مقدمه
تعاریف
فصل اول مطالعات پایه
فصل دوم مبانی نظری
فصل سوم اقلیم و موقعیت قرارگیری
فصل چهارم استانداردها و ضوابط
فصل پنجم برنامه فیزیکی و ریز فضاها
فصل ششم نمونه های موردی و تطبیقی
فصل هفتم  ایده و کانسبت
فصل هشتم سازه و تاسیسات
فصل نهم منابع و ماخذ 
   
 
مقدمه
نجوم مطالعه مواد و مقدمه‌ای است درباره فرآیند بوجود آمدن آنچه در آنسوی جو زمین است که این جهان ، آسمان و گوی آسمان را از اتمهای کوچک تا گیتی وسیع شامل می‌شود. منجمان اجرام آسمانی مانند سیارات ، ستاره‌ها ، ستاره‌های دنباله دار ، کهکشانها ، سحابیها و مواد بین کهکشانها را مطالعه می‌کنند. برای اینکه چگونگی تشکیل شدن ، چگونگی بوجود آمدن و منسب هر کدام را مشخص می‌کنند و اینکه چگونه بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند و چه اتفاقی ممکن است برای آنها بیفتد.
 
بخشی از جهان ما ، زمین و آنچه در آن اتفاق می‌افتد اختر شناسی را شامل می‌شود، در واقع زمین آزمایشگاه ماست و هر چه که درباره جهان می‌دانیم از آنچه از زمین می‌توانیم ببینیم و دریابیم و یا تصور کنیم سرچشمه گرفته است. 
 
تعاریف
چگونه علم نجوم بوجود آمد؟ 
قبل از اختراع تلسکوپ ، در نزدیکی قرن هفدهم ، نجوم بر مبنای مشاهده با چشم غیر مسلح پایه گذاری شده بود. در ابتدا مردم از محل ستاره‌ها و سیارات در آسمان نقشه تهیه می‌کردند. متمدن ترینها برای نقشه برداری آسمان نظام داشتند و می‌دانیم که امروزه نجوم از نظریات یونانیان باستان سرچشمه می‌گیرد. در سال 150 میلادی یک منجم و ریاضیدان یونانی به نام کلودیوس بطلمیوس یک رساله درباره علم نجوم نوشت. او در آن 48 گروه ستاره‌ای که صورت فلکی نامیده می‌شدند را فهرست کرد ، مانند جبار ، برساووش و ... که بیشتر از اسامی اساطیر گرفته شده‌اند.
 
همانطور که ما هنگام نگاه کردن به ابرها ، آنها را به اشکالی از اجسام آشنا تصور می‌کنیم، همانگونه بطلمیوس در گروهبندی ستارگان اشکال آشنا را مشاهده کرد. همچنین بطلمیوس متوجه شد که به نظر ستارگان در سرتاسر آسمان حرکت می‌کنند، او گفت که تمام اجرام آسمانی به دور زمین که مرکز جهان بی‌حرکت ایستاده حرکت می‌کنند. این نظریه علمی برای قرنها پذیرفته شده بود. تئوری بطلمیوس راجع به جهان طرح زمین مرکز نامیده شد، زیرا در آن زمین در مرکز عالم قراردارد. 
 
چه موقع کشف شد که زمین بدور خورشید می‌چرخد؟ 
قبول این واقعیت مدتها طول کشید. در سال 1543 میلادی یک منجم لهستانی به نام نیکلاس کوپرنیک De Revolutionibus را منتشر کرد که مشخص می‌کرد سیارات به دور خورشید گردش می‌کنند، اما نظریه او با تعلیمات کلیسای کاتولیک مغایرت داشت و کلیسا قدرتمندترین سازمان اجتماعی و سیاسی آن زمان بود. عقیده‌هایی مانند طرح خورشید مرکزی که در جهان تفکر بدیع بودند سزاوار کیفر مرگ بودند.
 
بنابراین اگر هم تعدادی دیگر از منجمان طرح کپرنیک را می‌پذیرفتند از تصدیق کردن آن هراس داشتند. در سال 1632 گالیلئو گالیله ، یکی از برجسته‌ترین منجمان در طول تاریخ ، سرانجام یک کتاب در حمایت از نظریه کپرنیک منتشر کرد. کلیسای کاتولیک روم گالیله را برای محاکمه بخاطر بدعت گذارن احضار کرد و این منجم برای برگشتن از حرفش یا مرگ حق انتخاب داشت. گالیله دست از عقیده خود کشید اما کلیسا از پذیرفته شدن طرح خورشید در عرف نمی‌توانست جلوگیری کند (در سال 1992کلیسای کاتولیک روم رسما با گالیله و کپرنیک موافقت کرد). 
 
 
 
منجمان چگونه سریعا یک ستاره را از دیگران تشخیص می‌دهند؟ 
منجمان علاوه بر نقشه موقعیت ستارگان در آسمان تعیین کردند که کدام ستاره از دیگر ستارگان پر نورتر است. یک منجم یونانی به نام هیپارکوس جد بطلمیوس ابتدا ستارگان را بر اساس روشنایی‌اشان طبقه بندی کرد. او شش طبقه روشنایی را با قدرشان لیست کرد (قدر یعنی درخشش یک ستاره که بر روی زمین نمایان می‌شود. قدر یک ستاره تا حد زیادی در تعیین اینکه چقدر از زمین فاصله دارد موثر است)، هیپارکوس 20 ستاره از قدر اول را طبقه بندی کرد و ستارگان ضعیف یعنی آنهایی که با چشم غیر مسلح دیده می‌شوند را در شش قدر طبقه بندی کرد. 
 
نقش گالیلئو گالیله 
گالیله در پیزای ایتالیا در 1564 در اواسط دوره رنسانس متولد شد. گالیله فقط اولین کسی که تلسکوپ را روی ستارگان متمرکز کرد نبود، او همچنین دیدگاه متفاوتی نسبت به جهان ایجاد کرد. گالیله استاد نجوم ، ریاضی ، فیزیک ، فلسفه و تبلیغات بود . تصور او (و احتمالا واقعیت) از یک نبوغ ذاتی بود: زیرک ، شوخ و اما زننده بود. مردم مهم انجمن او را جستجو می‌کردند، تا وقتی که کار منفور و خطرناک حمایت از دیدگاه خورشید مرکزی کپرنیک راجع به منظومه شمسی را در کارهایش انتشار داد:
 
 
 ما این حقیقت را پذیرفتیم که خورشید در مرکز منظومه شمسی است و ما ممکن است گفته باشیم (هرکس می‌داند که خورشید به دور زمین می چرخد و فقط تعداد کمی دانشمند دیوانه فکر می‌کنند غیر از این است). در سال 1543 نیکولاس کوپرنیکوس رساله پیشنهادی‌اش را که تمام سیارات به انظام زمین به دور خورشید می‌چرخند منتشر کرد. این پیشرفت غیر منتظره برای عده‌ای بطور محرمانه خوشایند بود، برای قدرتمندترین دولت اروپا در آن زمان (کلیسای کاتولیک روم) در وضع موجود مسلما منفعتی وجود داشت. با این همه عقاید نظام و توانایی‌اش رویه زمین مرکزی در جهان باقی ماند.
 
گالیله بطور آشکارا از دیدگاه جهانی کپرنیک در مقابل کلیسا حمات کرد. روش رهبر کلیسا با دیگر بدعت گذاران نادیده گرفتن آنها یا آسیب رساندن به آنها با برخی شرایط بود. اما کلیسا نمی‌توانست گالیله را نادیده بگیرد. در سال 1634 گالیله به دادگاه کلیسا آورده شد و ادعا کرد که دست از عقاید بدعت گذارانه‌اش درباره منظومه شمسی برداشته است. روبرو شدن با شکنجه و مرگ ، گالیه را وادار به تسلیم شدن کرد. او هنگامی که اتاق محاکمه را ترک کرد زیر لب گفت بی اعتنا به آنچه مجبور به گفتن شده بود ادعا کرد که زمین هنوز به دور خورشید می‌چرخد. گالیله بقیه عمر خود را در زیر شیروانی خانه‌ای تا سال 1642 گذراند 355 سال بعد در سال1992 کلیسا رسما طرح کپرنیک را در مورد منظومه شمسی پذیرفت.
 
بررسى وضعيت و جايگاه علم نجوم در ايران امروز
 
 
شايد در هنگام گذر از خيابان هاى شهرتان در ميان آن همه دود و هياهو ى شهر گاهى نگاهتان به آسمان افتاده باشد. آسمان شهرهاى بزرگ ايران ديگر همانند گذشته ها صاف نيست. وقتى كه شهروندان تهرانى به افق شرقى خود نگاه مى كنند ديگر دماوند مظهر پايدارى سرزمينمان را راست قامت و زيبا با قله اى پوشيده از برف نمى بينند. مدت ها است كه به علت گسترش غيرمنطقى شهر تهران و توليد غيرصحيح ماشين هاى پرمصرف آسمان شهر تهران طراوت خود را از دست داده است. ديگر همچون گذشته ها شب ها نمى توانيد نقش راه شيرى را به زيبايى كامل نظاره كنيد. 
 
هنگامى كه خواجه نصيرا لدين طوسى در نيمه دوم قرن هفتم هجرى قمرى بزرگترين رصد خانه منطقه را مى ساخت به اين مى انديشيد كه هم اكنون نجوم رصدى ايران در بالاترين سطح دنيا قرار دارد. بدون شك پندار اين دانشمند بزرگ ايرانى اشتباه نبوده است اما اين افتخارات بزرگ ايران كه در سده هاى گذشته در ايران زمين به دست آمده است هم اكنون تنها تكيه گاه فرهنگى و علمى ما ايرانيان است. هنگامى كه بنياد بزرگ علمى رصد خانه مراغه پس از بيش از دو دهه تلاش و كوشش ساخته شد چندين رصدخانه، همچون رصدخانه هاى هندوستان و استانبول به تقليد از رصدخانه مراغه ساخته شدند. تا مدت ها رصدخانه مراغه از دقيق ترين و مهم ترين رصدخانه هاى جهان بوده است. 
 
هم اكنون از بزرگ ترين مركز علمى منطقه تنها قسمت هاى كوچكى در بلنداى تپه مشرف به شهر مراغه باقيمانده است. خوشبختانه در طول دهه پنجاه با كاوش هايى كه به سرپرستى دكتر پرويز ورجاوند انجام شد باقيمانده هاى اين بنا مرمت شده است. هم اكنون بزرگترين تلسكوپ ايران در نزديكى همين تپه و در سى كيلومترى شهر تبريز قرار دارد. رصدخانه دانشگاه خواجه نصير الدين تبريز دو تلسكوپ بزرگ به قطر هاى 60 و 40 سانتيمتر دارد. در حالى كه قطر آينه تلسكوپ بزرگ ترين تلسكوپ هاى دنيا به ده متر رسيده و در كشورهاى همسايه ايران همچون ارمنستان قطر شيئى بزرگترين تلسكوپ 5/2 متر است و كشور جنگ زده عراق در حال ساخت رصدخانه اى با تلسكوپ سه مترى است ديگر نمى توان گفت كه همچون گذشته كشور ما در بين صاحبان بزرگترين رصدخانه هاى دنيا قرار دارد. متاسفانه كشور ما همچون گذشته ديگر آن اقتدار جهانى را در نجوم رصدى ندارد اما خبر تاسيس و ساخت رصدخانه ملى ايران در سال 1382 جامعه نجومى و به طور كلى جامعه علمى كشور را بسيار اميدوار و خوشحال نمود. درباره اين موضوع در ميانه همين مقاله اشاره خواهيم نمود. 
 
o استادان و بزرگان 
 
ايرانيان همچون در رشته هاى پزشكى و مهندسى در زمينه فيزيك و نجوم نيز نوابغ بزرگى دارند كه هم اكنون در بهترين مراكز علمى دنيا مشغول به فعاليت هستند. از اين جمله در خارج از كشور مى توان به دكتر فيروز نادرى رئيس كل ماموريت هاى مريخ سازمان فضايى ايالات متحده(ناسا)، دكتر بهرام مبشر كارشناس ارشد موسسه علوم تلسكوپ فضايى هابل، دكتر فرهاد يوسف زاده اختر فيزيكدان و استاد دانشگاه نوردوسترن آمريكا و دكتر محمد حيدرى ملايرى اخترشناس رصدخانه پاريس اشاره نمود. در داخل ايران نيز استادان و محققان بزرگى در زمينه نجوم مشغول به فعاليت هستند. هم اكنون بيش از 50 اختر فيزيكدان حرفه اى و دانشجوى دكتراى نجوم در كشور وجود دارد. سرآمد آنها سه تن از اساتيد فيزيك هستند كه به درجه استادى (پروفسورى) نائل شده اند. اين سه نفر عبارتند از: «دكتر يوسف ثبوتى رئيس اسبق انجمن نجوم ايران و بنيانگذار و رئيس فعلى مركز تحصيلات تكميلى زنجان، دكتر رضا منصورى رئيس انجمن فيزيك ايران و معاون پژوهشى وزارت علوم ، فناورى و اطلاعات و دكتر عبدالله رياضى كيهان شناس و استاد دانشگاه شيراز.» 
 
دكتر يوسف ثبوتى پس از گذراندن دوره هاى كارشناسى فيزيك و كارشناسى ارشد ژئوفيزيك دكتراى اختر فيزيك خود را از دانشگاه شيكاگو اخذ كرد. او از سال 1339 چند سالى با رصدخانه «يركيز» آمريكا همكارى كرد. دكتر ثبوتى بيش از سه دهه در دانشگاه هاى شيراز و تحصيلات تكميلى زنجان به تدريس پرداخت و در اين مدت منجمان بسيارى را تربيت كرد. در سال 1381 در كنفرانس فيزيك ايران هفتادمين سالگرد تولد ايشان كه همزمان با هفتادمين سالگرد تاسيس انجمن فيزيك ايران بود جشن گرفته شد و از چهل سال فعاليت علمى ايشان تقدير شد. او در دهه 1960 با «چاندر اسكار» دانشمند بزرگ هندوستانى در پروژه ستاره هاى دوتايى همكارى داشته است. دكتر ثبوتى گام هاى بزرگى در طول چهل سال فعاليت علمى خود در راه پيشرفت و اشاعه فيزيك و نجوم حرفه اى در ايران برداشته است. 
 
دكتر رياضى از اساتيد بزرگ اختر فيزيك كشور داراى دو كتاب تاليفى براى مقاطع كارشناسى ارشد و دكتراى اخترفيزيك به نام هاى An Introduction to Cosmology An Introduction to Modern Astrophysics, است كه از سوى موسسه (world scientific publishin) به چاپ رسيده است. 
 
o انجمن نجوم ايران 
 
انجمن نجوم ايران كه تا پيش از سال 1373 به عنوان يكى از كميته هاى انجمن فيزيك ايران فعاليت مى كرد در اين سال مستقل شد. بودجه انجمن نجوم همانند ديگر انجمن هاى علمى كشور از سوى وزارت علوم، تحقيقات و فناورى پرداخت مى شود. حاميان مالى انجمن نجوم نهاد رياست جمهورى و مركز مطالعات و همكارى هاى علمى بين المللى وزارت علوم هستند. اعضاى هيات مديره انجمن هر سه سال يك بار توسط اعضاى انجمن انتخاب مى شوند. هيات مديره كنونى عبارتند از: «دكتر خالصه، دكتر عجب شيرى زاده، دكتر وصالى، دكتر نصيرى قيدارى و دكتر خصالى.» رئيس كنونى انجمن نجوم دكتر «سعدالله نصيرى قيدارى» عضو هيات علمى دانشگاه زنجان است. شاخه آماتورى انجمن نجوم ايران در سال 1381 تشكيل شده است. وظيفه شاخه پيگيرى و انجام فعاليت هاى نجوم آماتورى در ايران است. برنامه هاى اصلى شاخه آماتورى در طول سال، برگزارى گردهمايى سالانه منجمان آماتور ايران، كارگاه ملى نجوم آماتورى (كنام)، نشست ماهانه باشگاه نجوم و رقابت رصدى ماراتن مسيه است. شاخه آماتورى، به صورت هيات مديره اى اداره مى شود و داراى يك سرپرست است. سرپرست شاخه آماتورى دكتر منصور وصالى عضو هيات علمى دانشگاه تربيت دبير شهيد رجايى، عضو هيات مديره انجمن نجوم و سردبير ماهنامه نجوم است. شاخه آماتورى گروه هاى نجومى را در راه پيشرفت نجوم آماتورى ايران هماهنگى و هدايت مى كند تا از ميان آنها، منجمان حرفه اى و استادان نجوم آينده كشور را به وجود آورد. 
 
o رصدخانه ملى ايران 
 
پس از چندين سال بحث و بررسى درباره ساخت يك رصدخانه ملى در كشور سرانجام هيات دولت درآخرين روزهاى سال 1382 بودجه تحقيقاتى اين طرح ملى را به تصويب رساند. قرار است كه طى پنج سال آينده اين رصدخانه در يكى از مناطق كاشان، قم، كرمان و توس ساخته شود. مبناى تعيين مكان رصدخانه، بررسى داده هاى رصدى گروه هاى تحت نظر كميته رصدخانه ملى است كه طى 4 سال در اين مناطق به رصد مى پردازند. پيرو تصويب طرح رصدخانه ملى در جلسه 20/12/1382 هيات دولت، وظايف و اختيارات كار گروه رصدخانه ملى را به شوراى راهبرى طرح رصدخانه ملى انتقال داده است. اعضاى شوراى راهبرى رصدخانه ملى ايران (Iranian National Ob servatory) INO كه وابسته به وزارت علوم، تحقيقات و فناورى است عبارتند از: «دكتر منصورى (رئيس شورا)، دكتر ثبوتى، دكتر كياست پور، دكتر قنبرى، دكتر نصيرى قيدارى و دكتر راهوار.» برطبق برنامه قرار است تلسكوپ رصدخانه كه بين 2 تا 3 متر قطر دارد پس از پايان كار تحقيقات رصدى منطقه اى، خريدارى شود و حداكثر تا سال 1388 رصدخانه ملى ساخته شود. 
 
o رصدخانه هاى ايران 
 
تعداد رصدخانه هاى فعال ايران هم اكنون بيش از 20 عدد است كه در شهرهاى تهران، تبريز، مشهد، شيراز، اصفهان، اهواز، كاشان، كرمان، گرگان، يزد، دامغان، زنجان، ايلام، كرمانشاه و چندين شهر ديگر ايران قرار دارند. اين رصدخانه ها با جنبه هاى تحقيقى، آموزشى و تفريحى به فعاليت مى پردازند. پس از رصدخانه تبريز كه بزرگ ترين مركز نجوم رصدى كشور است رصدخانه ابوريحان بيرونى با تلسكوپ 50 سانتى مترى بازتابى و رصدخانه هاى دانشگاه كاشان و زنجان با تلسكوپ هاى 40سانتيمترى بزرگ ترين رصدخانه هاى كشور هستند. بزرگ ترين رصدخانه شكستى ايران به قطر شيئى 18 سانتى متر در مركز نجوم مرقد مطهر شاه عبدالعظيم حسنى در شهررى قرار دارد. رصدخانه هاى بزرگ كشور علاوه برتلسكوپ داراى امكانات جانبى همچون تاج نگار، CCD، فتومتر، اسپگتروف، دوربين هاى مخصوص عكاسى و فيلترهاى مختلف هستند. 
 
در تهران چهار مركز نجومى فعال وجود دارد. اين مراكز عبارتند از: «رصدخانه مركز نجوم آستان مقدس حضرت عبدالعظيم، رصدخانه مركز نجوم زعفرانيه وابسته به كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان، آسمان نماى سازمان جغرافيايى نيروهاى مسلح و مركز علوم و ستاره شناسى تهران (رصدخانه نياوران) وابسته به شهردارى تهران.» 
 
o تنها نشريه اخترشناسى ايران 
 
در مهر ماه سال 1370 تعدادى از استادان فيزيك و علاقه مندان به نجوم نخستين ماهنامه ويژه اخترشناسى كشور را با نام «نجوم» منتشر كردند. اين افراد عبارت بودند از: «دكتر منصورى، دكتر محمدرضا حيدرى خواجه پور، فريدون پيرزاده، بابك سدهى، توفيق حيدرزاده و منصور وصالى. شركت زروان اولين شركت كشور كه به ساخت و راه اندازى رصدخانه و آسمان نما در ايران مى پردازد ناشر اين ماهنامه است. اولين سردبير نجوم دكتر توفيق حيدرزاده است كه در سال 1378 به ايالات متحده رفت و دوره دكتراى تاريخ علم با گرايش نجوم را گذراند. پس از آن دكتر منصور وصالى سردبير ماهنامه شد كه هم اكنون نيز در اين سمت به فعاليت خود ادامه مى دهد. اين نشريه تخصصى به صاحب امتيازى و مدير مسئولى دكتر رضا منصورى، پس از 13 سال انتشار تنها نشريه اخترشناسى ايران است كه به مسائل عمومى و تخصصى نجوم و علوم فضا مى پردازد. ماهنامه نجوم داراى سايتى دو زبانه به همين نام است. سايت nojum.ir مهم ترين و پربيننده ترين سايت نجوم در خاورميانه است كه داراى آخرين اخبار و اطلاعات نجومى است. 
 
o بازار نشر 
 
بازار نشر كتاب هاى نجومى آن قدر هم خوب نيست. سهم كتاب مرتبط با نجوم در ميان هزاران عنوان كتابى كه تاكنون در ايران به چاپ رسيده است تنها بيش از 100 عنوان است. موضوعات كتاب ها عمدتاً درباره، اختر - فيزيك، كيهان شناسى، تاريخ نجوم، ابزارآلات رصدى، نجوم محاسباتى، آموزشى كودكان، احكام نجوم، نجوم آماتورى، سياره شناسى و علوم فضا است. بيشتر كتاب هاى بازار نشر نجومى ترجمه شده است كه در آن ميان كتاب هاى كيهان شناسى مخاطبان بيشترى را دارا هستند. تيراژ اين گونه كتاب ها همانند تيراژ ديگر كتاب هاى كشور به نسبت استانداردهاى جهانى پائين است و در بهترين حالت بالاترين ميزان نشر يك كتاب نجومى و مرتبط با آن شايد به 10000 عدد برسد كه البته به ندرت اين اتفاق مى افتد. آمار بيشترين چاپ كتاب نجومى متعلق است به كتاب «نجوم به زبان ساده» كه به چاپ دهم رسيده است. بهترين مكان هاى پيدا كردن كتاب هاى نجومى و فيزيكى كتاب فروشى هاى جلوى دانشگاه تهران، فروشگاه هاى شهركتاب، نمايشگاه بين المللى سالانه كتاب و دفاتر فروش انتشاراتى هاى كتاب هاى علمى است. 
 
o كسوف 
 
اتفاق مهمى در سال 1378 در ايران رخ داد كه باعث شكوفايى و رشد همه جانبه نجوم در سرتاسر ايران شد. دنيا در 11 آگوست سال 1999 شاهد يك كسوف كامل بود كه ايران بهترين منطقه براى رصد اين گرفت بود. اين واقعه مردم كشورمان را به ديدن پديده اى دعوت كرد كه شايد تا به حال شاهد آن نبوده اند. البته پيش از آن در سال 1374 كسوف در بيرجند اتفاق افتاده بود اما تاكنون بدين وسعت بررخداد چنين پديده اى تبليغات عمومى نشده بود. موقعيت برتر ايران نسبت به ديگر كشورها منجر به سفر تعداد بسيارى منجم و جهانگرد خارجى به ايران شد. اغلب آنها به شهر اصفهان كه در نوار اصلى گرفت خورشيد قرار داشت رفتند تا در ميدان نقش جهان كه روزگارى در عصر صفويان زمين چوگان بود شاهد زيباترين پديده طبيعى جهان باشند. مهم ترين منجمى كه به ايران سفر كرد «آلن هيل» يكى از دو كاشف پرنورترين دنباله دار قرن بود كه به دعوت يكى از مراكز فرهنگى و علمى ايران بى سر و صدا به كشور دعوت شد و پس از چند روزى اقامت، از كشور خارج شد. در ميان ميهمانان خارجى كه به ايران آمده بودند يك نفر براى دوست داران فضا كاملاً آشنا است، «بروس مكندرلس» همان فضانوردى است كه براى اولين بار بر روى جت پك (صندلى فضايى) نشست و از فضاپيما خارج شد و در فضا حركت كرد. 
 
پس از كسوف 1378 تعداد علاقه مندان نجوم در كشور بسيار بيشتر از گذشته شد و گروه هاى نجومى مختلفى در اقصى نقاط كشور و اغلب بدون حمايت دولتى تشكيل شدند. از اتفاقات مهم پس از كسوف، بالاتر رفتن ميزان پخش برنامه هاى تلويزيونى دوبله شده خارجى مرتبط با نجوم و فضا بود. مهم ترين برنامه نجومى كه تاكنون در تلويزيون ايران ساخته شده و هم اكنون نيز پخش آن ادامه دارد برنامه زنده «آسمان شب» به تهيه كنندگى سياوش صفاريان پور است. در اين برنامه كه هم اكنون سرى چهارم آن در حال پخش است (روزهاى فرد ساعت 30/10 دقيقه شب از شبكه چهارم) كارشناسان نجوم به صحبت درباره مسائل متنوع نجوم و فضا و آخرين اخبار اكتشافات فضايى مى پردازند. برنامه آسمان شب از پربيننده ترين برنامه هاى علمى صدا و سيما است كه جنبه آموزشى و ترويج علم دارد. 
 
o نجوم آماتورى 
 
در كل كشور بالغ بر پانصد منجم آماتور در قالب بيش از 40 گروه نجومى به فعاليت هاى رصدى مشغول هستند. غالب اين منجمان را دانشجويان و دانش آموزان تشكيل مى دهند كه فعاليت هاى نجومى را در قالب فعاليت هاى درون مدرسه اى، دانشگاهى و يا به صورت گروه هاى مستقل انجام مى دهند. منجمان آماتور ايرانى در استفاده از رصدخانه هاى ايران داراى محدوديت هايى هستند. متاسفانه مكان كنونى اكثر رصدخانه هاى كشور در داخل شهرها و در ميان آلودگى نورى روبه گسترش تمدن شهرى است. به غير از اين مسئله كه گريبانگير تمامى منجمان و حتى استادان نجوم كشور است، مشكل ديگر منجمان آماتور عدم امكان استفاده از امكانات رصدخانه ها است كه عمدتاً تنها در اختيار گروهى از دانشجويان و استادان دانشگاه است. البته اين نكته محرز است كه تلسكوپ ها و ديگر وسايل جانبى آن به طور حتم بايستى توسط نيروى متخصص استفاده شود اما تا وقتى كه به يك منجم آماتور تنها آموزش تئورى داده شود در حالى كه هيچ گاه به رصدخانه نيامده است و در پروژه هاى جدى شركت نداشته است او در همان جايگاه خود خواهد ماند و پيشرفت نخواهد كرد. 
 
در حالى كه بيابان ها و كويرهاى ايران به دليل درجه بالاى تاريكيشان از بهترين سايت رصدى هستند تنها دو، سه رصدخانه كشور در خارج از شهرها ساخته شده است و رصدخانه اى در حاشيه يا درون دو كوير بزرگ ايران، دشت لوت و كوير سمنان كه از تاريك ترين نقاط دنيا است وجود ندارد. منجمان آماتور ايرانى به صورت گروهى به خارج از شهرها و به ميان طبيعت هاى بكر و دست نخورده مى روند. آنها به دور از آلودگى هاى مختلف نورى، هوايى و صوتى و در سكوت طبيعت به رصد زيباترين جلوه هاى هستى مى پردازند. سايت هاى رصدى منجمان عمدتاً در بيابان ها، دشت ها، مناطق مرتفع و كويرها است كه داراى افق هاى باز هستند. 
 
o ابزار رصدى 
 
ابزار رصد منجمان ايرانى تلسكوپ ها و دوربين هاى دو چشمى بسيارى است كه در بازار نجومى ايران به صورت تقريباً مناسب يافت مى شود. به غير از توليدات داخلى عمده بازار رصدى ايران از دبى، روسيه، ايالات متحده و چين وارد كشور مى شود. در كشور تنها يكى دو شركت دولتى به مونتاژ دوربين هاى دوچشمى و تلسكوپ مى پردازند. 
 
منجمان تازه كار به علت ارزانى و ساده بودن كار از دوربين هاى دوچشمى 60*20 و 70*15 استفاده مى كنند. همچنين بيشترين ميزان استفاده از تلسكوپ ها مربوط است به تلسكوپ هاى 4 تا 5 اينچ. 
 
تعريف ستاره شناسى (شاخه اي از علم نجوم)
 ستاره شناسي علمي است كه درآن حركات وحالات ستارگان با يكديگر بيان ميشود .علم نجوم دوعلم است : علم احكام نجوم . علم نجوم تعليمي علم احكام نجوم علمي است كه در آن اثرات ستارگان بر روي زمين را بحث ميكند واز فروع علم طبيعيات وحيات است واين علم از اجزاء هيئت وعلم سماءوعالم نيست. (خاصيت اين علم تخمين است . اما نجوم تعليمي درباره احرام آسماني وكره زمين بحث مي كند. اماعلم هيئت عالم اسلامي هدفش بيان كردن حركات آسماني و همه اختلافهاي مرئي آنها با اشكال هندسي بوده است وبحث درعلم حركات آسماني وطبيعت اجرام فلكي ازموضوع علم هيئت خارج وبه حكمت طبيعي وحكمت الهي اختصاص دارد وهم طبيعيات اجرام وقسمت عمده هيئت نظري كه درآن ازحقيقت حركات ستارگان بحث مي شود وارد درعلم هيئت اسلامي نبوده است وعلم هيئت اسلامي مشتمل بوده است هرعلم هيئت كروي در عملي . قسمت كوچكي ازهيئت نظري مخصوص كسوف وخسوفها واستتارهاي سيارات. (دلايل توجه به اين علم اين بود كه ابهت وعظمت كرات آسماني ، همواره اعجاب انسانها را بر مي انگيخت ودر ميان عامه مردم نيز روز به روز اين باور بيشتر رايج مي شد كه كرات واجسام نوراني بر سرنوشت موجودات زمين حاكم ميباشند وبر همين پايه دروغين به اين. (تصورات را بوجود آورد كه نام پيشگويي ، دروغگويي ورمالي به خود گرفت . (از طرفي جلوه متغير افلاك چيزي بود كه ذهن وخيال انسان اوليه را قهرا اسير خود كرد وافلام همواره تخيل انسان را به خود مشغول داشته است .(از طرف ديگر مردم در ابتداي امر از آن جهت آسمان ونمودهاي آن را مشاهده ورصد مي كردند كه به حركات خورشيد وماه نياز داشتند تا از روي آنها فصول چهارگانه را كه كشاورزي به آن وابسطه است بشناسند يا ازطلوع وغروب ستارگان راه خود را درسفر. دريايي يا در بيابانهاي بي آب وعلف وپر دامنه پيدا كنند . (اما درباره ههميت اين علم در مكتب اسلام بايد گفت كه علماي اسلام معتقدند كه دربرنامه فرهنگي اسلام نخستين علمي كه مورد توجه قرار گرفته است علم خداشناسي است چرا كه قوام وسعادت هر قومي به اين علم بستگي دارد اما راه وطريقه علمي براي خداشناسي را در دوعلم يعني هيئت ونجوم وطب وتشريح ميدانند چرا كه اين دو رشته است كه خواننده را به عوالم بي نهايت بزرگ ( كهكشانها ، ثواب ، سيارات واقمار و... )
 
تا جهان بينهايت كوچك ( ميكروبها ، سلولها واتمها ) رهبري ميكند . كتاب آسماني اسلام براي هر يك از اين دو رشته از علوم مخصوصا هيئت ونجوم اهميت خاصي قائل است چنانچه در بسياري از آيات قرآن مجيد ذكري از آسمانها و زمين وكواكب وغيره آمده است وتوجه خواننده را نسبت به نظام متقن آنها جلب مي كند . به همين جهت است كه عالمان وفيلسوفان اسلام عموما اين دو رشته را تحصيل مي نمودند . مقام ارجمندي براي آن قائل بودند . (به عنوان دليل نخست وپايه اي در توجه عرب قبل از اسلام به دانش ستاره شناسي بايد به مهاجرت كلدانيان مهاجري كه به اين منطقه آمده بودند عده اي ستاره شناس وكاهن نيز بودند كه عربها كه احكام نجوم وستاره ها وبرجها ومنطقه ها ومنزلگاهاي ماه وآفتاب را از آنان آموختند.اما اعراب خود ستاره شناسان خوبي بودند ودر واقع علاقه آنها به مصنوعات مربوط به دانش جغرافيا علاقه اي موروثي بود . چرا كه مسافرتها وزندگا ني آنها با اوضاع جوي .(ستارگان و حركات ان مربوط بوده است . (البته اين فعاليتها شديدا تحت تاثير وضع جغرافيايي شبه جزيره عربستان قرار داشت . (از طرف ديگر عاملي كه سبب توجه به ستارگان گرديد اين بود كه عرب براي كوچ نشيني خود وحركت در صحراها وپيدا كردن منابع خود محتاج به شناختن مسير بادها والاجرم هواشناسي بود كه اين عمل را از روي حركت ستارگان انجام ميداد . با گذشت زمان عوامل تاريخي جديدي براي به جلو بردن مشعل فرهنگ و تمدن در حال تكوين بود يكي از جنبشهاي مشهور وتاريخ ساز ذهن بشر از دل شبه جزيره عربستان طلوع كرد . از اين رو اعراب بر ملل زيادي كه از نظر فرهنگ برتر از آنان بودند چيره شدند و پس . از اندك مدتي در عرصه علم وانديشه يكه تاز ميدان گرديدد . اما آنچه كه فعاليتهاي علمي وصنعتي مسلمانان را پيرامون علم نجوم به ثمررسانيد اين عوامل بود : (نخست ، عوامل مذهبي وتاكيد فراوان قرآن به تفحص در آفاق وانفس . 
 
دوم ، فرضيه حج كه رفتن به زيارت كعبه مستلزم شناخت راهها و آباديعا وسرزمين ها بود . (سوم ، شناخت جهت قبله ، جهت يابي قبله كه خود عامل مهمي براي توجه به نجوم بوده است . 15 از ديگرعوامل روزه گرفتن در فاصله دو زمان معين. (خواندن نماز آيا ت وتعيين ماههاي حرام را نيز بايد ذكر كرد . توجه امرا وخلفا نيز به گسترش اين دانش كمك كرد چنانكه در زمان عباسيان در اثر مساعي مامون در ايجاد دارالترجمه نهضت علمي پايه ريزي شد كه در آن كتابهاي زيادي از يوناني وهندي و ايراني به زبان عربي ترجمه گرديد . ا لبته از عواملي كه سبب توجه خلفا به علم نجوم شد عامل تنجيم را با يد ذكر كرد سلاطين مبالغ هنگفتي براي ايجاد رصد خانه ها و ساختن ابزار دقيق نجومي قرار ميدادند وانتظار پيشگو يي هاي اختر شناسي داشتند .پس از آنكه عراق دارالخلافه وپايگاه ملت اسلام سد اقتباس مسلمانان از علم وتمدن اقوام غيرعرب بيشتر شد وعلاقه آنها به احكام نجوم وآگاهي يافتن بر كتابهايي كه در اين باره نوشته شده بود زياد تر ميشد. بنابراين در اين دوره اخذ علوم از منا بع اصلي شروع شد . در واقع آغاز نقل علوم منجمله نجوم از عصر منصور دومين خليفه عباسي ميباشد . چون توجه منصور به احكام نجوم وحركات كواكب شهرت يافت ، منجمان از ايران و روم وهند به دربار روي آ وردند . بطور خلاصه بايد گفت كه علم هيئت واحكام نجوم از اوايل دوره خلفاي عباسي توسط كتابهاي نجومي هندي وايراني دربين مسلمانان انتشاريافت .با تاسيس بيت الحكمه و رصد خانه هايي و رود متون نجومي زمينه براي رشداختر شناسي اصيل اسلامي كه پيوند نزديكي با ترقيات مسلمانان در رياضيات داشت آماده شد. دردوره هاي بعد دانشمندان و بزرگاني در علم نجوم به ظهور رسيدند و حكايت از فعاليت بالنسه وسيعي در كارهاي ستاره شناسي است وهر كدام از آنها خود آثاري را در زمينه نجوم تاليف وزيجهاي بسياري نوشته ورصدهايي انجام گرفت وابزار آلات بسياري اختراع شد. از اواسط  قرن چهارم خلافت بغداد رو به انحطاط  گذشت و دولتهاي مستقلي چون طاهريا ن وصفاريان و سامانيان پديد آمد . آل بويه در سال 334 هجري . قمري بر بغداد تسلط مييابد . وپس ازآنها سلجوقيان بودند و سپس ان مصيبت هولناك به سقوط بغداد و انقراض دولت عباسيان انجاميد از سوء تدبير و رفتار ايشا ن با مغولان بود. ولي از آن وقت به بعد شهرت خود باقي بود وعلاوه بر آن مراكز علمي متعددي در عالم اسلام ايجاد شد ودر مسلمانان شوق فراگيري علم وذوق تحقيق به درجه اي بود كه هيچ حادثه سخت وانقلاب خونيني آنها را از اين مهم بازنميداشت . اين ترقيات علمي در فاتحان بيگانه به درجه اي تاثير بخشيد كه خود آنها حامي وسرپرست علوم قرار گرفتند . نفوذ واستيلاي تمدن عرب بر قوم ترك ومغول كه خيلي زود سرپرستي قوم مغول خود را اختيار نمودند بي نهايت حيرت انگيز به نظر ميرسد . چنانچه بعد از خاتمه يافتن نفوذ سياسي عرب نفوذ تمدني وي تا مدتي باقي بوده وپس از سقوط بغداد هم پيشرفت علمي آن تا مدتي ادامه داشت وآموزشگاه هيئت آن تا نيمه قرن 15 م /9 ه . ق به حال رونق باقي بوده وبه تحقيقات مهم علمي مي پرداخت .با توجه به تعداد رصدخانه ها وتوسعه فعاليتهاي نجومي وگسترش فعاليتهاي رياضي وستاره شناسي در طي قرون سوم وچهارم هجري ، دنباله اين فعاليتها به قرن 5 كشيده مي شود ودر اين قرن شاهد موفقيت هاي چشمگيري هستيم كه درخشانترين چهره آن ابوريحان بيروني دانشمند بزرگ ايران است .اهميت واعتبار وسيع وچند بعدي اين دانشمند تا بدان حد است كه جورج سارتن قرن او را عصر بيروني مي نامد. نظريات وشرح كارهاي بيروني در باب ستاره شناسي وگاهشماري در چند كتاب عمده وي التفهيم ، قانون مسعودي ، آثار الباقيه و تحديد نهايات الاماكن لتصحيح مسافات المساكنوالمقاليد آمده است .
 
و...