چکیده
در تعریف مرکز آمار ایران مسکن یا واحد مسکونی، مکان، فضا و یا محوطه‌ای است که یک یا چند خانوار در آن سکونت داشته و به یک یا چند ورودی (شارع عام یا شارع خاص) راه داشته باشد.
مسکن شهری از نظر نوع، تراکم مسکونی و نیز تعداد طبقات و خانوار ساکن به چند دسته طبقه‌بندی میشود، اما از نظر جمعیتی به سه دسته تک خانواری، چند خانواری و مجتمع مسکونی قابل تقسیم است.
 
فصل اول
شناخت موضوع
تاریخچه ی مجتمع های مسکونی
 
از زمان ظهور اولیه انسان تا آغاز عصر نؤلتیک،وی هامنند سایر حیوانات میزیسته و از طریق جمع آوری غذاها ی طبیعی مانند انواع توت،میوه ریشه و دانه تغذیه میکرده و سپس نیز به صید سایر حیوانات و ماهی گیری پرداخته است.واحد اجتماعی وی خانواده بوده اما اجتماع وی الزاما متحرک بوده و برای دستیابی به منابع جدید غذا باید تغییر مکان میداده و به همراه خود متعلقات ناچیزش را نیز از یک پناهگاه ناهنجار به دیگری منتقل میکرده است.تا حدود ۱۴۰۰۰۰ سال قبل از میلاد هنوز هیچ واحد پایدار فیزیکی وجود نداشته است.
بم نزدیک شدن آخرین عصر یخبندان انسان آنقدر مجهز شده بود که خود و سایر عیوانات اهلی شده را از مهلکه نجات داده و در غارها پناه گیرد.در اینجاست که نخستین مساکن حقیقی را میبینیم.
 
بخشی از مطالب:
 
انسان از همان ابتدا برای حفاضت خود از حیوانات و بلایای طبیعی احساس نیاز به یک سرپناه داشت،به تدریج به غارنشینی و سکونت درفضاهای سربسته روی آورد اما بعدها پی برد که آب میتواند عاملی برای تجمع باشد.
 
به همین دلیل درمجاورت رودها و آب ها اسکان کرد،از آنجا بود که تجمع در سکونتگاهها آغاز شد و به تدریج مردم به روستاها روی آوردند و با اشتغال به کشاورزی و دامداری در سکونتگاهها جای گرفتند.
بعدها که جمعیت افزایش پیدا کرد به شهرها روی آوردند و در خانه های تک واحدی و ویلایی اسکان یافتند.
با گذشت زمان و افزایش رو به رشد جمعیت و با توجه به محدودیت زمین خانه ها در ارتفاع توسعه پیدا کردند و آپارتمان ها شکل گرفتند.وبتدریج قرارگیری این آپارتمان ها در کنار یکدیگرمجتمع های مسکونی را به وجودآوردند.
مبانی نظری عام طرح
– برای طراحی خانه ای مناسب اولین گام می تواند شناخت مسکن با توجه به تعاریف ارائه شده باشد که بهبود کیفیت زندگی اجتماعی , فراهم ساختن فعالیت های زیستی خانواده شامل جمعی و فردی و فراهم ساختن خدمات و تسهیلات برای بهزیستی و سلامت خانواده , از اهم موضوعات این تعاریف می باشد .
– اما بررسی نیازها و رفتارهای سکونت , از پارامترهای مهم در طراحی فضاهای مسکونی است , که شامل نیازهای بیولوژیکی , اقتصادی و اجتماعی می باشد .
البته نیازها برای خانواده های مختلف با توجه به سطح درآمد , رده نسبی و تمایلات آن ها متفاوت خواهد بود . پس در نظرگرفتن واحدهای مسکونی با شرایط و متراژهای مختلف و همچنین فضاهایی با کاربری های متنوع در مجموعه برای مرتفع ساختن این مسئله می تواند مفید واقع شود.
– انسان به اجتماع و زندگی با مردم محتاج است , پس چه بهتر که در طراحی مسکن متناسب با نیازهای کاربران بکوشیم تا روابط همسایگی را تقویت کنیم , ضمن این که برای آسایش بیشتر ساکنین باید در حفظ حریم و حرمت نیز کوشید .
– برای ارتقاء کیفیت محیط شهرمان خواهیم کوشید پارامترهایی که برای این منظور به کار می روند عبارتند از : زیبایی , هویت , هماهنگی , نظم , ماندگاری , پایداری و تغییرپذیری .
– طراحی مناسب دسترسی ها به طوری که افراد پیاده و سواره هرکدام احساس امنیت و آسایش در راه خود داشته باشند.
– در نهایت حفظ و گسترش فضای باز به کمک طراحی آب و گیاهان برای بهبود کیفیت محیط زندگی و ایجاد آرامش و سرزندگی در مجموعه از نکات قابل توجه در طرح می باشد .
انتخاب سیستم
با توجه به نوع عملکرد پروژه و محاسبات اقتصادی , سیستم سازه پیشنهادی , پیش ساخته بتنی می باشد
معرفی موضوع مجتمع مسکونی
یک نمونه مشهور مسکن که در ایران و در قرن ۱۴ شمسی و با منسوخ شدن خانه های سنتی حیاط داخلی رواج یافته است، خانه های ردیفی (Row House) می باشد. اساساً این نوع مسکن بر مبنای تفکیک قطعات و مالکیت فردی قطعه زمین مسکونی استوار است، و در صورتی که فقط شامل یک واحد مسکونی باشد، مسکن اختصاصی (Detached) یا مستقل نام می گیرد. در این نوع مسکن هم اکنون در زبان عامیانه ویلایی و امثالهم خوانده می شود، فقط مربوط به یک خانواده می شود و امکان استفاده بیشتر از یک خانواده در آن وجود ندارد.
در ایران به علت تغییر الگوی مصرف در زمینه مسکن و کارآیی نامناسب مسکن اختصاصی با توجه به هزینه نگهداری زیاد آن، با تغییر قوانین شهرسازی و افزایش تراکم نوع دیگری از مسکن و خانه های ردیفی به وجود می آید، که دارای مسائل و معضلات بسیار عدیده معماری و شهرسازی می باشد. در همان قطعات تک واحدی، با افزایش اشکوب و تراکم، اقدام با ساخت واحدهایی می شود که در یک حیاط بسیار کوچک (معمولاً محل عبور و پارکینگ خودروهای شخصی) مشترک هستند و چند خانواده به جای یک خانواده قبلی، در آن ساکن می شوند. این نوع مسکن هر چند که دارای دیوارهای جداکننده از سایر قطعات مسکونی می باشد. مسکن اختصاصی و مستقل نمی باشد و در رده نیمه اختصاصی با Seni detached قرار دارد. متأسفانه در ایران به علت رعایت نشدن استانداردهای انسانی مسکن و شهرسازی ورواج پیش بینی نشده مسکن نیمه اختصاصی، مسائل عدیده اجتماعی و اقتصادی بروز کرده است، که نمونه آن نداشتن پارکینگ به میزان کافی، عدم رعایت تهویه و نورگیری مناسب غالب ساختمان ها و مسائل تأسیسات زیربنایی شهری همانند فاضلاب، آب های سطحی و … می باشد.
متأسفانه در همه طرح های آماده سازی و شهرسازی غالباً این نوع مسکن مورد نظر و برنامه ریزی بوده است.
در طرح های آماده سازی ایران فقط با توجه به خانه های ردیفی (Row Housing) و مسکن اختصاصی و نیمه اختصاصی شده است.
یک نوع دیگر مسکن که در ایران مورد عنایت نبوده خانه های رویهم با تراسی (Teraced House) می باشد. این نوع اخیر در زمینه های با شیب و عوارض زیاد کاربرد فراوان دارد که معمولاً یک قطعه زمین مسکونی، اختصاص به دو یا سه واحد مسکونی دارد که در ورودی از هم مجزا هستند و با استفاده از شیب زمین از دو طرف شمالی و جنوبی برای هر واحد مسکونی طبقه پایین، حیاط واحد فوقانی می باشد.
در نهایت مسکن نوع آخر به عنوان اجتماعی یا (Clustered House) نوع خاصی از واحدهای مسکونی است که در آن واحدهای آپارتمانی دارای حیاط مشترک هستند و حتی می توانند در هر طبقه به صورت تک واحدی ساخته شوند، (یعنی از مزایای استقلال خانه های نیمه اختصاصی و اختصاصی هم بهره مند باشد) و در عین حال دارای فضای باز و سبز و پارکینگ میزان کافی باشند، این نوع مسکن در صورتی که در رعایت حریم و عرصه ها (Privacy) مرتکب اشتباهات شهرسازی و معماری مدرن، همانند طرح فضاهای غیر قابل کنترل و عمومی بدون برنامه ریزی، راهروهای طولانی و … بشوند، می تواند معضلات مهم اجتماعی را تشدید نماید. برخلاف مسکن اختصاصی و نیمه اختصاصی این نوع مسکن می تواند تراکم های بالا را بپذیرد و انواع مختلف واحدهای مسکونی از لحاظ متراژ، طبقات و امکانات را ارائه دهد و ارزان قیمت و یا حتی لوکس طرح گردد.
مهمترین خصوصیت این نوع مسکن، تجمع قطعات باز و سبز و استفاده از حداکثر تراکم می باشد، در نتیجه شبکه های دسترسی درجه سه و چهار بسیار کوتاه و کمتر می شوند، همچنین ایمنی بیشتر و رفت آمد کمتری را دارا می باشند.
مهمترین خصوصیت این نوع مسکن این است که امکان طرح قطعات کوچک کمتر از یک هکتار را ندارد و در ایران به جهت مسئله مالکیت زمین و قطعات بسیار خرد کوچک، در بافتهای موجود، طرح این نوع مسکن بسیار مشکل می باشد و یا آنکه مرتباً از طرف مقامات ذیربط مسئله تجمع قطعات مطرح می گردد ولی عملاً همین قطعات فعلی هم به واحدهای مسکونی بیشتری اختصاص می یابند و اگر به عوارض اجتماعی و اقتصادی این نوع مسکن(بدون برنامه ریزی درست) توجه نشود، در بلند مدت رواج آپارتمان های نیمه اختصاصی می تواند موجب زیان های بسیار زیادی بشود، ضمن اینکه در این نوع مسکن اصولاً خودگردانی بیشتر و در نتیجه، کاهش بار خدمات شهرداری ها و نهادهای شهری ذیربط به مانند جمع آوری زباله، تأمین آب شرب، نگهداری فضای سبز، دفع آب های سطحی، دفع فاضلاب، روشنایی محوطه و خیابان های درجه ۳ و ۴ و … مطرح می شود، اما ساکنان این واحدهای مسکونی با تشکیل هیئت مدیره و تشکیلات خاص فقط موظف به پرداخت هزینه ماهیانه خدمات عمومی فضای مشاع (شارژ) می باشند
 
بررسی شاخص های اصلی مسکن اجتماعی
از آنجایی که تاکنون اکثریت قاطع طرح های مسکونی در ایران بر اساس تفکیک و واگذاری قطعات زمین ومسکن اختصاصی و نیمه اختصاصی (semi Detached, Detached) بوده است، هنوز مبانی اصلی مسکن اجتماعی شناخته شده نیست. یکی از مهمترین خصیصه های این نوع مسکن، طراحی همزمان شبکه های دسترسی درجه سه و چهار با طرح معماری می باشد. در واقع قطعات زمین شبکه های دسترسی را در دل خود جای می دهند و این شبکه ها به صورت نیمه اختصاصی عمل کرده و ترافیک عبوری حق گذر از این مسیرها را ندارند. ضمن اینکه به علت تجمع قطعات و وجود خیابان های کمربندی دور قطعات مسکونی، به میزان زیادی از سطح معابر درجه ۳ و ۴ کاسته می شود، و فضای باز و سبز که به صورت مشاع در اختیار ساکنین است افزایش می یابد.
در این بخش همه شاخص های اصلی طراحی مسکن اجتماعی به ترتیب به صورت خلاصه شرح می شوند و در نمونه های انتخاب شده ایرانی و خارجی مورد بررسی قرار می گیرند.
الف: تیپولوژی سایت (گوناگونی استقرار بلوک های مسکونی) در مسکن اجتماعی (Clustered Housing)
در بررسی انواع بلوک های مسکونی مشخص می شود که علی رغم تنوع بسیار زیاد در طرح این نوع آپارتمان ها، همه الگوها به شکل خاصی با توجه به تراکم و تنوع زمین و سایت قابل دسته بندی و طبقه بندی هستند.
در بخش ذیل این دسته بندی به صورت خلاصه شرح و ارائه می گردد:
۱- بلوک های مسکونی زنجیره ای خطی (Linkage Blocks)
در این گونه، که متداول ترین طرح در استقرار سایت است مجموعه های مسکونی به صورت زنجیره ای مرکب از آپارتمان های مرتبط با یکدیگر هستند. در این نوع طرح چون بلوک های مسکونی به هم متصل می شوند، فضاهای باز متمرکز شده و دارای سطح قابل قبولی هستند. تقریباً همه نوع تراکم طبقات تا بیست اشکوب در اینگونه قابل طرح می باشد. طول بلوک زنجیره ای یکی از شاخص های اصلی این نوع مسکن است، که گاهی به ۵۰۰ متر می رسد (از نمونه های این نوع مسکن آپارتمان های شهر زیبا و آپادانا در تهران می باشد).
۲- بلوک های مسکونی منفرد (Single Blocks)
این نوع بلوک ها در مسکن اجتماعی با طبقات کم (کمتر از بیست اشکوب) کاربرد ندارد و عموماً در ساختمان های بلندمرتبه (۲۰ طبقه به بالا) و برای مسکن لوکس و در زمین های با مساحت کم طرح می گردد. بهتر است در مسکن با طبقات کمتر از ۲۰ طبقه از این سیستم استفاده نشود، زیرا به علت خرد شدن فضاها، ناشی از ازدیاد تعداد بلوک ها، فضای باز، امکان تجمیع و استفاده بهینه ندارد.
به علت هزینه سازه های فوق العاده پیچیده و تأسیسات سرمایش و گرمایش گران قیمت، معمولاً آپارتمان های بلوک های منفرد، گران تر از انواع دیگر واحدهای مسکونی هستند.
(مجموعه های آ.اس.پ، ونک پارک و اسکان به عنوان نمونه های این نوع مسکن در تهران قابل ملاحظه می باشند).
۳- بلوک های چند باله (Triple & Multy Wings Blocks)
طرح بلوک های چند باله، به علت تمرکز فضاهای ارتباطی عمودی در مرکز باله ها کاربرد فراوان دارد، ضمن اینکه در این طرح به علت احداث بلوک های حجیم، فضاهای باز خرد و تقسیم نشده و در نیتجه ترکیب فضاهای مثبت و منفی قابل قبول می باشد، اما به جهت احداث باله هایی که در جهات مختلف می باشند، جهت گیری بعضی از آپارتمان ها نسبت به جهت بهینه نور و آفتابگیری (جبهه های شمالی و جنوبی) منحرف شده و در نیتجه پرت حرارتی ساختمان افزایش می یابد:
(نمونه مشهور این نوع مسکن در تهران، مجموعه شهرک اکباتان با ۱۴۸۰۰ واحد مسکونی است).
۴- بلوک های مسکونی با حیاط داخلی پیاده (Blocks With Inside Courtyard)
این نوع بلوک ها، فضاهای پیاده و باز بسیار خوبی به وجود می آورند، که در آنها جداسازی مسیر پیاده و موارد به راحتی اعمال می شود. اما به علت سایه انداختن بلوک ها بر روی هم باید در افزایش طبقات و تناسبات فضای باز دقت کافی اعمال گردد.
در صورتی که طبقات زیاد و فضای باز مرکزی کم باشد، فضای نمور و بدون آفتاب خواهیم داشت و در طبقات پایین واحدهای مسکونی، امکان آفتاب مناسب در طول زمستان وجود ندارد.
معمولاً در این نوع مسکن، تراکم های کم بین ۲ تا ۶ طبقه ساخته می شود
۵- بلوک های مسکونی ترکیبی (Compositive Blocks)
بلوک های ترکیبی به علت تنوعی که در حجم و نمای مجموعه به وجود می آورد، برای طراحان مسکن اجتماعی بسیار جذاب است. به همین علت در مجموعه های زیادی از این نوع طرح استفاده می شود.
غالباً از ترکیب بلوک های زنجیره ای خطی و بلوک های منفرد در این نوع مسکن استفاده می شود. (نمونه مشهور این طرح در تهران، مجموعه آتی ساز می باشد).
۶- بلوک های مسکونی متفرقه (Miscellaneaus)
طرح این بلوک ها از کاراکترهای شرح شده قبلی استفاده نمی کنند، بنابراین باید متناسب با طرح مورد بررسی قرار گیرد. البته معمولاً این نوع طرح ها دارای شبکه و نظم مشخصی نیستند و به ندرت به کار گرفته می شوند.
نمونه قابل ذکر در الگوهای متفرقه، طرح خانه های سازمانی کوی کارکنان دانشگاه تهران در جاده مخصوص کرج می باشد.
 
و…………………
 
 
 
 
 
فهرست مطالب:
عنوان صفحه 
چکیده ‌ط
فصل اول: شناخت موضوع
تاریخچه ی مجتمع های مسکونی ۲
مبانی نظری عام طرح ۳
بررسی شاخص های اصلی مسکن اجتماعی ۶
بررسی ضوابط و استانداردهای مسکن اجتماعی ۸
کنترل مشرفیت در واحدهای مسکونی ۱۲
عملکرد و تجهیزات مسکن ۱۲
شبکه دسترسی ۱۳
سابقه زندگی در مجتمع های مسکونی در ایران ۱۴
فصل دوم: برنامه فیزیکی و استانداردها
محل ساخت بنا در اراضی بزرگ و مجتمع سازیها ۱۶
حداقل فضای باز ۱۷
تعداد طبقات یا حداقل تعداد واحد مسکونی ۱۷
فاصله دو بلوک ساختمانی و سایر فضاهای باز و بازشوها ۱۸
نحوه محاسبه زیربناو تراز زمین موردنیاز ۱۹
فضاهای عمومی در مجتمع مسکونی ۲۲
استاندارد انواع تیپ های ساختمانی ۲۲
پله ضوابط پله ۲۳
سه فرمول تجربی برای محاسبه کف پله و ارتفاع پله ۲۴
اندازه ارتفاع پله برای مکانهای مختلف ۲۵
پله فرار ۲۶
پارکینگ ۲۶
راهرو ۲۷
رامپ ۲۷
ضوابط رامپ برای دسترسی به پارکینگ ۲۸
ضوابط مجتمع مسکونی وزارت مسکن و شهرسازی ۲۹
درصد پیشنهادی برای مجتمع مسکونی ۳۰
درصد پیشنهادی برای سطوح عملکردی یک واحد مسکونی ۳۱
فصل سوم: بررسی نمونه ها
برسی نمونه های داخلی طرح(نیاوران) ۳۳
برجهای مسکونی آسمان تبریز ۳۶
امکانات جانبی برج ۳۶
امکانات جنبی و رفاهی مجتمع ۳۷
زمین های ورزشی و بازی کودکان ۳۷
فصل چهارم: شناخت پارس آباد
ویژگی‌های اقلیمی استان اردبیل ۴۲
بادهای استان اردبیل ۴۳
ویژگی‌های جمعیتی استان اردبیل ۴۳
ویژگی‌های اقتصادی و معیشتی استان اردبیل ۴۴
معرفی پارس آباد ۴۵
وجه تسمیه ۴۵
پیدایش شهر ۴۶
موقعیت و وسعت ۴۷
جمعیت ۴۹
توپوگرافی ۴۹
شیب ۵۰
آبهای سطحی ۵۰
رودخانه دره رود ۵۱
رودخانه قوری چای ۵۱
زمین شناسی ۵۱
گسل ۵۱
گسل گرمی ۵۱
پهنه بندی خطر زلزله ۵۲
درجه حرارت ۵۳
مراتع ۵۳
تعداد و نحوه استقرار آبادیها ۵۳
خاک ۵۴
وضع ارتباطات بین آبادیها و شهر و سیستم حمل و نقل موجود ۵۴
محور پارس آباد – قره آغاج ۵۴
محور پارس آباد – جعفر آباد ۵۴
راه های روستایی ۵۵
خدمات بهداشتی و درمانی ۵۵
مهاجرت ۵۶
وضعیت بخش های مختلف اقتصادی ۵۶
صنایع دستی پارس آباد ۵۶
وضعیت اجتماعی ۵۷
وضعیت اقتصادی ۵۷
بررسی اقلیم پارس آباد ۵۷
تحلیل آماری دمای منطقه مغان ۵۷
اقلیم پارس آباد ۵۸
جدول اقلیم و پوشش گیاهی مناطق مختلف استان ۵۹
بارندگی ۶۰
احتمال وقوع اولین بارش برف در پارس آباد ۶۰
تعدادروزهای یخبندان ۶۱
اصول اجرایی و عملیات طراحی دراین اقلیم ۶۱
انتخاب جهت استقرار ساختمان و پارامتر مرتبط با آن ۶۲
تعیین جهت ساختمان با توجه به عوامل اقلیمی ۶۲
منابع ۶۴
فصل پنچم: نقشه ها