فهرست مطالب
مقدمه. 7
بخش نخست: مفاهيم و تعاريف آموزش و پرورش.... 10
1-1- تعاريفي از آموزش و پرورش... 10
آموزش... 10
پرورش... 10
1-1-1- واكاوي نظام آموزش و پرورش در ايران. 11
1-1-2- ديدگاههاي نظام تحصيلي.. 12
1-1-2-1- آموزش و پرورش، پيش از دبستان. 13
1-1-2-2- نظام آموزشي دوره ابتدائي.. 14
1-1-2-3- نظام آموزشي دوره راهنمايي.. 17
1-1-2-4- نظام آموزشي دوره متوسطه. 18
الف- شاخه نظري.. 20
ب- شاخه فني و حرفهاي.. 20
ج- شاخه كاردانش... 20
1-2- تعريفي از مدرسه و چگونگي آن. 21
مدرسه. 21
1-2-1- وجوه تكامل جسمي.. 21
1-2-2- تفاوتهاي تربيت دختر و پسر. 23
بخش دوم: تئوريهاي سازماندهي و طراحي فضاهاي آموزشي.. 24
2-1- نقش محيط كالبدي در پويايي آموزش و پرورش نوين.. 24
2-2- پويايي و خلاقيت در ساماندهي فضاهاي آموزشي.. 34
الف- تطابقپذيري.. 40
ب- تغييرپذيري.. 41
2-3- عوامل آسيبزا در مدارس ايران. 44
2-3-1- پيشنهادهاي مربوط به عوامل فني- معماري.. 48
2-3-2- پيشنهادات براي بهبود عوامل رفتاري.. 50
2-4- ايمنسازي ساختمان مدارس در مقابل حريق.. 52
خطرات حريق واحدهاي آموزشي.. 53
خطر جنبي و مشترك.. 54
حريقهاي برخوردي.. 62
بخش سوم: تاريخچه مدارس در ايران. 68
3-1- مدارس قديم. 68
مدارس يادماني.. 68
مدارس و مراكز علمي بزرگ... 68
ويژگيهاي معماري مراكز آموزشي ايران باستان. 70
3-2- مدارس سنتي.. 79
تكامل تاريخي مدارس سنتي.. 79
نخستين مراكز آموزشي اسلامي.. 79
مسجد- مدرسه ها 79
مدارس صفوي «الگوي كلاسيك مدارس سنتي ايران» 82
مدرسه خان شيراز. 82
مدرسه چهار باغ اصفهان. 83
3-3- مدارس كنوني.. 84
3-3-1- پيدايش مدارس جديد. 84
مدارس سنتي، مدارس وزارتخانهها و مدارس خارجي.. 93
3-3-2- مدارس خارجيان. 93
3-3-3- گسترش مدارس مدرن. 97
3-4- مدارس فردا 101
مدارس فضاي باز. 101
بخش پنجم: عوامل مؤثر در ساماندهي فضايي و معماري مدارس... 103
5-1- كلاس درس... 103
5-1-2- نور کلاس درس... 109
کنترل نور طبیعی.. 112
5-1-4- شرایط حرارتی در کلاس درس... 118
5-1-4- فضای داخلی ساختمان. 120
5-1-4-2- فضای آزاد. 120
5-1-5- تهویه کلاس درس... 121
1- تهویه مصنوعی.. 123
2- تهویه طبیعی: 123
5-1-6- مبلمان آموزشی در کلاس درس... 124
5-1-6-1- سطوح عمودی آموزشی.. 124
5-1-6-2- الگوی چیدمان در کلاس درس... 127
5-1-6-3- سازماندهی ردیفی ستونی.. 128
5-1-6-4- سازماندهی دایره ای.. 128
5-1-6-5- سازماندهی گروهی.. 129
5-1-7- رنگ کلاس... 130
رنگ زرد. 130
رنگ قرمز. 132
رنگ آبی.. 132
رنگ نارنجی.. 132
سیاه 133
5-1-8 فرم کلاس درس... 137
5-1-8-1 مربع. 137
5-1-8-2 مستطیل.. 137
5-1-8-3 اشکال غیر منتظمن.. 138
5-1-9 ابعاد و تناسبات کلاس درس... 140
5-2 فعالیتهای انجام گیرنده در کلاس درس... 141
5-2-1 فعالیتهای شاگردان. 141
بررسی ابعاو اندازه مبلمان آموزشی در کلاس... 142
عرض کلاس... 144
طول کلاس... 144
ارتفاع کلاس... 144
تقسیم بندی فضاهای آموزشی.. 145
5-3 فضای فرهنگی و کتابخانه. 145
5-3-1 کتابخانه: 146
تجهیزات کتابخانه: 146
تجهیزات کتابخانه: 146
5-3-2- فرهنگی ـ نمازخانه: 147
5-3-3 اداری (اتاق مربی پرورشی): 147
5-3-4 آموزشی (آزمایشگاه علوم): 147
ویژگی فضاها: 148
5-3-5 کلاسهای آموزشی و عمومی: 148
فضای ابتدائی و راهنمائی: 149
5-4 فضاهای دبیرستان. 150
بخش ششم: شناخت کلی بستر طرح.. 152
6-1 معرفی بستر طرح.. 152
6-1-1 مشخصات جغرافیایی استان. 152
6-1-2 ویژگیهای جمعیتی استان. 153
6-1-3 معرفی شهرستان شیراز به لحاظ تاریخی و فرهنگی.. 153
6-1-4 زبان و نژاد مردم فارس... 157
6-1-5 معرفی شهرستان شیراز از لحاظ جغرافیایی و طبیعی.. 157
6-1-5-1 موقعیت پستی ها و بلندی ها 158
6-1-6- منابع آب... 158
6-1-6-1- منابع آب زیرزمینی: 160
6-1-7- حجم و رشد جمعیت... 161
6-2- ویژگیهای آب وهوایی شیراز. 162
6-2-1- دمای هوا 163
6-2-2- رطوبت نسبی.. 164
بارندگی.. 164
باد. 164
6-2-3- تحلیل شرایط آب و هوایی شیراز. 165
6-2-4- تقویم نیاز سایه و آفتاب... 167
6-2-5- تأثیر تابش آفتاب بر محیط.. 168
6-2-6- تابش آفتاب و انرژی حاصل از آن در فضای خارجی.. 168
منابع و مآخذ

مقدمه
از آنجا كه معماري فرآيندي فرهنگي و بسيار پيچيده و تأثيرگذار بر ذهنيت جوامع بشري است. پيچيدگي­هاي منحصر به فردي دارد. اين پيچيدگي­ها در جوامعي كه چالش­هاي فرهنگي، تاريخي بسياري پشت سر گذاشته­اند از شدت و اهميت فوق­العاده­اي برخوردار است. معماران نقش ويژه­اي در حركت تمدن­سازي اينگونه جوامع به عهده دارند. اگر پنداريم معماري، خود قابليت دگرگوني اجتماعي را دارا مي­باشد. با در  انداختن كنش­هاي متقابل اجتماعي و ايجاد كنش و فضاهاي منفي، قلمرويي به رشد رسيده را تعريف نماييم. به بيان ديگر معماري نوعي دگرگوني متعالي انديشه­هاست و هنر طبيعت و هنر زائيده دست بشري تلاشي عظيم براي رسيدن به بياني پايدار است كه بتواند دغدغه­هاي جاويد شدن و ماندگاري را پاسخ دهد.
اكنون بيش از 100 سال است كه مفهوم آموزش و پرورش در مراكز اجتماعي هنوز به عنوان سرفصلي تازه و داغ مورد بحث مي­باشد. آموزش و به تبع آن فضاهاي آموزشي بيشترين اثر و تنش را بر ذهنيت و تمدن­سازي اين گونه جوامع بر عهده دارند. فضاهاي آموزشي و در عمده­ترين بخش آن، مدارس دوره زماني طولاني­تري از عمر انسانها را در خود جاي مي­دهد. هدف مطالعات و طرح پيش رو يافتن كالبدي جديد براي اصلاح فرآيند آموزش مي­باشد فرآيندي كه جهت­گيري آن به سوي رشد مسئوليت­پذيري، كار پربار و تداوم در امر آموزش مي­باشد.
... آموزش و پرورش و سياستگذاري­هايش تاكنون نتوانسه شرايطي فراهم كند كه موجب پرورش بيش از پيش استعدادهاي دانش­آموزان شود.
امروز واژه انسان استادآموز جاي خود را به انسان خودآموز و مسئوليت­پذير داده است. از اين رو الگو و روشي كه بدان نياز داريم نگارش جديد و بهبود يافته نسبت به الگوهاي قديمي­تر نمي­باشد بلكه نياز، مفهومي كاملاً متفاوت از آموزش خواهد بود و البته نظرياتي فراتر از تئوري. هدف ايجاد فضايي بهينه در امر آموزش و يادگيري مي­باشد. ماهيت فضاهاي آموزش لازمه سرمشقي منحصر به فرد براي پرورش و ايجاد كنش و واكنش صحيح جهت آموزش و پرورش مي­باشد. به شرط آنكه تعاملي صحيح و مستمر ما بين سه اصل آموزش و پرورش، دانش­آموز و فضاي آموزشي برقرار باشد.
طراحي و معماري مدارس امروز، در سرتاسر دنيا بر اساس 3 مورد مسئوليت­پذيري، كار پربار، يادگيري مادام­العمر (مستمر) انجام مي­گيرد. اين امر در ساختن فضاهاي آموزشي با عملكرد بالا، تنها به وسيله كنش در مفهوم پژوهشي، مبني بر برنامه­هاي مراكز فراگيري و راهبردهاي اجتماعي و اطلاعات كاربردي و علمي در اين زمينه ميسر خواهد بود.