم بازار در اين زمان به مفهوم بازار مكاره شبيه بود. اغلب اين بازارها غرفه‌هايي موقتي بودند كه در محيطي باز در مجاورت روستاها (بنگه‌گاه) يا در مناطقي كه نسبت به چندين مركز تجمع انساني مركزيت داشته‌اند، به صورت ادواري تشكيل مي‌شدند و مردم محصولات متنوع و گوناگوني به صورت پاياپاي در اين بازارها مبادله مي‌كردند. از همين زمان است كه پـديـده بـازار در جـوامـع انسـاني شـكل مي‌گيـرد. (پوراحمد، 1376، ص 61)

«درگذشته در روستاها و در شهرهاي كوچك و بزرگ، بازار در يك جا ثابت نبود و در محله‌هاي خاص و طي روزهاي معين به وجود مي‌آمد.» (پيرنيا، 1371، ص 120) به تدريج با ازدياد حجم مبادلات از يك‌ سو و رشد روستاهاي اوليه ازسوي ديگر، مراكزي به صورت مشترك براي رفع نيازهاي عمومي مبادله، به‌وجود آمد.

خصوصيات بعضي از عناصر اصلي بازار به شرح زير است :‌
1-راسته، يا گذرگاه اصلي و فرعي بازار، مسيري نسبتاً طولاني است كه در دو طرف آن دكان‌ها و فروشگاه‌هاي به هم پيوسته، رو به گذر قرار گرفته‌اند.
از خصوصيات مهم راسته‌ها به عنوان عنصر بنيادي بازار، نبود خانه‌هاي مسكوني ميان آنهاست. مگر در انتهاي راسته‌هاي فرعي كه بازار به كوچه‌هاي خانه‌دار معمولي مي‌پيوندد.
2-سرا و كاروانسرا (خان)، شمار كاروانسراها و وسعت آنها در ميان بازار يا در وسط شهر دلالت بر اهميت اقتصادي و داد و ستد بين‌المللي شهر داشته است.
سرا به طور كلي شامل يك حياط مياني است كه حجره‌هاي به هم پيوسته گرد آن را فرا گرفته است.
تفاوت سراها بيشتر در شكل زمين، تعداد طبقات و نوع ايوان و رواق و راهروهاست. معمول‌ترين نوع سرا دو طبقه است.

و.....

فهرست مطالب

مقدمه

تعریف بازار

بازار در معماری اسلامی

چگونگی شکل‌گیری بازارها

عناصر بازارها

نظام فضایی حاکم بر بازار

چهارسوق

حجره

کاروانسرا

تیمچه

پیش‌خان

خان

راسته بازار

دالان

رسته

قیصریه

تیم

خانباز

پیدایش مفهوم

شکل‌گیری کالبد

انواع بازار

عوامل محیطی در شکل‌گیری بازار

بازارهای کرانه جنوبی دریای خزر

بازار رشت

خصوصیات کالبدی

گذرهای بازار

دکان‌ها

سرای ملک

سرای سعادت

سرای طاقی کوچک

بازارهای کرانه‌ی شمالی خلیج فارس

بازار بوشهر

خصوصیات کالبدی بازار

مصالح و ساخت بازار

پوشش راسته

سقف صاف

سقف شیبدار

سقف مدور

بازار تبریز

خصوصیات کالبدی بازار

سراها

تیمچه‌ها

بازار زنجان

سراهای بازار

بازار در اقلیم گرم و خشک

بازار وکیل

بازار سمنان

خصوصیات کالبدی بازار

بازار شیخ علاالدوله

بازار شمالی

تکایای اصلی

تکیه ناسار

بازار لار

خصوصیات بازار لار

فضای مرکزی

غلام گردش

بازار سمنان

تصاویر از بازار‌های ایرانی

منابع