مطالعات مرکز مشاوره و روان درمانی شیراز
چکیده
 
با توجه به پیشرفت علوم در قرون اخیر برای جوامع بشری دستاوردهای بسیاری را به همراه داشته که از جمله این دستاوردها می‏توان به تکامل و پیشرفت راه‏های درمانی برای بیماری‏های جسمی و روانی نام برد. همانگونه که جوامع بشری به سلامت جسمانی خود اهمیت می‏دهند سلامت روان نیز برای آنها اهمیت بالایی دارد که در این راستا با توجه به پیشرفت علوم و تحقیقات به درمان‏های مکملی برای بیماری‏های روانی دست یافتند که به کمک روانپزشکان و روانشناسان آمد برای درمان اختلالات روانی که درمان مکمل (دگر شیوه) نام گرفت. با توجه به روش‏های مکمل درمان در فضاهای مراکز درمانی اختلالات روانی تغییراتی بوجود آمد که بر این اساس باید مراکزی با مشخصات و فضاهای مورد نیاز با این درمان‏ها طراحی گردد و به مرحله اجرا برسد. حال با توجه به حضور 60 ساله دانشگاه علوم پزشکی شیراز و افق طرح درمانی کشور مبنی بر اینکه شهر شیراز تا سال 1400 قطب پزشکی ایران خواهد شد و آمار بدست آمده مبنی بر کمبود تخت‏های بیمارستانی و مراکز مشاوره روان درمانی در شهر شیراز می‏باشد، نیاز اینگونه مراکز در شهر شیراز به درستی احساس می‏شود. در این تحقیق سعی شده است درمان‏های مختلف اختلالات روانی و درمان‏های مکمل متناسب با هر اختلال مورد بررسی و تحقیق قرار گیرند، سپس مرکزی متناسب با نیاز جامعه و دارای فضاهای درمانی و مشاوره‏ای بر اساس درمان‏های مکمل (دگر شیوه) طراحی گردد تا نیاز افراد جامعه و افراد مبتلا به اختلالات روانی را بهبود بخشند تا بتواند نقشی در بالا بردن و ارتقاء سطح سلامت روانی جامعه  داشته باشد.
 
کلید واژه‏ها: مرکز رواندرمانی، مرکز مشاوره رواندرمانی، بیمارستان، مرکز سلامت روان
 
فهرست مطالب
 
عنوان                 صفحه
 
فصل اول: کلیات.. 1
 
1-1- مقدمه: 2
 
1-2- طرح مسئله و ضرورت تحقیق: 4
 
1-3- هدف تحقیق: 5
 
1-4- پیشینه تحقیق و چارچوب نظری: 5
 
1-5- فرضیه تحقیق و مدل تحقیق: 6
 
1-6- روش تحقیق: 7
 
1-7- مراحل تحقیق: 7
 
فصل دوم: بیماری روانی.. 8
 
2-1- بهنجاری.. 10
 
2-1-1- دیدگاه‏های کارکردی در مورد بهنجاری.. 12
 
2-1-2- نظریات روانکاوی در مورد بهنجاری.. 12
 
2-1-3- میزان بروز بیماری‌های روانی: 14
 
2-2-4- مسائل بین فرهنگی.. 15
 
2-2- طبقه‏بندی در روان‏پزشکی.. 16
 
2-2-1- اسکیزوفرنی.. 17
 
2-2-2- سایر اختلالات پسیکوتیک: 23
 
2-2-3- اختلالات خلقی: 27
 
2-2-4- اختلالات اضطراب: 32
 
2-2-5- اختلال استرس پس از سانحه و اختلال استرس حاد. 35
 
2-2-6- اختلال اضطراب منتشر. 37
 
2-2-7- اختلالات شبه جسمی.. 38
 
2-2-8- سندرم خستگی مزمن.. 40
 
2-3-9- اختلالات ساختگی: 43
 
2-3-10- اختلالات تجزیه‏ای.. 45
 
2-3-11- اختلالات خوردن. 50
 
2-3-12- خواب طبیعی و اختلالات خواب.. 53
 
2-4- جمع‏بندی.. 54
 
فصل سوم: روانپزشکی.. 57
 
3-1- روش‌های درمانی: 58
 
3-1-1-روان‏درمانی گروهی، روان‏درمانی فردی و گروهی توأم، و نقش‏گزاری روانی: 58
 
3-1-2- روان‏درمانی خانواده و زوج‏درمانی.. 63
 
عنوان       صفحه
 
3-1-3- رفتا‏درمانی جدلی.. 64
 
3-1-4- بیوفیدبک… 65
 
3-1-5- رفتاردرمانی.. 66
 
3-1-6- شناخت‏درمانی.. 66
 
3-2- فوریت های روانپزشکی در بزرگسالان: 67
 
3-3- طب مکمل و دگر شیوه در روانپزشکی.. 68
 
3-3-1- طب فشاری و طب سوزنی.. 69
 
3-3-2- عطردرمانی.. 70
 
3-3-3- رنگ درمانی.. 70
 
3-3-4- رقص درمانی.. 71
 
3-3-5- طب محیطی.. 72
 
3-3-6- ورزش… 72
 
3-3-7- درمان با نورو ملاتونین.. 73
 
3-3-8- ماساژ 74
 
3-3-9- ناتوروپاتی.. 75
 
3-3-10- اوزون درمانی.. 75
 
3-3-11- نیایش… 76
 
3-3-12- صوت‏ درمانی.. 77
 
3-3-13- یوگا 77
 
3-3-14- هنر درمانی: 78
 
3-3-15- موسیقی درمانی : 87
 
3-3-16- بازی در فرآیند درمان. 96
 
3-4- جمع بندی: 103
 
فصل چهارم: مطالعات معماری فضای درمانی.. 110
 
4-1- مطالعات معماری پیرامون مراکز درمانی: 111
 
4-1-1- اصول طراحی بیمارستان. 111
 
4-1-2- استانداردهای طراحی ساختمان بیمارستان : 119
 
4-1-3- الزامات طراحی بیمارستان : 122
 
4-1-1- استانداردهای طراحی محوطه بیمارستان: 124
 
4-1-5- شرایط محیطی و محل احداث بیمارستان: 127
 
4-1-6- محل استقرار ساختمان بیمارستان : 128
 
4-1-7- ضوابط خاص بیمارستان های روان درمانی: 128
 
4-2- کیفیت فضای درمانی.. 131
 
4-2-1- مفهوم بار محیطی.. 131
 
عنوان                                 صفحه
 
4-2-2- ویژگی‏های خاص محیط اطراف: 133
 
4-2-2-1- آب و هوا و ارتفاع. 133
 
4-2-2-2- دما 135
 
4-2-2-3- نور 138
 
4-2-2-3- رنگ… 141
 
4-2-2-4- سرو صدا 145
 
4-2-3- اثرات تراکم بالا بر انسان‏ها 149
 
4-3- نمونه های موردی مراکز درمانی و طب مکمل : 156
 
4-4- برنامه فیزیکی: 175
 
فصل پنجم: مکان یابی و مطالعات بستر طرح. 192
 
5-1- معیارهای مکان یابی زمین پروژه: 193
 
5-1-1- دلایل ایجاد چنین مرکزی در شهر شیراز : 193
 
5-1-2- مبانی جانمایی بیمارستان : 194
 
5-1-3- جانمایی بیمارستانهای گوناگون با توجه به مبانی ودسته بندی مذکور : 196
 
5-1-4- جانمایی این طرح درشهر شیراز : 198
 
5-2- مطالعات بستر طرح. 200
 
5-2-1- موقعیت جغرافیایی شهر شیراز 201
 
5-2-2- بررسی وضعیت اجتماعی شهر شیراز 202
 
5-2-3- بررسی وضعیت اقتصادی شهر شیراز 202
 
5-3- ویژگی‌های آب و هوای شهر شیـراز 203
 
5-3-1- دما 203
 
5-3-2- رطوبت نسبی.. 204
 
5-3-4- بارندگی.. 205
 
5-3-5- باد. 205
 
5-4- پوشش گیاهی.. 206
 
5-4-1- معیارهای انتخاب پوشش گیاهی در طراحی.. 206
 
فصل ششم
 
6-1- مبانی و روند طراحی معماری.. 214
 
6-2- نظام سازه 224
 
6-3- تأسیسات.. 225
 
6-4- نقشه‏های طرح معماری مرکز مشاوره و روان‏درمانی شیراز 229
 
فهرست منابع و ماخذ. 212
 
منابع فارسی.. 229
 
منابع لاتین.. 230
 
مقدمه:
 
  پیشرفت علوم وصنایع در قرون اخیر برای جوامع بشری دست آوردهایی دو گانه به ارمغان آورده است، از یک سو راحتی هایی که عمدتا جسمانی است به بار آورده و از سوی دیگر به دغدغه‌های وی افزوده است که این دغدغه‌ها بر روح وروان انسان امروزه تأثیر منفی گذاشته و بسیاری از مردم رابا اضطراب مواجه کرده است. مردم کشورهای صنعتی که به تدریج مراحل مختلف توسعه صنایع را طی کرده‌اند و آرام آرام با مسایل ذهنی ناشی از این پدیده مواجه شده بودند سعی کردند که از ابتدا به دنبال راهکارهای حل تبعات روحی و روانی بر گرفته از این پدیده جدید باشند لذا یا در طول زمان به حل مسایل پرداختند یا به برخی از این تبعات عادت کردند. درجوامعی که دیرتر به صنعت پرداختند و به یکباره حجم انبوهی از صنایع و یا تولیدات آنها را به کشور خود وارد نمودند انبوهی از دغدغه‌های ناشی از ناهنجاری‌های زاییده جهان صنعتی را نیز وارد جوامع خود کردند در حالیکه با راهکارهای مقابله با این دغدغه‌ها آشنا نبودند. واکنش‌های مردم در مقابل این دغدغه‌ها متفاوت است اما ریشه همه آنها در نابسامانی‌های ذهنی است که خود از دلیل یا دلایل آنها آگاه نیستند و نمی‌دانند که این اضطراب و نگرانی مقدمه‌ای است بر ابتلا به بیماری‌های روحی وروانی. هر گاه شخصی با ناراحتی جسمانی مواجه شود به پزشک مراجعه می‌کند اما به ناراحتی‌های روحی خود اصلاً توجه ندارد تا حدی که در برخی از جوامع خصوصاً جوامع کمتر توسعه یافته توصیه مراجعه به متخصصین روحی وروانی و یا به مراکزی که این گونه خدمات را ارایه می‌کنند را توهین به خود تلقی نموده و به شکل متقابل مبادرت به واکنش توهین‌آمیز به توصیه کننده می‌نمایند. عدم اطلاع مردم از این مسایل روحی و روانی و نقش آنها در مخدوش کردن روند زندگی آرام و بدون دغدغه و حتی تأثیر بر سلامت جسمانی آنها واکنش‌هایی با شکل‌ها و درجات مختلف دارد برخی اخم می‌کنند برخی دیگر مراجعه به این گونه تخصص‌ها و یا مراکز تخصصی را صرفاً برای مجنونین و دیوانگان می‌دانند، این افراد هم خود را آزار می‌دهند و هم موجب رنجش و آزار دیگران می‌شوند لذا آگاه کردن آنها از ضروریات روز جوامع است. در جوامعی که توسعه خود را از قرون قبل آغاز کرده و طی سالیان دراز به آثار منفی ناشی از توسعه صنعتی بر ذهنشان پی برده‌اند به تدریج برای درمان مسایل روحی وروانی خود اقدام کرده و مراکز لازم را تأسیس نموده‌اند و لزوم مراجعه مردم به این مراکز را به آگاهی آنها رسانیده‌اند، اما در جوامع کمتر توسعه یافته و یا درحال توسعه پایه‌های رسیدگی به این موضوع در سالیان اخیر نهاده شده وآرام آرام در حال گسترش است، با تأسیس سازمانی مسئول و یا تجدید نظر در وظایف سازمان‌های متولی موجود برای آگاه کردن مردم و سرعت بخشیدن به تربیت متخصصان ذیربط و گسترش و افزایش مراکز مورد نیاز باید به کمک مردم شتافت.
 
در واقع روانپزشکی بر تأمین نیازهای بهداشت روان جامعه تأکید دارد و در واقع نوعی اقدام معطوف به جامعه محسوب می‌شود. توجه روانپزشکی نگرش و دانش مردم نسبت به سلامت و بیماری روانی است. روانپزشکی مبتنی بر جامعه در واقع نوعی اقدام معطوف به جامعه است و اجزای آن عبارتند از:
 
    آموزش جامعه
    تلاش برای ارتقاء سلامت و نه فقط رفع علایم بیماری
    شناسایی زودرس و اقدامات غربالگری
    مداخله زودرس در سطح اجتماع
    اقدامات مربوط به پیگیری بیماران در سطح جامعه
 
بی شک موثرترین رویکرد به روانپزشکی پدید آوردن سیستم منسجمی از مراقبت از فرد در بافتار خانواده، جامعه و فرهنگ است و بدون پرداختن به این مهم، اهداف درمانی روانپزشکی به طور کامل محقق نمی‌شود. که این آگاهی و درمان در مراکز مشاوره و روان درمانی محقق می‌گردد.
 
1-2- طرح مسئله و ضرورت تحقیق:
 
 جنبه های مختلف مسئله در ایران:
 
    شناسایی اشکال مختلف بیماری‌های روحی و روانی وتهیه آمار از مبتلایان به هر دسته از این بیماری‌ها و درجات آنها.
    آشنا کردن مردم به وضعیت روحی و روانی خود و لزوم اقدام برای درمان بدون اینکه دچار شرمندگی و خجالت شوند.
    گسترش مراکز آموزش برای تربیت روانکاوان و روان پزشکان در تطابق با بیماری‌های بومی.
 
علاوه بر آن گسترش مراکز درمانی مورد نیاز در قالب‌های مختلف از درمانگاه تا بیمارستان از طریق طراحی و اجرای مراکز مورد نیاز ضروری به نظر می‌رسد.
 
ضرورت تحقیق برای جنبه‌های مختلف مسئله:
 
     مسئله مورد بحث برای روانکاوان و روانپزشکان کاملاً شناخته شده است اما عامه مردم به جز افرادی که مستقیماً خود یا اطرافیان نشان با اینگونه مسائل درگیر بوده‌اند از آن بی‌اطلاع هستند، تنوع حالات مختلف و پیچیدگی روش‌های درمانی از یک طرف و جمعیت نه چندان کافی متخصصین متبحر بیماری‌های روحی وروانی همراه واکنش‌های غیر منطقی مبتلایان و یا اطرافیان آنها موجب شده تا برنامه ویژه‌ای برای اطلاع‌رسانی به مردم شکل نگیرد و اگر در جایی به آن پرداخته شده صرفاً برای مواردی موضعی یا موضوعی بوده است و به همین نسبت آمار و اطلاعات منسجم و همه‌گیری مدون نشده است تا بر اساس آنها برنامه‌ای جامع تدوین گردد.
 
      تحقیق و پژوهش از ارکان اصلی تدوین برنامه است، برنامه‌ای که هر سه جنبه مزبور را در برگیرد لذا سلسله مراتب برنامه باید به این شرح مورد توجه قرار گیرد: نخست جمع آوری آمار و اطلاعات از دسته بندی بیماری‌ها و زیرمجموعه‌های هردسته، دوم شناخت روش‌های درمان، سوم آمار مبتلایان در دسته‌های مختلف و زیرمجموعه‌های آنها، چهارم یافتن و اعمال روش‌های آگاهی‌رسانی به توده مردم، پنجم دسته بندی مراکز درمانی از نظر روش‌های درمان ودسته‌های بیماری‌ها و محتوای فیزیکی طرح‌های معماری مناسب برای هر دسته با توجه به ظرفیت مورد نیاز.
 
1-3- هدف تحقیق:
 
هدف تحقیق ایجاد یک محیط تخصصی روانشناسی و روان درمانی بر اساس علم نوین روانشناسی.
 
 اهداف خرد تحقیق را می توان به شرح زیر دسته بندی نمود :
 
    شناسایی مراکز درمانی مورد نیاز از نظر نوع، ظرفیت و تعداد مورد نیاز در منطقه جغرافیایی مورد نظر با توجه به آمار مبتلایان در دسته‌های مختلف با کسر تعداد و ظرفیت مراکز موجود.
    انتخاب مکان مناسب برای استقرار مرکز یا مراکز مورد نیاز در منطقه جغرافیایی و شهر مورد نظر.
    انتخاب نوع مرکز درمانی براساس شدت نیاز.
    شناسایی بخش‌های مورد نیاز و فضاهای موجود در هر بخش و ظرفیت منطقی برای نوع مرکز درمانی انتخاب شده.
 
1-4- پیشینه تحقیق و چارچوب نظری:
 
 مرکز روان درمانی ابن سینا تنها مرکز تخصصی روان درمانی شیراز است. این مرکز در سال 1356 تأسیس و در سال 1370 بهره برداری گردید. این مرکز تک تخصصی بوده و تنها شامل بخش روانپزشکی می‌باشد. خدمات بستری در بخش‌های اتفاقات، زنان، دو بخش مردان و خدمات سرپائی توسط متخصصین در درمانگاه انجام می‌گیرد. متوسط اشغال تخت و متوسط اقامت بدون احتساب اتفاقات به ترتیب 97% و 8/23 با احتساب اتفاقات 8/97 و 21 می‌باشد. بخش پاراکلینیکی شامل روانشناسی (روان‌درمانی گروه درمانی، خانواده درمانی، گفتاردرمانی، انواع تست) بخش E.C.T، آزمایشگاه، رادیولوژی، داروخانه، نوارنگاری بوده که همگی در شیفت صبح و داروخانه دو روز عصر فعالیت دارند. این مرکز از سال 1370 به دانشگاه پیوست و با یک بخش با ظرفیت 20 تخت درمانی شروع به کار نموده که بعد از گذشت 2 سال بخش‌های آموزشی یک و دو مردان و بخش جانبی E.C.T راه‌اندازی گردید. در حال حاضر این واحد شامل بخش آموزشی اتفاقات، زنان، مردان یک، مردان دو بخش 3 و بخش 4 و E.C.T می‌باشد. که فاقد بخش‌های نوین درمانی مانند موسیقی درمانی هنر درمانی و… می‌باشد. مرکز دیگری که بخش کوچکی از آن به این بیماران خدمات می‌دهد بیمارستان حافظ است. با بررسی‌های انجام شده هیچ مرکزی در شیراز وجود ندارد که در زمینه روان درمانی بر اساس روش‌های نوین درمانی طراحی و ساخت و به مرحله اجرا رسیده باشد.
 
1-5- فرضیه تحقیق و مدل تحقیق:
 
     فرض بر این است که با شناخت از چگونگی بیماری‌های روانی درحد ایجاد توانایی برای طراحی مرکز یا مراکز درمانی این گونه از بیماری‌ها و سپس تدوین طرحی کار آمد از جهات مختلف می‌توان تمام یا حد اقل بخشی عمده از بیماران قابل درمان را با بازگرداندن سلامتی به جامعه برگرداند.
 
1-6- روش تحقیق:
 
 مرحله اول: جمع‌آوری اطلاعات در زمینه بیماری‌های روانی و روش درمان آنها و هم زمان با آن جمع‌آوری اطلاعات در خصوص مراکز درمانی و ابعاد و اندازه و استانداردها.
 
مرحله دوم: آنالیز اطلاعات و هم راستا کردن مطالعات و استفاده در طراحی.
 
1-7- مراحل تحقیق:
 
مطالعات پایه مشتمل بر: کتابخانه‌ای، میدانی، مصاحبه با متخصصین.
 
    بررسی نمونه‌های موردی.
    جمع‌بندی مطالعات اولیه و استخراج معیارهای اصلی.
    تدقیق مکان‌یابی با تعیین معیارهای مهم و تطبیق این معیارها با نقاط در نظرگرفته شده.
    تدوین برنامه فیزیکی طرح با توجه به احکام طراحی همراه با ارایه ایده کلی (کانسپت).
    مشورت با متخصصین و کارشناسان ذیربط برای دریافت نظر مشورتی و اطمینان از صحت کار انجام شده و اخذ راهنمایی برای اصلاحات احتمالی.
    ورود به مرحله طراحی که از تحلیل سایت آغاز می‌شود و با طی روند تدوین دیاگرام جانمایی مجموعه، طراحی معماری مجموعه همراه با تدوین رساله به ارایه نهایی ختم می‌شود.