چکیده :

خانه به عنوان جامع ترین گونه معماری از لحاظ پیوند با انسان و دربرگیری زندگی او، اهمیت فراوانی در زندگی آدمی دارد. خانه به معنای واقعی ظرف زندگی انسان است. از سوی دیگر سرعت بالای تغییرات و تحولات زندگی، کثرت اندیشه و قله های کثیر پیش رو در زندگی و جامعه امروزی و در کنار آن بسیاری برخوردهای غیر مسئولانه و نیز شرایط و اضطرارهای خاص بیرونی )چون شرایط اجتماعی، اقتصادی و...(، موجب می شود تا وقتی نگاهی به وضعیت امروز معماری خانه ها و شهرهایمان می اندازیم، با نوعی آشفتگی و هرج ومرج روبرو باشیم که در سخن بسیاری از صاحب نظران از آن به بی هویتی معماری امروز و ناسازگاری فضای زندگی مان تعبیر می شود. لذا با اهمیتی که خانه در سکون یافتن،آسودن، رجوع به خود و رشد و حرکت رو به جلوی آدمی دارد، از یک سو، و شرایط کنونی حاکم بر فضاهای زندگی مان، از سوی دیگر، ما را برآن می دارد تا مکثی کرده و به تأمل و تعمقی در این باب بپردازیم.

آن چه به عنوان یک فرض اولیه به ذهن می رسد این است که علت این گونه گونی اندیشه و رفتار در معماری امروز (و به طور خاص مقوله مسکن) را می توان نبود نوعی نگاه الگویی به مقوله ی معماری)و مسکن) دانست. نگاهی که در آن معمار به جای برخوردهای شخصی و سلیقه ای، به دنبال کشف و شناخت الگوی زندگی و سپس ارائه الگوی معماری بر مبنای آن باشد. درواقع باید به دنبال روشی جامع بود که به دنبال کشف جوهره ها و حقیقت و ماهیت زندگی و پدیدهای مرتبط با آن است و نه طراحی بر مبنای سلیقه ی شخصی... (که البته به نظر می رسد فضاهای شکل گرفته در معماری سنتی ما نیز حاصل چنان نگرشی بوده است.)

در واقع آن چه به عنوان یک فرض کلی و اولیه به ذهن می رسد را می توان در یک جمع بندی این گونه بیان کرد:

1.زندگی انسان دارای الگویی است. 2. پس در مقابل آن فضای زندگی نیز الگویی خواهد داشت. 3.  لذا در گام اول باید الگوی زندگی انسان و مطلوب آن را شناخت تا در گام دوم بتوان الگوی فضای زندگی انسان را بر مبنای آن طراحی نمود. (آن الگوی زندگی را ترجمان معمارانه و کالبدی نمود.) که البته امّاهای بسیاری (به خصوص از نظر شرایط بیرونی و شرایط زندگی و جوامع امروزی) پیش روی این فرض و امکان پذیری آن می باشد.

لذا هدف این پژوهش واکاوی ایست بر این بحث (هر چند کلی و به اجمال) و اینکه اساساً چنین فرض و رویکردی (به خصوص در شرایط کنونی) می تواند درست و در عمل ممکن باشد؟ ...

...خانه کجاست؟ کدام مکان با کدام ویژگی ها را می توان خانه دانست؟ خانه ایرانی چیست؟ آیا اساساً خانه ایرانی معنا دارد؟ الگو چیست؟ الگوها چگونه شکل می یابند؟ آیا اساساً معماری خانه الگو پذیر است؟ آیا خانه گذشته ما الگو داشته و الگو پذیر بوده است؟ آیا زندگی و خانه امروزی ما الگو دارد و الگوپذیر است؟ آیا می توان برای خانه امروز الگویی ارائه داد؟ ...

لذا لازم است تا ابتدا به مروری بر پاره ای مفاهیم مرتبط با این بحث از جمله مفاهیمی چون هویت، سنت، مفهوم خانه و مفاهیم مرتبط با آن، مفهوم الگو و فرآیند شکل گیری آن، خانه های سنتی و الگوپذیری آن و ... پرداخته و در کنار آن به شناخت مختصری بر بستر پی گیری موضوع (تهران) و نیز مروری بر شرایط و واقعیات بیرونی حاکم بر زندگی های امروزی بپردازیم تا با محک مصداق پذیری ایده آل های تئوری مان با این واقعیات، با رسیدن به نتایجی (هر چند موقتی و نه الزاما قطعی)، در انتها بتوانیم طراحی نمونه ای از خانه را نیز تجربه کنیم. تجربه ای که شاید در آینده و پس از اصلاح شدن ها و تکامل یافتن بتواند به یک الگو تبدیل شود.

كلید واژه ها: هویت، سنت و سنتی، الگو، خانه، خانه ایرانی، تهران.

 
 
چکیده :    10
مقدمه:    12
فصل اول    13
کلیات    13
1-1 شناخت و معرفی موضوع:    14
الف) عنوان طرح :    14
خانه کجاست    14
ب) علت انتخاب موضوع :    14
ج) هدف و ضرورت :    14
1-2 خانه    14
فصل دوم    16
سکونت،  مسکن، خانه    16
واژه خانه    16
کهن ترین خانه ها    16
خانه های باستانی    17
هشت هزار سال پیش    17
تپه زاغه    17
2-1 سكونت    18
2-2 معاني واژه سكونت    19
2-3 مفهوم سكونت:    20
2-4 تاريخچه سكونت    23
2-5 فلسفه سكونت    24
2-6-1  مفهوم مسكن:    26
2-6-2 محيط مسكوني    31
2-6-3 مسكن مطلوب    31
توجه به انسان    33
امنيت و ايمني    34
ـ امكان ارتباط با طبيعت.    35
احترام به حقوق ديگران    36
احترام به خانواده    37
موضوع مطلوبيت مسكن    38
2-6-3-1 عوامل كلي مؤثر بر مطلوبيت مسكن    38
الف- از نظر فرهنگي    38
ب- از نظر اقليم    39
ج- از نظر آسايش    39
د- از نظر امنيت    39
ه- از نظر زيبايي    40
و- از نظر تكنولوژي    40
ز- از نقطه نظر رواني    40
2-7 خانه    40
2-7-1 مفهوم خانه:    40
الگوهاي سنتي درايران    45
بررسی فضای چند عملکردی درخانه ایرانی،    46
2-7- 2سیری در تحول مفهوم خانه از دیروز تا امروز    46
شفافیت    47
حیاط    47
مهتابی    47
آب    47
ارسی    48
ایوان    48
محوریت در فضا    49
سلسله مراتب در فضا    49
تقارن در فضا    49
محرمیت در فضای خانه    50
2-8 فرهنگ خانه: ريشه ها، کارکردها و الگوها    50
سازماندهی فضاها    53
آشپزخانه    53
ویژگی های آب هوایی – رون و پنام    54
سه رون بنیادی در این باره عبارت بودند از:    54
روان راسته    54
روان اصفهانی    55
رون کرمانی    55
پنام    55
الف – دولایه کردن    55
تابش بند    56
ب – پیشگیری از تابش    56
گلجام    57
خرک پوش    57
ارسی    57
2-9 تاثير فرايندها و تحولات فرهنگي معــــاصر بر خـــانه و مفهوم آن    57
2-9-1 مدرنيته و تحول فرهنگ خانه    59
2-9-2 امروزي شدن خانه    59
2-9-3 عقلاني شدن خانه    60
الگوی خانه های امروزی    60
2-9-4 جهان/محلي شدن خانه    62
2-9-5 فردي شدن خانه    62
2-9-6  دمکراتيک شدن خانه    63
2-9-7 رسانه اي شدن خانه    63
2-9-8  بوروکراتيک شدن خانه    64
2-10 معماری همگام با زمان    65
الگوی فرهنگی خانه    67
فرهنگ خانه: ریشه ها، کارکردها و الگوها    69
روستای من    83
خانه پدری من    85
مفهوم خانه از دید من:    91
خانه چیست؟    91
به ر استی خانه چیست؟    91
2-12 نتیجه گیری فصل دوم:    95
فصل سوم    97
سیمای کلی شهر تهران    97
جمع آوري اطلاعات و بررسي در مورد تهران قديم و تهران جديد    98
معرفی خانه های تاریخی استان تهران    103
خانه اتحادیه    103
خانه امیربهادر    104
خانه شقاقی    105
عمارت موقوفه فاضل عراقی    106
عمارت باغ فردوس    107
عمارت و باغ فرمانیه    109
خانه شهید مدرس    109
بنای تاریخی مسعودیه    110
خانه مشیر الدوله پیرنیا    111
خانه وثوق    111
خانه قوام الدوله    113
خانه اعلم السلطنه    118
خانه سردار اسعد بختیاری    118
خانه انیس‌الدوله    120
خانه تیمورتاش    128
خانه پروفسور عدل    132
خانه جلال الدین تهرانی    138
تحلیل و بررسی نمونه الگویی خانه امام جمعه تهران    142
تاريخچه    142
موقعيت جغرافيايي:    143
مشخصات و امتيازات    144
نوع مالكيت    144
دوره‌هاي ساختماني و اقدامات مرمتي بر روي آن    145
تزئينات وابسته به معماري (در خانه امام جمعه)    146
ستون و سر ستون    146
سنتوري    147
رخبام    147
كاشيكاري    148
پيكره    148
گچبري    148
مراحل گچبري:    149
زيرسازي    149
گچ‌بري    150
ويژگيهاي خانه    151
بنا در نقشه‌هاي قديمي تهران    152
نقشه‌هاي وضع موجود:    154
شرح فضاهاي بناي تاريخي منزل امام جمعه    155
ورودي كوچة امام جمعه:    155
شرح زندگاني امام جمعة خويي    156
معرفي موقعيت‌ بنا:    158
شناخت بنا    159
معماري دورة قاجاريه    161
برخی دیگر از خانه های دوره قاجاریه در تهران    163
ويژگيهاي محيطي منطقه تهران    163
ويژگيهاي اقليمي و جوي :    164
دما و تغييرات آن :    164
بارش و ميزان بارندگي    165
رطوبت نسبي هوا    167
باد :    167
تبخير :    167
تعداد روزهاي يخبندان :    168
تابش آفتاب :    169
4-8- موقعيت تابش خورشيد    170
4-9- بادهاي غالب    170
4-10- سرعت و جهت باد    171
4-11- درجه حرارت ورطوبت نسبي    172
فصل چهارم    173
بررسی نمونه های موردی موفق جهانی    173
4-1 خانه آبشار    174
4-2 ویلا ساوا    178
4-3 خانه فولر    179
خانه شیشه ای فیلیپ جانسون    181
مفهوم و معنای خانه از دیدگاه اندیشمندان غرب    185
در اين بررسی مفهوم ناخودآگاه جمعی (collective unconsiousenv )    186
فضاهای داخلی و فضاهای عمومی    189
فصل پنجم:    202
برنامه فیزیکی    202
فضاهای خانه را می توان در سه عرصه مختلف قرار داد:    203
5-1 ورودی :    204
شناخت و بررسي عرصه  طرح    213
سايت شناسي    213
پلان محدوده سایت    214
تصاویر داخلی از سایت    218
جهت وزش باد مطلوب در سایت    219
پلان کاربریهای محدوده سایت    220
8-1 معرفی طرح:    221
8-2 ایده طراحی:    221
8-2-1 احکام طراحی    221
8-3 برنامه فیزیکی طرح :    222
دختر بزرگ:    222
دختر کوچک:    222
عرصه نیمه خصوصی    224
عرصه خانوادگی    224
عرصه پذیرایی    224
عرصه خانوادگی    224
عرصه پذیرایی    224
8-4 روند طراحی:    225
مقياس انساني :    225
کلیت:    226
ساسله مراتب:    226
هماهنگی:    227
درونگرائی:    227
تعادل:    228
8-5 شکل گيري خطوط اوليه    229
8-6 اتود های اولیه:    230
8-7 نقشه های معماری    232
پلان زیرزمین    232
پلان همکف    232
پلان طبقه اول    234
پلان طبقه دوم    234
سایت پلان    236
نما    237
برش    237
حجم    239
منابع مآخذ    241