فهرست مطالب
 
عنوان                                                                                                                         شماره صفحه
 
چکیده
 
فصل اول : کلیات تحقیق
 
1-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………….3
 
1-2-بیان مسأله……………………………………………………………………………………………………….َ. 4
 
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………………………….5
 
1-4- اهداف ……………………………………………………………………………………………………………7
 
1-5-سئوالات وفرضیه ها…………………………………………………………………………………………..9
 
    1-5-1- سؤالات تحقیق………………………………………………………………………………………..9
 
    1-5-2-فرضیه‏های تحقیق……………………………………………………………………………………..9
 
1-6-مفاهیم……………………………………………………………………………………………………………..9
 
   1-6-1-تعریف پیری…………………………………………………………………………………………….9
 
    1-6-2-سن پیری………………………………………………………………………………………………..10
 
   1-6-3-فرهنگ پیری……………………………………………………………………………………………11
 
   1-6-4-مفهوم سالمندی………………………………………………………………………………………..12
 
   1-6-5-سن سالمندی…………………………………………………………………………………………..12
 
   1-6-6-مفهوم سرپناه……………………………………………………………………………………………12
 
   1-6-7-آسایشگاه………………………………………………………………………………………………..12
 
   1-6-8-آسایشگاه سالمندان…………………………………………………………………………………..13
 
   1-6-9-آسایشگاه معلولین جسمی…………………………………………………………………………13
 
   1-6-10-آسایشگاه روانی…………………………………………………………………………………….13
 
فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق
 
2-1- رضایتمندی ………………………………………………………………………………………………….15
 
   2-1-1-مفهوم رضایتمندی ………………………………………………………………………………….15
 
   2-1-2-رضایتمندی سکونتی………………………………………………………………………………..15
 
   2-1-3-رویکرد سنجش میزان رضایتمندی سکونتی………………………………………………..16
 
   2-1-4-عوامل و متغیرهای تاثیر گذار بر رضایتمندی سکونتی………………………………….18
 
      2-1-4-1-رضایت از کیفیت بخش ها و عوامل فیزیکی………………………………………18
 
      2-1-4-2-تاثیرات شخصی و رضایت………………………………………………………………19
 
      2-1-4-3-تاثیرات اجتماعی و رضایت……………………………………………………………..19
 
      2-1-4-4-تأثیرات فرهنگی و رضایت………………………………………………………………19
 
      2-1-4-5-تاثیر طبیعت بر رضایت……………………………………………………………………20
 
2-2- سرای سالمندان…………………………………………………………………………………21
 
   2-2-1-پیدایش و تجربه سراهای سالمندان در جهان……………………………………………..21
 
   2-2-2-پیدایش سراهای سالمندان در ایران…………………………………………………………..23
 
   2-2-3-انواع سرای سالمندان در ایران………………………………………………………………….24
 
2-3-مخاطب شناسی………………………………………………………………………………..26
 
   2-3-1-دیدگاه عمومی از پیری…………………………………………………………………………..26
 
   2-3-2-دیدگاه سالمند موفق(بیلتز 1990) ……………………………………………………………27
 
   2-3-3-نظریات مرتبط با سالمندان……………………………………………………………………..28
 
      2-3-3-1- نظریه مک کئون…………………………………………………………………………..28
 
      2-3-3-2- نظریه استرهلر……………………………………………………………………………..28
 
      2-3-3-3-نظریه آشوف………………………………………………………………………………..29
 
      2-3-3-4- نظریه کولاژن………………………………………………………………………………29
 
      2-3-3-5- نظریه اسکلروز……………………………………………………………………………29
 
      2-3-3-6- نظریه تاثیر عوامل محیطی در پیدایش مکانیزم پیری…………………………29
 
   2-3-4-بیماری های روانی سالمندان و و رکود فعالیت های ذهنی…………………………29
 
      2-3-4-1-دلیریوم یا روان‌آشفتگی ………………………………………………………………..30
 
      2-3-4-2-دمانس ……………………………………………………………………………………….30
 
      2-3-4-3-آلزایمر………………………………………………………………………………………..30
 
      2-3-4-4-اختلالات افسردگی در سالمندان…………………………………………………….30
 
   2-3-5-اختلالات جسمی در سالمندان………………………………………………………………31
 
      2-3-5-1-اختلالات خواب………………………………………………………………………….31
 
      2-3-5-2-اختلال بینایی و کاهش اطمینان ……………………………………………………..31
 
      2-3-5-3-اختلال شنوایی و بویایی……………………………………………………………….32
 
   2-3-6 -تحولات روحی در سالمندان……………………………………………………………….32
 
      2-3-6-1-سلامت عاطفی ………………………………………………………………………….33
 
      2-3-6-2-نشانه هایی از خویشتن، هویت در آینده ……………………………………….33
 
      2-3-6-3-احساس تنهایی ………………………………………………………………………….33
 
   2-3- 7- عوامل موثر بر رضایتمندی سالمندان ………………………………………………….33
 
      2-3-7-1-نحوه گذران اوقات فراغت و رضایت از آن…………………………………….33
 
      2-3-7-2-ارتباط سبک زندگی مطلوب و رضایت از زندگی……………………………34
 
      2-3-7-3-ارتباط معنویت در دوران سالمندی و رضایت از زندگی……………………35
 
      2-3-7-4-ارتباط مشارکت در اجتماع و رضایت از زندگی………………………………35
 
      2-3-7-5-ارتباط موسیقی بر افزایش رضایت…………………………………………………35
 
      2-3-7-6-ارتباط خودکارآمدی و رضایتمندی………………………………………………..36
 
      2-3-7-7-آفرینش رویدادهای مثبت با محیط جهت رضایتمندی سالمندان…………37
 
   2-3-8-نارضایتی شناختی سالمندان در محیط ……………………………………………………38
 
      2-3-8-1-آشنایی محیط ……………………………………………………………………….38
 
      2-3-8-2-حفظ تمرکز در محیط ………………………………………………………………….39
 
      2-3-8-3-مسیریابی…………………………………………………………………………39
 
   2-3-9-مشخصات فضایی مطلوب  در جهت رضایتمندی و سلامت سالمندان……….40
 
      2-3-9-1- بخش ها و تجهیزات ضروری در سرای سالمندان ………………………….40
 
      2-3-9-2-آسایش حرارتی و برودتی سالمندان……………………………………………….41
 
      2-3-9-3-نورپردازی مناسب جهت ارتقای عملکرد بینایی در سالمندان……………..43
 
      2-3-9-4-فضای سبز……………………………………………………………………45
 
   2-3-10-مشخصات بصری و روانی مطلوب محیط برای رضایت سالمندان………….46
 
      2-3-10-1-راه یابی و دسترسی………………………………………………………………….46
 
      2-3-10-2-ایمنی و امنیت ………………………………………………………………………..46
 
      2-3-10-3-آسایش ………………………………………………………………………………….46
 
      2-3-10-4-پویایی و جذابیت…………………………………………………………………….47
 
      2-3-10-5-هم آوایی با طبیعت………………………………………………………………….47
 
      2-3-10-6-رمز گرایی و ابهام…………………………………………………………………….47
 
      2-3-10-7-هویت ……………………………………………………………………………………48
 
      2-3-10-8-آزادی …………………………………………………………………………………….48
 
      2-3-10-9-رویداد پذیری…………………………………………………………………………..48
 
      2-3-10-10-بوم گرایی………………………………………………………………………………49
 
      2-3-10-11-وحدت………………………………………………………………………………….49
 
      2-3-10-12-نظم…………………………………………………………………………… ………..49
 
      2-3-10-13-خاطره ذهنی…………………………………………………………….. ………….49
 
2-4-تحقیقات انجام گرفته……………………………………………………………………. ………….50
 
2-5-مصادیق خانه سالمندان در جهان………………………………………………….. ……………51
 
   2-5-1-تسهیلات جشنواره شهر خورشید……………………………………………. ………….51
 
   2-5-2-طراحی خانه سالمندان در چارلتون ماساچوست…………………………. ……….54
 
      2-5-2-1-آنالیز سایت پلان…………………………………………………….. ……………….55
 
      2-5-2-2- پلان های ساختمان…………………………………………………. ………………58
 
      2-5-2-3-معرفی فضاها…………………………………………………………….. …………….58
 
   2-5-3-  خانه سالمندان کانادا…………………………………………………………… ………….59
 
   2-5-4- کریک ویو هوس……………………………………………………………… …………….60   
 
   2-5-5- خانه سبز……………………………………………………………………………. ………….61
 
   2-5-6- مقایسه کلی مصادیق……………………………………………………………. ………….62
 
      2-5-6-1-  سایت پلان های خانه سالمندان……………………………………. ………….62
 
      2-5-6-2-  پلان و چیدمان سوئیت ها در خانه سالمندان……………………. ………..63
 
      2-5-6-3- پلان سوئیت ها در نمونه های کار شده……………………………. ………..64
 
فصل سوم: روش شناسی تحقیق
 
3-1- مقدمه………………………………………………………………………………………66
 
3-2 – روش تحقیق…………………………………………………………………………………. ……..66
 
3-3 – مراحل انجام تحقیق……………………………………………………………………. …………67
 
3-4 – جامعه آماری ………………………………………………………………………… …………….68
 
3-5 –نمونه آماری …………………………………………………………………………………. ……..69
 
3-6 – ابزار جمع آوری اطلاعات………………………………………………………….. …………69
 
3-7- مشخصات پرسشنامه…………………………………………………………………… ………..70
 
   3-7-1-مشخصات سؤال‌های پرسشنامه بر اساس فرضیه های تحقیق…… …………70
 
3–8 – روایی و پایایی پرسشنامه…………………………………………………………… ……….70
 
   3-8-1- روایی………………………………………………………………………………….. …….70
 
   3-8-2 –اعتبار یا پایایی………………………………………………………………….. ………..71
 
3-9 – روش تجزیه و تحلیل اطلاعات ……………………………………………………………71
 
3-10- تعریف متغیرها………………………………………………………………………… ……….71
 
3-11-استفاده از استانداردهای طراحی…………………………………………………….. …….73
 
   3-11-1-استاندارد درها……………………………………………………………………. ……..73
 
   3-11-2-راه پله و سطوح شیب دار……………………………………………………. ……..74
 
   3-11-3-میله‌های دستگرد……………………………………………………………… ………..76
 
   3-11-4-حمام و دستشویی………………………………………………………….. ………….76
 
   3-11-5-استاندارد حمام برای سالمندانی که نیاز به کمک دیگران دارند.. ……….77
 
   3-11-6-پنجره ها………………………………………………………………………….. ………77
 
   3-11-7-آسانسورها……………………………………………………………………. ………….78
 
   3-11-8-دسترسی ها…………………………………………………………………….. ……….79
 
   3-11-9-تابلوها ……………………………………………………………………………… …….79
 
   3-11-10-راهروها و گذرگاه ها……………………………………………………… ……….79
 
   3-11-11-آشپزخانه و غذاخوری ها………………………………………………… ………80
 
   3-11-12-استاندارد تراس ها و فضای سبز………………………………………. ………81
 
   3-11-13-روشنایی…………………………………………………………………………81
 
   3-11-14-فضاهای تجمع……………………………………………………………. ……….82
 
   3-11-15-اتاق های خواب………………………………………………………….. ……….82
 
   3-11-16-اتاق کارکنان و مدیران…………………………………………………… ………82
 
   3-11-17-اتاق درمان……………………………………………………………………. ……..83
 
   3-11-18-ورودی ها………………………………………………………………………… ….83
 
   3-11-19-راه یابی در خانه سالمندان برای مبتلایان به آلزایمر……………… …….84
 
   3-11-20-طراحی محیط های عمومی برای سالمندان…………………………. …….85
 
      3-11-20-1-مسیر های عابر پیاده سالمندان در محیط……………………. ……..85
 
      3-11-20-2-پارکینگ ها……………………………………………………………. ……..86
 
      3-11-20-3-شیب ها……………………………………………………………… ………..87
 
      3-11-20-4-سرویس های بهداشتی عمومی…………………………………… ……87
 
3-12-فضاهای فیزیکی اماکن مراقبت شبانه روزی از سالمندان…………………. …..88
 
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات
 
4-1- مقدمه……………………………………………………………………………….. ……92
 
4-2-تاریخچه ایلام…………………………………………………………………………….. …….92
 
   4-2-1-نگاهی به پیشینه تاریخی فرهنگی ایلام………………………………………. …92
 
   4-2-2-تاریخچه پیدایش و رشد شهر ایلام…………………………………….. ……….92
 
4-3- موقعیت جغرافیایی…………………………………………………………………. ……….93
 
   4-3-1-موقعیت جغرافیایی استان ایلام…………………………………………….. …….93
 
   4-3-2-موقعیت جغرافیایی شهر ایلام……………………………………………. ………94
 
   4-3-3-ویژگی های اقلیمی ………………………………………………………. ………..95
 
   4-3-4-شرایط آب و هوایی……………………………………………………. ……………95
 
   4-3-5-بارندگی………………………………………………………………………… ……….97
 
   4-3-6-تابش آفتاب………………………………………………………………. ……………98
 
   4-3-7-وزش باد……………………………………………………………………… …………99
 
4-4-جمعیت شناسی سالمندان …………………………………………………….. …………99
 
4-5- تجزیه وتحلیل اطلاعات توصیفی پرسشنامه…………………………….. ……….100
 
4-6-بررسی اطلاعات غیر طیفی پرسشنامه……………………………………….. ………104
 
 4-7-آزمون فرضیات…………………………………………………………………….. ………107  
 
فصل پنجم :نتیجه گیری وپیشنهادات
 
5-1-مقدمه………………………………………………………………………………. ………….113
 
5-2- نتایج حاصل از مطالعات کتابخانه ای……………………………………. ………..113
 
5-3- نتایج حاصل از تحلیل پرسشنامه……………………………………………. ………114
 
5-4- تحلیل سایت………………………………………………………………………. ………115
 
   5-4-1-کاربری های اطراف سایت…………………………………………….. ………115
 
   5-4-2-دسترسی های اطراف سایت……………………………………….. ………….116
 
   5-4-3-بررسی جهت بادهای غالب، نور مناسب و آلودگی صوتی…. ………117
 
   5-4-4-دیدهای اطراف سایت……………………………………………………. …….119
 
5-5- روند طراحی………………………………………………………………………. ……..120
 
منابع فارسی…………………………………………………………………………………………..127
 
منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………..129
 
چکیده
 
امروزه سالمندان قشر بزرگی از جمعیت هر جامعه ای را تشکیل می دهند، به دلیل کنترل رشد جمعیت و افزایش خدمات بهداشتی-درمانی تعداد سالمندان رو به افزایش است، بنحوی که نرخ رشد سالمندان از نرخ رشد جمعیت بیشتر شده است. جمعیت شناسان تخمین زده اند، تا سال 2050 جمعیت سالمندان به دومیلیارد نفر رسیده و به ازای هر 5 نفر یک سالمند وجود داشته باشد. با تحولات فرهنگی ،اجتماعی، اقتصادی جامعه نگهداری سالمندان در منزل با چالش روبرو گشته است و هر ساله ارجاع به سرای سالمندان بیشتر می شود. این در حالی است که اکثر سراهای موجود در ایران و بویژه مرکز نگهداری سالمندان در ایلام فاقد امکانات و فضای مناسب جهت زیست می باشد.دوره سالمندی با بیماری های جسمی- روانی مختلفی(دمانس،افسردگی و..) همراه است که نیاز به طراحی فضای متناسب را الزامی نموده است. جهت تامین نیازها و رضایت سالمندان در این تحقیق، نظرات‌شان در قالب پرسشنامه ای اخذ گردیده، جامعه آماری سالمندان شهر ایلام است ، نمونه آماری 120 نفر انتخاب ، که 30 نفر مقیم و مابقی غیر مقیم بوده اند. 60 درصد سالمندان نمونه زن، 93 درصد بیسواد و 2/9 درصد دیپلم و بالاتر، حداقل سن 51 سال برای بانوان و 48 سال برای مردان و حداکثر بترتیب 74 و 75 سال، 3/73 درصد سالمندان سوئیت های 3 نفره، 77 درصد فضاهای متنوع، 62 درصد فضاهای دارای رونق را می پسندند. میانگین رضایت سالمندان از ارتباط با طبیعت 37/4 (متوسط مد نظر3) و داشتن فضای جانبی در اقامتگاه 85/3 به دست آمده است.
 
واژگان کلیدی
 
سرای سالمندان، رضایتمندی، سالمند، طراحی
 
1–1–مقدمه
 
انسان ها از هنگام انعقاد نطفه تا زمان مرگ دوره های مختلفی را از نظر مراحل رشد طی می کنند هر کدام از این مراحل دارای ویژگی هایی است که سبب متفاوت بودن مراحل رشد از یکدیگر می شود. انسان ها در مرحله کودکی و سالمندی معمولا به مراقبت و توجه بیشتری نیاز دارند و به دیگران وابسته هستند که شاید در مراحل دیگر رشد به این صورت نباشد (انوری 1382، 2:1247).
 
از عمده ترین آثار تغییرات قرن حاضر در ابعاد فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی جوامع مختلف، تغییر در ساخت خانواده به عنوان مهم ترین و اصلی ترین رکن اجتماعات بشری است. خانواده ها ازیک نظام خویشاوندی گسترده به یک خانواده ی هسته ای تبدیل شده اند و یکی از مهم ترین کارکردهای خانواده که مراقبت از سالمندان خانواده بوده ، دستخوش تحول گردیده است. خانواده به دلیل کوچک تر شدن ، افزایش تعداد طلاق ها و افزایش تعداد زنان شاغل ، این وظیفه را در مواردی به نهادها و موسسات خاص واگذار کرده است.اگر چه ایده آل آن است که سالمندان در محیط گرم خانواده زندگی کنند اما از طرف دیگر،مطالعات انجام شده درباره ی علل سپردن سالمندان به آسایشگاه های سالمندی در ایران نشانگرآنند که عواملی چون سطح سواد، طلاق،تجرد، آسیب پذیری خانواده-در مقابل بحران هان اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی– برخوردار نبودن از مسکن ملکی و نیاز به استفاده از تجهیزات ویژه تاثیر گذار می باشند(میرفلاح نصیری 1386، 6).
 
به نظر می رسد که باب پژوهش در چنین زمینه های مهمی ،هم چنان باز مانده است . نکته ی مهم، لزوم توجه و مطالعه ی چگونگی ارتباط دگرگونی های جسمی ، روحی و عاطفی با هم و پی آمدهای تاثیرات تشدیدی آنها بر یکدیگر در سالمندان است.
 
شمار سالمندان هشیار و فعال در کشور رو به افزایش است.در واقع بخش بزرگتر از اهداف تلاش ها و برنامه ریزی های اجتماعی ، بالاتر بودن سطح رفاه و بهداشت فردی و اجتماعی شهروندان است که خود ، منجر به بالاتر رفتن میانگین عمر افراد و ازدیاد شمار سالمندان می شود، به طوری که شمار جمعیت سالمندان از کودکان بیشتر گشته است. طراحی ، توجه، برنامه ریزی و مناسب سازی محیط، باید نقش و مسـؤلیت خود را در پهنه های عمیق تر و گسترده تری ازآن چه تا کنون بوده است ، جستجو کند( اناری 1388، 14).
 
1-2-بیان مسأله
 
بخش بزرگی از جمعیت هر جامعه‌ای را سالخوردگان تشکیل می‌دهند که با گذشت زمان در ترکیب جمعیت سهم آنها بیشتر می‌شود به نحوی که جمعیت‌شناسان تخمین زده‌ا‌ند تا سال 2050 جمعیت افراد بالای 60 سال به دو میلیارد نفر می‌رسد و این بدان معناست به ازای هر 5 نفر یک سالمند وجود دارد ، این افزایش بی‌رویه‌ی سالمندی از یک سو و صنعتی شدن جوامع و به فراموشی سپردن سالمندان و عدم توجه به خواسته‌ها و نیاز های آنها که موجب سرخوردگی و انزوای آنها گشته است، از سوی دیگر باعث شده نحوه اسکان سالمندان به مسئله حاد مبدل شود (میرفلاح نصیری 1386، 11).
 
با توجه به اینکه سالمندان معمولا توانایی انجام کارهای روزانه مربوط به خودشان را تدریجا در اثر بروز عوارض وبیماری های جسمی یا روانی از دست می دهند وکسی هم در محیط خانه ممکن است فرصت نگهداری ورسیدگی به فرد سالمند را نداشته باشد همچنین به علت گرفتاری های خانوادگی، عدم تمکن مالی، عدم امکان استخدام پرستار خصوصی و غیره نیز روز به روز امکان نگهداری سالمند در خانه دشوارتر می شود. ضرورت ایجاب می کند سالمندان در مراکز مناسبی که به منظور نگهداری و مراقبت کامل از سالمندان تاسیس شده اند اقامت نموده وبه زندگی خود ادامه دهند.لذا بطور کلی رفاه وآسایش سالمند واطرافیان در شرایط حاکم بر زندگی انسانها در دهه های اخیرخانه های سالمند را بوجود آورده است.
 
در ایران بدون توجه به شرایط روحی سالمندان، آنان را در فضاهای کسل کننده و بدون اعمال نظر سالمند نگهداری می‌کنند. نداشتن تجربه کافی در زمینه طراحی فضاهای مختص سالمندان با اعمال نظر سالمند و خانوار باعث شده تا سرای سالمندان به واژه و معنایی خوفناک و بی‌اعتبار تبدیل شده که از دیدگاه اجتماعی وجه‌ی مناسبی نداشته باشد لذا به منظور جلب رضایت و حفظ حرمت سالمندان چه در معنای اخلاقی و چه در طراحی فضای معماری ایجاد خانه‌ای به معنای واقعی کلمه ، نه تنها به معنای سایبان ، سرپناه و پناه‌گاه لازم می‌باشد بگونه ای که امکان برقراری روابط اجتماعی مطلوب و شرایط رفاهی-تفریحی در راستای فعال ماندن ، با نشاط بودن و رضایت این قشر را محیا نماید . یافتن پاسخی مناسب برای اینکه چگونه می‌توان خانه‌های سالمند را از شکل طرد شده‌ی کنونی به محیطی گرم و رضایت بخش بدل کرد، کماکان مجهول و بی‌جواب مانده است (سیام،1381: 42).ارائه پاسخ مناسب به این مقولات منظور اساسی این تحقیق می‌باشد.
 
به دلیل بافت سنتی در استان ایلام الگوهای جدید زیستی از قبیل خانه سالمندان دیرتر بوجود آمده است . در سالهای اخیر این مورد درشهر ایلام بعنوان مرکز استان شروع بکار نموده وتعدادی ازسالمندان در مکان هایی فاقد کاربری وامکانات مناسب نگهداری می شوند که توجه جدی به طراحی واحداث فضایی مناسب که در آن رضایت سالمندان لحاظ و استاندارهای لازم رعایت گردد، به مسئله ای اساسی تبدیل شده است.