بررسي كاربرد سيستم اطلاعات جغرافيايي (جي آي اس) ١
در ساماندهي مدارك علوم زمين موجود در
مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران
 
چكيده
پيچيدگي، تنوع وحجم انبوه اطلاعات جغرافيايي ازيك سو و تواناي يهاي رايانه درعرصة اطلاعات ازسوي ديگر، فلسفة وجودي سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي(جي آي اس) را تبيين مي كند.ازآنجاكه بخش عمدة اطلاعات علوم زمين موجود در پايگاه هاي مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران، شامل اطلاعات مكاني وتشريحي است، مناسب ورود به سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي م يباشد و مي توان اين اطلاعات را آمادة استفاده در اين سيست مها نمود. پژوهش حاضر با اين ديدگاه و با هدف بررسي كاربرد جي آي اس در ساماندهي مدارك علوم زمين موجود در مركز انجام شده است. در راستاي رسيدن به اين هدف، پس ازگردآوري كليه اطلاعات توصيفي و مكاني مورد نياز مرتبط با علوم زمين از پايگاه هاي مركز،كار تفكيك،كنترل، دسته بندي وكدگذاري آ نها براي ورود به سيستم اطلاعات جغرافيايي انجام شد. به منظور ايجاد پايگاهي از اطلاعات فوق، با مجموعة داده ها، لايه هاي اطلاعاتي مربوطه تشكيل شد و به منظور نمايش، تشريح و انجام تحليل هاي لازم بر روي داده ها، مورد استفاده واقع گرديد.
بدين وسيله علاوه بر دسترسي صحيح و سريع به داد ههاي مورد نياز در يك حجم وسيع، امكان ارائه و به تصويركشيدن اطلاعات مكاني و موضوعي در قالب نقشه، جدول و نمودار، ويرايش و بهنگام نمودن داده ها ونيز امكان استفاده از داده هاي موجود در جهت اهداف مختلف و براساس نيازهاي گوناگون كاربران فراهم م يگردد. همچنين زمين هاي براي شناساندن و معرفي قابلي تها و پتانسيل هاي متعدد و در عين حال، تشخيص خلأ هاي مطالعاتي مناطق مختلف جغرافيايي ايجاد خواهد شد. نهايتًا به منظور تعميم كاربرد اين سيستم در ارتباط با ديگر اطلاعات موجود در پايگاه هاي مركز (كه به نحوي با موقعيت مكاني در ارتباط اند)، مدلي از فرايند انجام اين طرح ارائه شده است.
كليدواژه ها: سيستم اطلاعات جغرافيايي (جي آي اس) / پايگاه هاي اطلاعاتي/ اطلاعات توصيفي / اطلاعات مكاني
مقدمه
(جي آي اس) يك سيستم اطلاعاتي است كه پردازش آن بر روي اطلاعات مكان مرجع يا اطلاعات
جغرافيايي است و به كسب اطلاعات در رابطه با پديده هايي مي پردازد كه به نحوي با موقعيت مكاني در ارتباط اند . ب ه كارگيري اين ابزار با امكان استفاده در شبكه هاي اطلاع رساني جهاني، يكي از زمينه هاي مناسب و مساعد در جهت معرفي توا نها و استعدادهاي كشور در سطح جهاني است.گسترش روزافزون شبكة كاربران اين سيست مها از جمله نكات اساسي است كه مي تواند به قابليت ها و توانايي هاي اين سيستم بيفزايد. در حال حاضر از اين سيست مها بسته به نيازهاي هر منطقه يا كشور در بخش هاي مختلف (مانند
مطالعات زيست محيطي، برنامه ريزي شهري و شهرداري، خدمات ايمني شهري، مديريت حمل و نقل و ترافيك شهري، تهية نقشه هاي پايه، مديريت كاربري اراضي، خدمات بانكي، خدمات پستي، مطالعات جمعيتي و مديريت تأسيسات شهري مثل برق، آب،گاز، و..) استفاده مي شود و با گذشت زمان و توسعة سيستم ها، كاربرد جي آي اس به كلية بخش هاي مرتبط با زمين گسترش يافته است.
مطالعة حاضر نيز با در نظرگرفتن مسائل فوق درصدد است ضمن معرفي بخشي از توان ها و مزاياي
اين سيستم در دسترسي سريع به اطلاعات، تحليل اطلاعات به طور يكجا و با هم، بهنگام سازي، دقت و سرعت بالاي عمل، و ....، كاربرد و نحوة استفاده از آن را در ارتباط با مجموعه اطلاعات علوم زمين موجود در پايگاه هاي اطلاعاتي مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران مورد بررسي قرار دهد و ارزيابي نمايد. 
تاريخچة ايجاد جي آي اس (مروري بر مطالعات انجام شده)
اولين نمونه از يك جي آي اس مّلي، جي آي اس كانادا ٢ است كه از اواخر ١٩٦٠ به اين طرف به صورت پيوسته مورد استفاده قرار گرفته است. در دهه هاي ١٩٧٠ و ١٩٨٠ ميلادي پيشرفت هاي قابل ملاحظه اي در فناوري جي آي اس به وجود آمد، به طوري كه عبارت در مورد مجموعه « سيستم اطلاعات جغرافيايي » ابزارهايي براي تحليل و نمايش نقشه ها و ادغام فنون وشيوه هاي آماري و نقشه اي و كاربرد فراگيرتر آن، بويژه براي تحليل تأثيرات وخط مشي هاي دولتي به كارگرفته شد. در حالي كه سابقة فناوري جي آي اس دركشورهاي غربي ازجمله كانادا وآمريكا به بيش از ٤٠ سال مي رسد، فناوري جي آي اس در اغلب كشورهاي جهان سوم بسيار جوان مي باشد. از ويژگي هاي جي آي اس در كشورهاي غربي هماهنگي بين فناوري و آموزش وكاربرد آن است، درحالي كه دركشورهاي جهان سوم، ورود فناوري قبل از آموزش و مهارت اندوزي مربوط به آن صورت مي گيرد.
در ايران، اولين مركزي كه به طور رسمي استفاده از سيستم اطلاعات جغرافيايي را در كشور آغاز كرد سازمان نقشه برداري كشور بود كه در سال ١٣٦٩ براساس مصوبة مجلس شوراي اسلامي، عهده دار طرح به كارگيري اين سيستم شد. اين سازمان در حال حاضر مشغول تهية نقشه هاي توپوگرافي ١:٢٥٠٠٠ از عكس هاي هوايي با مقياس ١:٤٠٠٠٠ مي باشد و اين فرصتي