خلاصه سبک شناسی معماری اسلامی -پیرنیا
 
تعداد صفحه : 58 صفحه
 
نوع فایل : PDF
 
به همراه یک فایل PDF دیگر خلاصه معماری اسلامی ایران

بخشی از مطلب

هنر و معماري در جهان پهناور اسلام داراي چهار دبستان با شيوة بنيادي است :
-1 شيوه مصري
-2 شيوه شامي
-3 شيوه مغربي
-4 شيوه ايراني
اصولي را كه در هنر ايران و به ويژه در معماري وجود داشته ، م يتوان به پنج اصل تقسيم كرد .
- مردم واري
- پرهيز از بيهودگي
- نيارش
- خودبسندگي
- درون گرايي
مردم واري ، يعني داشتن مقياس انساني به عبارت ديگر رعايت تناسب ميان اندام هاي ساختماني با اندام هاي انسان و توجه به نيازهاي او
در كار ساختمان سازي است ، و آن را مي توان در عناصر مختلف معماري ايران مشاهده كرد . به طور مثال اگر سه دري را كه هما ن اتاق
خواب است ، در نظر بگيريم ، اندازة آن بر حسب نيازهاي مختلف يك زن و مرد ، بچه يا بچ ه هاي آنها ، لوازم مورد نياز و … در نظر گرفته
شده است .
به طوري كه عملكرد اتاق و طرز قرارگيري عناصري چون درها ، روزنه ها و … نيز بر همين اساس و به دقت انتخاب شده است . جهت
قراردادن وسايل مثل تشك ، لحاف و … پستويي مي ساخته و براي وسايل ضروري نيز طاقچه هايي تعبيه مي شده است . در ديگر عناصر
نيز اين تلفيق ، منطق و زيبايي مشاهده مي شود . به طور مثال براي جلوگيري از گزند گرماي زياد ايران ، ديوار را دو پوسته مي ساختند و
يا نور را از سقف م يگرفتند و دهها مثال ديگر .
پرهيز از بيهودگي ، بر اين تأكيد فراواني شده است ، زيرا كار بيهوده علاوه بر سرمايه . به وقت و حتي به چشم (از ديدگاه معماري )
لطمه مي زند ، و در واقع هنرمندان ما در هر زماني ، متوجه اين مورد بوده اند و از آن پرهيز كرد هاند . نصب مجسم هها كه در اغلب بناهاي
سرزمينهاي ديگر معمول است ، در معماري ايراني وجود ندارد . زيرا مورد استفاده اي براي آن نيست .
نيارش ، اصطلاحي است در معماري و به كليه كارهايي اطلاق مي شود كه براي ايستايي و پايداري بنا انجام م ي گيرد . به عبارت ديگر ،
نيارش مجموع هاي است از امور محاسباتي و استاتيكي به انضمام مصال حشناسي و انتخاب و استفاده از مناسبترين و كمترين مصالح .
در گذشته بيشتر تكيه معماران بر مهندسي بوده است و به نظر آنان هنگامي بنا زيبا بوده كه از لحاظ ايستايي نيز نمايانگر ايستا بودن خود
باشد . از م قياسي به نام پيمون در نيارش استفاده مي شده است . پيمون يكي از ضوابطي بود كه براي تعيين تناسب بين اجزاي بنا رعايت
مي شد . به عنوان مثال قطر ديوار يك اتاق
5
2
اندازة دهانه محاسبه مي شد . به اين ترتيب يك معمار بزرگ در ساخت يك بناي عالي و
يك معمار گمنام در ساخت يك بناي عادي از يك اندازه و مقياس استفاده مي كردند . پيمون بدين صورت در معماري تنوع ايجاد كرده ، و
به همين دليل در هيچكدام از بناها اثري از تقليد مطلق مشاهده نمي شود هر بنا شامل دنيايي از نكات مخصوص خود است .
با استفاده از نيارش و پيم ون ، سه مرحلة مهم طرح ، محاسبه و اجرا به بهترين نحو انجام مي يافت . به طوري كه در طرح زيبا ، محاسبات
صحيح و اجرا نيز ساده مي شد .
خودبسندگي ، بنا به عبارتي ، خودكفايي است و به مفهوم استفادة حداكثر از امكانات موجود و در دسترس و مصالح بو م آورد است بدين
معني كه سازندگان سعي كرده اند مصالح مورد نياز را از نزديكترين مكان و با ارزانترين بها به دست آورند ، بدين ترتيب كار با سرعت
بيشتر انجام شده و مصالح با طبيعت اطراف خود هماهنگي بيشتري داشته است . همين طور بناهايي كه در طول زمان بايد ترميم
مي شدند، با دسترسي داشتن به مصالح اصلي در محل ، امكان تعمير آن در تمامي دوره ها ميسر بوده است .
اينجايي) باشد. ) « ايدري » يا « بوم آورد » معماران ايراني بر اين باور بودند كه ساختمايه بايد
يكي از نكات مهم در معماري ايران اين است كه اساساً يكي از انگيزه هاي بنيادي در ساخت آسمانه خميده تاقي و گنبدي و بهره گيري
گسترده از آنها ،اين بوده كه چوب مناسب براي ساختمان سازي در همه جا يافت نمي شده است. ولي فرآوردن خشت و آجر ساده بود.
درونگرايي ، از اصول ديگر معماري ايراني است . در ساخت يك بنا و نحوة ارتباط آن با فضاي خارج در كل مي توانيم دو حالت داشته
باشيم . در حالت اول ، بنا به صورتي است كه از داخل آن بتوان مستقيماً با فضاي بيرون ارتباط برقرار كرد ، مثل آنچه در اكثر خانه ها در
ناميده م يشود . حتي اگر دورتادور اين بنا را نيز « كوشك » غرب يا شرق آسيا مثل ژاپن و … ساخته م يشده است . اين نوع بناها در ايران
مصطلح است . در شرق و غرب كشور ايران مثل كشورهاي اندونزي و هند بناهاي مسكوني « برون گرا » حياط فراگرفته باشد ، , باز به بناي
به اين صورت ساخته شده است . در خود ايران نيز در كردستان و لرستان خانه هاي برونگرا ، كه شامل چند اتاق و احتمالاً ايوانهايي است ،
ساخته م يشود .
اما به دليل وضع جغرافيايي خاص بسياري از مناطق ايران ، يعني خشكي ، بادهاي مختلف ، شنهاي روان و … امكان ساخت بناهاي
برونگرا نبوده است .
معمار بوسيلة درونگرايي و قرار دادن اندامهاي معماري و ساخت ديوارهاي خارجي ، ارتباط مستقيم بنا را با فضاي خا رج در درون خود با
عنصري به نام حياط ميسر مي كند . در داخل اين فضا در طول تاريخ معماري ايران ، معماران ، بهشتي را در دل خشكي ساخته اند . فضاي
درونگرا مثل آغوش گرم بسته است و از هر سو توجه به فضاي داخلي معطوف است .
اصولاً در شكل گيري فضاهاي مختلف و بخصوص فضا هاي مسكوني ، مسائل اعتقادي و خاص ايرانيان تأثيرگذار بوده است . يكي از آن
خصوصيات ، احترام به زندگي خصوصي و حرمت قائل شدن براي آن است . ديگر عزت نفس ايرانيان است كه اين مورد نيز به نحوي در
شلك فضاهاي يك خانه درونگرا تأثيرگذار بوده است .
شيوه هاي معماري ايراني
خوانده مي شود ، استفاده مي شده است . در معماري ، , خط ، شعر ، « استيل » در ايران به جاي آنچه در هنر غربي به نام « شيوه » واژة
نقاشي و … ساير هنرها نيز از واژة شيوه استفاده شده استن .
اصولاً هر قسم از هنر بر مبناي خواستگاه خود خوانده مي شده و بر همين اساس است كه به طور مثال در شعر شيوة عراقي ، خراساني و
… را داريم ، در قالي بافي بافتهاي كاشان ، اصفهان و … را داريم . در معماري ايران نيز شش شيوه داريم كه دو شيوة آن مربوط به قبل
از اسلام و چهار شيوة بعدي مربوط به بعد از اسلام است . اين شش شيوه با هم پيوستگي و عجيبي دارند .
يكي از ويژگيهاي ايرانيان ، از آرياييان تا اقوام مهاجر بعدي ، و بخصوص هنرمندان ايراني ، اعتقاد به تقليد خوب بوده كه آن را بهتر از
ابتكار بد مي دانسته اند . تقليدي كه منطق داشته و مطابقت با وضع زندگي مقلد داشته باشد ، و چون از ابتدا مردمي كشاور بوده اند و در
سرزميني آباد با درختان زياد و هوايي معتدل مي زيسته اند ، اينها خود تأثيراتي در شكل زندگي آنها گذاشته است . آنها به اين نتيجه
رسيده بوده كه براي داشتن محصولي بهتر بايد عمل پيوند صورت گيرد .
از طرف آرياييها عمل شده و ابداعات دوباره را انجام نداده اند . البته ابتكارات در « آزموده را دوباره آزمودن خطاست » در مجموع اين گفتار
روند همان عناصر موجود صورت گرفته است . همانگونه كه قبلاً اشاره شد ، معماري ايران داراي شش شيوه است كه دو شيوة قبل از اسلام
آن عبارتند از :
1 شيوه پارسي : از زمان مادها تا حملة اسكندر (از قرن 8 قبل از ميلاد تا قرن 3 قبل از ميلاد) .
2 شيوة پارتي : بعد از حملة اسكندر با تأسيس سلسله اشكانيان و تا اواخر دورة ساساني كه در بعضي مناطق تا قرن دوم و سوم هجري
ادامه پيدا م يكند .
قبل از شرح اولين شيوة پارسي ، مطالب مختصري را در ارتباط با ب عضي از عناصر معماري موجود در ايران مي آوريم . همان طوري كه قبلاً
ذكر شد ، در جنوب غربي ايران قوم عيلامي مي زيسته اند . اين قوم داراي تمدن پيشرفته اي نسبت به زمان خود بوده ، و در شهرهاي خود
ساختمانهاي مجلل مي ساخته اند . در بناي چغازنبيل اولين نمون ههاي پوشش طاقي را م يتوان مشاهده كرد .
در شمال غرب ايران اورارتوها در اطراف ماكو و شمال آذربايجان مستقر بودند و ساختمانهاي خود را از سنگ مي ساختد . مي توان گفت كه
شيوة پارسي عناصري را از اورارتوها الهام گرفته بوده است . به طور مثال در اطراف درياچة اروميه خانه هاي روستايي بر ج مانندي را
مي ساختند . اين خانه ها ارتفاع زيادي داشته كه از طبقة همكف آن استفاده نمي شده است . آنها براي در امان بودن از حيوانات وحشي و
رطوبت با قرار دادن نردباني به طبقة بالا مي رفته اند . اين نردبان بعد از استفاده برداشته مي شده است . از خا نه ها به شكلي ديگر در شيوه
پارسي در منطقة فارس استفاده م يشده است .
به طور مثال شكلهايي شبيه به ستونهاي دوريك و ايونيايي را در دخمه هاي داو دخترْ فارس (داو به معني مادر يا داي ه) از زمان مادها و
قزقاپان در سليمانية كردستان عراق ، سكاوند در كرستان فعلي ، فخرگاه در كردستان ، به صورت نقشهايي بر روي سنگ مشاهده م يكنيم.
شايد بتوان منطق اين شكلها را دو روش ساخت آنها يافت . معمولاً براي سوار كردن دو تير بر روي يك ستون و نگهداري آنها به وسيلة
كنف خرما آنها را به هم بسته و سپس تخت هاي روي آنها م يگذاشته اند .
در تخت ج مشيد اين شكل چند جا تكرار شده است . سر ستونها به صورت كله گاو ساخته شده سپس با همين روش تير سقف به آنها
وصل گرديده است . يعني در فاصلة بين دو كله گاو تيري قرار داده شده سپس تيرچه ها روي آن قرار گرفته اند . به عبارت ديگر سر ستون
هاي كله گاوي در گودي پشت آنه ا سر تيرها جاي مي گرفته اند و از رانش آنها نيز جلوگيري مي شده است . پس هركدام از اين آرايه ها
در عين اينكه يك آذين بشمار مي رفتند، داراي منطق نيارشي هم بوده اند . اين مثالها تداوم را در معماري ايراني نشان مي دهد چنانچه
اين روش ساخت ساختمانهاي ستوندار با پوشش تير بعد از اسلام نيز ادامه پيدا كرد.