چکیده
 
در شکل­گیری خانه معاصر عدم توجه به هدف و غایت در شکل­گیری اثر عامل بروز بحران­هایی گردیده که ریشه مشکلات دوران معاصر را به وجود آورده است. وجود بحران ، بی هویتی، عدم آرامش و آنچه سکنه یا مسکن می­دانیمش ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه را تحت تأثیر  خود قرار داده است. اگر علت بحران در معماری مسکونی در حوزه اندیشه را به نبود تعاریف روشن، ارزش­های گم شده و نامفهوم و عدم ارتباط بین تعاریف و ارزش­ها بدانیم باید در پی راه­حل از هر دو بعد ادراکی و حقیقی هویت انسانی باشیم. خانه به معنای وجود در ماهیت با انسان در ارتباط است و می­توان آن دو را بر یکدیگر منطبق دانست. زیرا خانه یک مقوله انسانی است و هدفی از جنس حیاط و زندگانی دارد. پیامبران و صالحین عالم همواره بر یک اصل کلی و جهانشمول بر هستی تاکید داشته و تمامی معیارهای منبعث از آن را منطبق بر ذات و فطرت انسان می­دانند. و تنها راه برونرفت از این بحران­ها را بازگشت انسان به سرمنشأء اصلی و مسیر فطرت الهی و هدفی می­دانند که همه ادیان الهی  در منظومه و جهان­بینی واحد به آن اشاره کرده­اند.
 
از این روی این رساله در پی یافتن زندگی موُمنانه بر پایه نیازهای فردی و اجتماعی با توجه به ساحات و مراتب وجودی انسان، ابعاد و وجوه مختلف  هویتی او به دنبال ارائه راهکارهای نظری و عملی بر پایه جهان­بینی اسلامی در جهت دستیابی به زندگی خداپسندانه می­باشد. تا در پی فهم همه جانبه انسان کمال­خواه و تشخیص جایگاه او، تصور درستی از نمود زندگی موُمنانه به عنوان مدلی در شکل­گیری معماری مسکونی را نمایان می­سازد. به این جهت در ساختار رساله دو بخش در نظر گرفته شده است. دفتر اول تحت عنوان مبانی – بازنگری(سامانه غایی) با هدفی بنیادی، با رویکرد تفسیری – تحلیلی و کیفی از روش تجزیه،تحلیل و ترکیب با استدلال منطقی بر پایه منایع چهارگانه اسلام(عقل،اجماع خبرگان،کلام معصومین و کلام الهی) به بررسی و تدوین  مدلی فکری در راه شناخت موُلفه­های تأثثیرگذار در شکل­گیری خانه با هدف زندگی موُمنانه در فضای حیات حکیمانه و طیبه می­پردازد. در دفتر دوم (روند طراحی (دیگر سامانه­ها)) با هدفی کاربردی با رویکرد تحلیلی، تجربی، توصیفی و کمی با روش تجزیه، تحلیل و ترکیب با استنباط تجربی و تاویلی از آثار معماری و شهرسازی به دنبال ارائه یک نمونه از طراحی مجتمع مسکونی متناسب با فرهنگ معاصر و مبانی مطرح شده می­باشد. در راستای هدف فوق مدل ساختاری – نگارشی پایان­نامه در دفتر اول از روش ترکیبی ماهی و حلزونی و در ساختار کلی از روش خطی، منطقی و ماهی استفاده گردیده است.
 
 
 
 
 
کلمات کلیدی: معماری مسکونی،نگره ­های زندگی ساز، ابعاد هویتی، حیات حکیمانه، حیات طیبه، جهانبینی، فرهنگ،تمدن.
فهرست مطالب
 
 
 
 
 
 
 
فهرست مطالب
 
تقدیم به. ج‌
 
قدردانی و سپاسگذاری.. ح‌
 
چکیده خ‌
 
فهرست مطالب.. د‌
 
فهرست نمودارها ، جداول و تصاویر. ص‌
 
کلیات تحقیق (مقدمه اصلی) 1
 
الف) شرح پریشانی و شکوفایی. 1
 
ب) شرح موضوع: (تعریف مسئله و فرضیه رساله): 6
 
ج) نیت و قصد (ضرورت و هدف رساله): 10
 
د) ساختار محتوایی و روش اجرای پژوهش… 11
 
دفتر اول: بازنگری – مبانی طراحی(سامانه غایی) 24
 
فصل اول : از آسیب شناسی تا راهکار. 25
 
آغاز. 26
 
بخش یکم: آسیب شناسی و شناخت بحران در معماری معاصر. 26
 
پیشگفتار. 26
 
1- 1- 1- 1- گفتار اول: ریشه های اصلی شکل گیری بحران در معماری معاصر(ریشه های اصلی شکل گیری بحران- تاثیر مدرنیسم بر معماری، فرهنگ و اجتماع): 28
 
1- 1- 1- 2- گفتار دوم: شناخت مبانی اصل بحران. 31
 
1- 1- 1- 3- گفتار سوم: چالش های بحران در انسان معاصر: 34
 
بخش دوم: راهکارهای حل  بحران. 38
 
پیشگفتار. 38
 
1- 1- 2- 1- گفتار اول: شناخت هویت  در مسیر شناخت مبانی و ریشه مشکلات.. 38
 
1- 1- 2- 2- گفتار دوم: خودبیگانگی عامل و ریشه مشکلات.. 39
 
1- 1- 2- 3- گفتار سوم: شناخت غفلت ها و ریشه اصلی مشکلات.. 40
 
1- 1-2-4- گفتار چهارم: راهکارهای حل بحران. 43
 
انجام: 46
 
فصل دوم: فضای حیات حکیمانه، اندیشه همیشه پویا و کمال جویانه. 49
 
آغاز. 50
 
بخش اول: فضای عقلانی. 50
 
پیشگفتار. 50
 
1- 2- 1- 1- گفتار اول: چیستی عقل، عملکرد و کمال آن. 51
 
1- 2- 1- 2- گفتار دوم: شکل گیری حیات معقول. 53
 
1- 2- 1-3- گفتار سوم: ثمرات حیات معقول. 54
 
بخش دوم: حیات طیّبه و حیات حکیمانه. 59
 
پیشگفتار. 59
 
1- 2- 2- 1- گفتار اول: حکمت چیست؟. 60
 
1- 2- 2- 2- گفتار دوم: شکل گیری حیات حکیمانه. 62
 
بخش سوم: منبع بی پایان آهنگ کلی هستی. 64
 
پیشگفتار. 64
 
1- 2- 3- 1- گفتار اول:نظام هدفدار عالم: 65
 
1- 2- 3- 2- گفتار دوم:مبانی آهنگ کلی هستی. 68
 
1- 2- 3- 3- گفتار سوم: نظام حکیمانه عالم، ابرسامانه ی حکمت الهی. 72
 
انجام. 74
 
فصل سوم: نگره های زندگی ساز. 77
 
آغاز. 78
 
بخش اول:تعریف سیستم بر پایه نظام سیستماتیک جهان هستی. 78
 
پیشگفتار. 78
 
1- 3- 1- 1- گفتاراول: سامانه و اجزای آن. 79
 
1- 3- 1- 2- گفتاردوم: سامانه توحیدی.. 80
 
1- 3- 1- 3- گفتارسوم : تعریف سامانه های معماری.. 81
 
1- 3- 1- 4- گفتار چهارم: تعریف جامع خانه مطلوب.. 88
 
1- 3- 1- 5- گفتار پنجم : تأملی در مبانی و ابرسامانه تشکیل دهنده خانه: 98
 
بخش دوم : نقش هویت و ماهیت در شکل گیری اثر. 104
 
پیشگفتار. 104
 
1- 3- 2- 1- گفتاراول: چیستی هویت و ماهیت.. 107
 
1- 3- 2- 2- گفتار دوم: هویت چون وجود خارجی در آراء اندیشمندان و صاحب نظران: 108
 
1- 3- 2- 3- گفتارسوم : هویت چون وجود حقیقی. 110
 
1- 3- 2- 4- گفتارچهارم: نقش مفهوم هویت و ماهیت در شکل گیری معماری و تعاملات بحرانساز آن. 110
 
1- 3- 2- 5- گفتارپنجم: شناخت بحران در قاب هویت و راهکارهای مقابله با آن در اندیشه صاحب نظران معماری: 116
 
1- 3- 2- 6- گفتارششم: نقش هویت و ماهیت در شکل گیری اثر پایدار معماری از زاویه رویکردهای متفاوت به هویت: 120
 
بخش سوم: نگره های زندگی ساز حکمت اسلام در طراحی معماری مسکونی: 124
 
پیشگفتار. 124
 
1- 3- 3- 1- گفتار اول: منشاء و هدف قلمروهای سه گانه اثر انسان در جهت هویت مطلوب.. 127
 
1- 3- 3- 2- گفتار دوم: طرح استراتژیک دین همان نگره زندگی ساز. 129
 
1- 3- 3- 3- گفتار سوم: تبیین مدل نگره زندگی ساز در شکلگیری هویت ادراکی – کالبدی و حقیقی- محتوایی. 133
 
1- 3- 3- 4- گفتار چهارم: تبیین مدل نگره زندگی ساز در شکل گیری اثر، بر پایه فضای حیات حکیمانه و حیات طیّبه: 134
 
1- 3- 3- 5- گفتار پنجم: تبیین مدل نگره های زندگی ساز در شکل گیری معماری مسکونی بر پایه فضای حیات حکیمانه و حیات طیّبه: 139
 
1- 3- 3- 6- گفتار ششم: تبیین مدل نگرش سامانه ای نگره های زندگی ساز حکمت اسلام در معماری مسکونی: 158
 
انجام. 163
 
فصل چهارم: بازشناسی اصول و دستورالعمل های حکمت اسلامی در معماری مسکونی. 167
 
آغاز. 168
 
بخش اول: حوزه جهانبینی دینی- گرایشها در شکل گیری خانه مطلوب.. 170
 
پیشگفتار. 170
 
1- 4- 1- 1- گفتار اول: حیطه معارف و اعتقادات.. 171
 
1- 4- 1- 2- گفتار دوم: حیطه اخلاق و ارزش ها 198
 
1- 4- 1- 3- گفتار سوم: حیطه احکام تکلیفی. 217
 
بخش دوم: سیمای انسان در حکمت و جهانبینی اسلامی. 227
 
پیشگفتار. 227
 
1- 4- 2- 1- گفتار اول: نیازهای انسان در ساحت وجود و مراتب انسانی بالفعل: 232
 
1- 4- 2- 2- گفتار دوم: نیازهای انسان در مرتبه بالقوه فطری الهی: 233
 
1- 4- 2- 3- گفتار سوم: نیازهای انسان در مرتبه هویتی مطلوب.. 255
 
انجام. 267
 
فصل پنجم: شناخت مدل نگره های زندگی ساز مبتنی بر الگوی معماری خانه های سنتی(نگره های زندگی ساز در خانه های سنتی قزوین). 269
 
آغاز. 270
 
زمینه پژوهش… 274
 
طبقه بندی شکلی خانه های قزوین. 275
 
1- 5- 1- 1- گفتار اول: گونه شناسی در معماری خانه های سنتی قزوین. 276
 
1- 5- 1- 2- گفتار دوم: انسانشناسی در معماری خانه های سنتی قزوین. 288
 
1- 5- 1- 3- گفتار سوم: معناشناسی در خانه های سنتی شهر قزوین. 296
 
انجام : 304
 
فصل ششم: آغازی بر یک پایان. 309
 
1- 6- 1- 1- گفتار یکم: مقدمه: تبیین مجددپرسش و مسئله تحقیق. 310
 
1- 6- 1- 2- گفتاردوم : سیراستدلال پایاننامه. 311
 
الف: اصول اسلام بر شکل گیری هر پدیده: 311
 
ب- ابعاد هویتی مسکن بر پایه اصول چهارگانه: 313
 
دفتر دوم: روند طراحی. 319
 
فصل نخست: موقعیت و تاریخ شهر قزوین. 320
 
آغاز. 321
 
2- 1- 1- گفتاریکم: وجه تسمیه. 323
 
2- 1- 2- گفتاردوم: تحولات کالبدی فضایی شهر قزوین. 324
 
2- 1- 3- گفتارسوم : ساختار کلبدی- فضایی شهر قزوین در عصر صفوی.. 326
 
2- 1- 4- گفتارچهارم: نحوه محله بندی و خصوصیات ساختاری محلات شهر قزوین. 336
 
فصل دوم: مشخصه های اقلیمی و ارئه راهکارهای طراحی اقلیمی در معماری شهر قزوین (سامانه مفعولی) 347
 
آغاز. 348
 
3- 2- 1- گفتاریکم: زمینه پژوهش و اطلاعات آماری و جغرافیایی. 349
 
3- 2- 2- گفتاردوم: جمع بندی نیازهای اقلیمی شهر قزوین از نظر آسایش انسان و شرایط ساخت و ساز: 352
 
3- 2- 3- گفتارسوم: معماری و ترکیب فضایی منطبق بر اقلیم شهر قزوین. 354
 
3- 2- 4- گفتارچهارم: دستورالعمل های طراحی. 358
 
3- 2- 5- گفتار پنجم: دستورالعمل های اجرایی (معرفی روشهای فعال و غیرفعال همساز با اقلیم) 361
 
3- 2- 6- گفتارششم: تأسیسات – جذب آب با سیستم سپتیک تانک.. 386
 
فصل سوم: اصول طراحی فضاهای مسکونی و طراحی محله(سامانه کالبدی) 388
 
آغاز. 389
 
4- 3- 1- گفتاریکم: اصول سازماندهی فضای شهری.. 390
 
4- 3- 2- گفتاردوم: اصول الگوی سنتی فضای شهری (اصل همپیوندی عناصر شهری و واحدهای مسکونی) 410
 
4- 3- 3- گفتارسوم : اصول سازماندهی فضای مسکونی. 430
 
4- 3- 4- گفتار چهارم: اصول الگوی سنتی (پیمون) در فضاهای مسکونی. 439
 
فصل چهارم: مواد و مصالح تشکیل دهنده بنا(سامانه صوری) 441
 
آغاز. 442
 
5- 4- 1- گفتاریکم: مواد و مصالح نرم. 442
 
5- 4- 2- گفتاردوم : مواد و مصالح سخت.. 444
 
5- 4- 3- گفتارسوم: کاربرد نانو مصالح  در معماری خانه های مسکونی. 448
 
فصل پنجم: طرحواره 452
 
آغاز. 453
 
6- 5- 1- گفتار یکم: معرفی سایت.. 453
 
6- 5- 2- گفتار دوم: دلایل انتخاب سایت: 456
 
6- 5- 3- گفتارسوم: ویژگی های زمین انتخابی: 457
 
6- 5- 4- گفتار چهارم:تحلیل سایت.. 458
 
6- 5- 5- گفتار پنجم: تراکم: 465
 
6- 5- 6- گفتار ششم : ترکیب شکلی ، محتوایی و فضایی سایت: 469
 
پیوست(مدارک و نقشه ها) 479
 
کتابشناسی. 484
 
    دفتر اول: 485
    دفتردوم. 504
 
Abstract 508
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
فهرست نمودارها ، جداول و تصاویر
 
 
 
 
 
    نمودارها:
 
نمودار 1: مسیر حرکت تمدن اسلامی و جایگاه سبک زندگی در عصر حاضر.
 
نمودار2: لایه های هویتی فردی و اجتماعی و جایگاه آن ها.
 
نمودار 3: عوامل موثر در شکل گیری مسکن بر پایه زندگی مومنانه و حیات طیبه.
 
نمودار4: نقش زندگی و انسان در شکل گیری زندگی طیبه و مومنانه.
 
نمودار5: تقسیم بندی حکمت به معنای حوزه شناخت و دانش.
 
نمودار6: مدل شکل گیری معماری مطلوب اسلام بر پایه رابطه ی بین کیفیت زندگی مومنانه و حکیمانه و محیط انسان ساخت.
 
نمودار 7و 8 : تقسیم بخش محتوایی و نظری رساله به دو بخش حکمت نظری و عملی.
 
نمودار 9: مدل حکمت نظری- حکمت عملی.
 
نمودار 10: فرآیند مسیر از نظر تا عمل در علوم اسلامی (اجتهاد).
 
نمودار 11: روش پژوهش ها در گرایش های بین رشته ای و معماری از منظر اسلامی.
 
نمودار 12: رابطه بین رویکرد کیفیت زندگی مومنانه و محیط انسان ساخت (مسکونی) در بستر محیط طبیعی و علل چهارگانه با حوزه نظر و عمل در حیطه طراحی.
 
نمودار 13: ارتباط بین دو حوزه  نظری و عملی- مدل پژوهشی در ساختار کلی بدنه رساله.
 
نمودار 14: نمایش مسیر پژوهش در رساله.
 
نمودار 15: چارچوب حکومتی در این فصل.
 
نمودار 16: سه شاخص اصلی مدرنیسم که ریشه در فرد گرایی دارد.
 
نمودار 17: عمده ترین بحران های انسان معاصر. مبانی بحران زا و دلایل بحران ساز.
 
نمودار 18: ارکان جهان بینی اومانیسم.
 
نمودار 19: سرنوشت انسان در نگاه جریان حق و باطل به هدف و معنای زندگی.
 
نمودار 20: جریان شکل گیری حیات معقول.
 
نمودار 21: جریان جامع شکل گیری حیات معقول.
 
نمودار 22: جریان حقیقی شکل گیری حیات معقول.
 
نمودار 23: جریان شکل گیری حیات حکیمانه بر پایه حیات طیبه.
 
نمودار 24: منظومه ای از ابر سامانه هستی.
 
نمودار 25: سه شاخص مهم شکل گیری هر سامانه.
 
نمودار 26: نهاد تفکر در سامانه طبیعی و انسانی
 
نمودار 27: انواع سامانه ها از نگاه توحیدی
 
نمودار 28: دیاگرام نگرش دکتر پیرنیا به مفهوم خانه.
 
نمودار 29: دیاگرام نگرش MOOR به مفهوم خانه.
 
نمودار 30: نگاه شولتز به مقوله خانه و سکونت.
 
نمودار 31: نگاه هایدیگر به مفهوم سکونت.
 
نمودار 32: نگاه کوپر به مفهوم خانه.
 
نمودار 33: تصویر شکل خانه براساس نگاه خود از نگاه کوپر.
 
نمودار 34: فرهنگ عامل اصلی شکل گیری خانه – چرخه کیفیت بی نام الکساندر در تأثیر الگوی رویدادها در شکل گیری فضای خانه.
 
نمودار 35: مفهوم سکونت  از نگاه راپاپورت.
 
نمودار 36: علل پنج گانه در شکل گیری خانه با هدف تأمین سرپناه بشر.
 
نمودار 37: بی توجهی و حذف علت غایی در بعد محتوایی شکل گیری خانه در دوره صنعتی شدن (مدرنیزم).
 
نمودار 38: مفهوم خانه از نگاه وحدت نگر اسلامی.
 
نمودار 39: طیف بندی تفکرات معاصر براساس سلسله مراتب ظهور و حضور معماری به عنوان نمایش قانون مندی مصنوع و حضور آن در عرصه طبیعی.
 
نمودار 40: اصلی کلی در اجزاء تشکیل دهنده خانه – تعریف سامانه ای خانه یا روش قرارگیری در آهنگ کلی هستی.
 
نمودار 41: مسیر جریان تفکری غرب از دوره کلیسا تا عصر حاضر و پیامدهای آن.
 
نمودار 42: نگاه وحدت نگر انسان سنتی در مقایسه نگاه کثرت گرا انسان مدرن.
 
نمودار 43: مسیر جریان تفکری در غرب. در جایگزینی من خویش به جای خدای خویش.
 
نمودار 44: نمایش تمایز جامعه ی سنتی و مدرن.
 
نمودار 45: عوامل شکل دهنده به هویت انسان و آثار او از بعد ادراکی.
 
نمودار 46: عوامل شکل دهنده به هویت انسان و آثار او از بعد حقیقی
 
نمودار 47: علت نبود تعاریف روشن، ارزش های گم شده و نامفهوم و عدم ارتباط بین تعاریف و ارزش ها در تعاریف متفاوت از معماری مسکونی.
 
نمودار 48: سه حیطه ی فقدان ساز هویت ادراکی و سه حیطه راهکار ساز در تحقق هدف در شکل گیری اثر.
 
نمودار 49: سه حیطه فقدان ساز هویت حقیقی و سه حیطه راهکار ساز در تحقق هدف در شکل گیری اثر.
 
نمودار 50: تعریف صحیح و کامل از خانه و مبانی شکل گیری آن از نگاه دو ساخت هویتی وجودی و ماهیتی، ادراکی و حقیقی
 
نمودار 51: عوامل ظهور هر پدیده انسانی بر مبنای عوامل تثبیت ساز هویت انسان.
 
نمودار 52: عوامل ظهور هر پدیده از بعد هویت ادراکی و از بعد هویت حقیقی.
 
نمودار 53: راه رسیدن به هویت مطلوب.
 
نمودار 54: طراحی مدل نگره های زندگی ساز بر مبنای نگرش سیستمی به دین.
 
نمودار 55: مدل نگره های زندگی ساز در خلق اثر.
 
نمودار 56: تبیین مدل نگره های زندگی ساز در بعد هویت ادراکی- کالبدی و حقیقی محتوایی.
 
نمودار 57: الف- جریان شکل گیری هویت ادراکی- کالبدی می تواند حیات طیبه به عنوان یک مدل از بعد عمل باشد. ب- جریان اصل شکل گیری هویت حقیقی – محتوایی می تواند حیات حکیمانه به یک عنوان یک مدل از بعد ارکان اندیشه باشد.
 
نمودار 58:  شکل گیری اثر در مقایسه میان هویت مطلوب با حیات طیبه و حکیمانه.
 
نمودار 59: تبیین مدل نگره های زندگی ساز در شکل گیری اثر، بر پایه فضای حیات حکیمانه و حیات طیبه.
 
نمودار 60: طیف بندی ماهیت سه لایه هویت انسانی.
 
نمودار 61: جایگاه خانه در ماهیت سه لایه هویت انسانی.
 
نمودار 62 و 63: اصول پنج گانه اسلام عامل شکل گیری جهان بینی توحیدی یا جهان بینی اسلامی. اصول پنج گانه منجر به سه دسته احکام توصیفی (اعتقادات)، احکام ارزشی (اخلاق) و احکام تکلیفی (فقهی) می گردد.
 
نمودار 64: اجزاء و فرآیندها در مدل نگره های زندگی ساز حکمت اسلام بر پایه شکل گیری خانه مطلوب با افزایش کیفیت زندگی مومنانه.
 
نمودار 65: مدل سامانه ای نگره های زندگی ساز حکمت اسلام در شکل گیری خانه با افزایش کیفیت زندگی مومنانه.
 
نمودار 66: نگاه منظومه ای – سامانه ای در مدل نگره های زندگی ساز حکمت اسلامی.
 
نمودار 67: توجه جهان بینی اسلامی به هر دو وجه کالبدی – عینی و مفهومی – ذهنی خانه.
 
نمودار 68: سه حیطه حوزه جهان بینی دینی – گرایش ها.
 
نمودار 69: رابطه خدا و انسان در جهان هستی.
 
نمودار 70: ارتباط وجود و ماهیت انسان در ساخت و مراتب وجودی و ماهیتی در شکل گیری هویت مطلوب.
 
نمودار 71: روابط انسان عارف در جهان هستی.
 
نمودار 72: روابط چهارگانه انسان عارف در حوزه معماری مبنایی در شکل گیری علوم طراحی و نظریات روش طراحی در علوم مختلف.
 
نمودار 73: نگاه اندیشمندان در رابطه روابط اجتماعی و فرهنگی با فضا.
 
نمودار 74: ارتباط فضای کمی و کیفی با دو وجه فضا و سه دانش گونه شناسی، انسان شناسی و معنا شناسی در شناخت فضای خانه ی سنتی.
 
نمودار 75: انعطاف پذیری خانه های سنتی.
 
نمودار 76: نحوه توزیع فضا اطراف حیاط مرکزی در مسکن سنتی.
 
نمودار 77: تناسبات و الگوی قرارگیری اتاق ها و فضاها در خانه های سنتی.
 
نمودار 78: مراتب فضایی و حرکتی در خانه ایرانی.
 
نمودار 79: سه شاخص اصلی در شکل گیری هر سامانه و پدیده.
 
نمودار 80: سه شاخص اصلی در شکل گیری هر سامانه و پدیده از ابعاد گوناگون به پدیده الف: ساختار عالم؛ ب: مبانی شکل دهنده؛ ج: ابعاد هویت ساز؛ د: ارکان هویت بخش؛ ه: سه شاخص مادر.
 
نمودار 81: تبیین مدل نگره های زندگی ساز در شکل گیری اثر، بر پایه فضای حیات حکیمانه و حیات طیبه.
 
نمودار 82: سه لایه اطلاعاتی در مدل سامانه ای نگره های زندگی ساز حکمت اسلام در شکل گیری خانه با افزایش کیفیت زندگی مومنانه.
 
نمودار 83. چارچوب نظری تحقیق
 
نمودار84 . تقویم سایه و آفتاب، به ترتیب از راست شاخص زیست اقلیمی- ساختمان وشاخص دمای موثر.
 
نمودار85. بررسی انواع سامانه­های انرژی­زا .
 
نمودار86. فرآیند جذب مستقیم
 
نمودار87: فرآیند جذب غیرمستقیم
 
نمودار88: فرآیند جذب مجزا
 
نمودار 89. اصول کیفی و کمی طراحی فضاهای مسکونی و طراحی
 
نمودار90. محورهای اصلی برنامه­ریزی پیدایش شهرهای اسلامی
 
نمودار91.حلقه­های تشکیل­دهنده یک محله
 
نمودار92. حداکثر محدوده حاکمیت یک امام جمعه
 
نمودار 93. حداقل حدود حاکمیت یک امام جمعه.
 
نمودار 94. حوزه امامت هر امام جماعت چهل خانه از هر طرف.
 
نمودار 95. حد ایده­آل حوزه امامت هر امام جماعت.
 
نمودار 96. ایجاد خانه­های ویلایی برای حلقه سکونت.
 
نمودار97. محله­های دایره­ای شکل
 
نمودار98. طرح کالبدی محله
 
نمودار99. سازمان­دهی پیشنهادی طراحی شهر جدید اسلامی
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
    جداول:
 
جدول1: در جهت تجلی مفاهیم ثابت نظری و اتخاذ روش های مناسب طراحی و خلق اثر معماری و اصیل.
 
جدول 2: ساختار محتوایی پژوهش در این رساله.
 
جدول 3: گذار از سنت به مدرنیته و فرصت ها و تهدیدهای پیشرو.
 
جدول 4: توانایی خلق سامانه از موجودات ممکن.
 
جدول 5: تفکیک سامانه های انسانی از دیدگاه اسلامی.
 
جدول 6: برآمدهای گوناگون فعل عمر در قرآن کریم.
 
جدول 7: معنای سکونتگاه در قرآن.
 
جدول 8: تفاوت انسان مدرن و انسان سنتی.
 
جدول 9: رویکردهای متفاوت به مقوله هویت معماری معاصر اسلامی و راهکارهای مقابله با آن.
 
جدول 10: فرهنگ در اندیشه صاحب نظران.
 
جدول11: طبقه بندی تعاریف فرهنگ در قالب نگرش های فکری.
 
جدول 12: تمدن در اندیشه صاحب نظران.
 
جدول 13: معانی، ویژگی ها، موضوعات مفهومی و مفاهیم طراحی منبعث از اصل توحید.
 
جدول 14: معانی، موضوعات و مفاهیم طراحی منبعث از اصل عدل.
 
جدول 15: معانی، موضوعات و مفاهیم طراحی منبعث از اصل معاد.
 
جدول 16: اهم اصول و احکام اخلاقی در ساخت خانه.
 
جدول 17: اهم اصول و احکام تکلیفی در ساخت خانه.
 
جدول 18: طبقه بندی نیازهای انسان برای ساخت های سه گانه ی حیات.
 
جدول 19: مولفه ها و شاخص های فطری در سازمان بندی خانه و شهر.
 
جدول 20: طبقه بندی و ترکیب شکلی خانه های فزوین.
 
جدول 21: گونه شناسی انواع الگوهای فضایی در خانه های سنتی قزوین.
 
جدول 22: گونه شناسی انواع روش های شکل گیری فضایی در خانه های سنتی قزوین.
 
جدول23: گونه شناسی انواع روش های شکل گیری فضایی در خانه های سنتی قزوین.
 
جدول 24: معیارهای اساسی شکل گیری خانه – سنتی – نمونه موردی قزوین.
 
جدول 25: شاخص های دانش انسان شناسی در حوزه معماری مسکونی خانه های سنتی قزوین.
 
جدول 26: شاخص های دانش معنا شناسی در حوزه معماری مسکونی خانه های سنتی قزوین.
 
جدول 27. آمار جمعیت در محلات قدیمی شهر (در قرن گذشته).
 
جدول 28. آمار اقلیمی سالیانه 15 سال شهر قزوین
 
جدول 29 . آمار اقلیمی ساعتی 15 سال شهر قزوین
 
جدول 30 . اطلاعات آمار جمعیتی قزوین(استان قزوین).
 
جدول 31. اطلاعات آمار جغرافیایی قزوین
 
جدول 32 . نیازهای اقلیمی شهر قزوین
 
جدول 33. مشکلات اقلیمی از نظر کاربرد مصالح ساختمانی در اقلیم قزوین
 
جدول 34 . کلیات جزئیات جداره در اقلیم قزوین
 
جدول35. کلیات شرایط انتخاب مصالح و نگهداری ساختمان در اقلیم قزوین
 
جدول36. کلیات شرایط اجرای ساختمان در اقلیم قزوین
 
جدول 37. مقایسه تطبیقی سامانه­های انرژی­زا
 
جدول 38- تعیین اندازه پنجره جنوبی در سامانه جذب مستقیم
 
جدول 39- زاویه باز تابنده برای نورگیرهای سقفی
 
جدول40. نهادهای متناظر مختلف در شهر و محله
 
جدول41. سرانه­های مورد نیاز یک محله
 
جدول42. سرانه فضاهای کودکستان.
 
جدول 43: سرانه­ی عناصر شهری با توجه به فرهنگ معماری و شهرسازی
 
جدول44.معیارهای طراحی دسترسی در مناطق مسکونی
 
جدول 45 : مقایسه خصوصیات مشترک آجر و بتن مأخذ: نگارنده.
 
جدول46.کاربردنانو مواد در ساختمان مسکونی.مأخذ:نگارنده.
 
جدول 47: متراژ واحدهای ساختمانی، اندازه قطعات و سایر جزئیات مربوط به اندازه­گیری و مساحت مسکونی و فرم بنا
 
جدول 48: کاربری­ها و سرانه و مساحت پیشنهادی در اراضی مورد نظر.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
    تصاویر:
 
تصویر1: تغییر جهت مسجد امام در میدان نقش جهان اصفهان به سمت قبله و بافت یکپارچه شهر اصفهان، تعامل فضاهای شهری با محیط اطرافش.
 
تصویر2: حسینیه امینی ها، تنوع فضایی در خانه های سنتی.
 
تصویر3: خانه مرتضوی ها، چینش فضایی و تنوع فضایی آن.
 
تصویر4: خانه امینی ها، کاربرد شیشه های رنگی در خانه ی سنتی.
 
تصویر 5: استفاده از بهار خواب در خانه ی بهروزی.
 
تصویر 6: خانه بهروزی، وجود فضای ها تهی و پر و ارتباط فضای نیمه پوشیده با فضای باز و بهشتی.
 
تصویر 7: استفاده از طبیعت در خانه بهروزی.
 
تصویر8. روند شکل­گیری شهر قزوین در طول تاریخ
 
تصویر9. نقشه توسعه شهر قزوین از گذشته تا کنون
 
تصویر10. یلان محدوده خیابان برگرفته از توصیفات عبدی بیک و سیاحان خارجی
 
تصویر11. بازنمایی منظر خیابان بر اساس اشعار عبدی بیک
 
تصویر12. خیابان در محورگردشگری دوره قاجار
 
تصویر 13.  سمت راست: ایوان نادری- عمارت جهان نما:این دو اثر شاهکار دوره صفوی که در ضلع جنوب شرقی دولت­خانه صفوی قرار داشته­اند در دوره پهلوی اول  تخریب شده و بنای ورزشگاه تختی امروز در آن استقرار یافته­است. سمت چپ : بازسازی محوطه مجموعه دولت­خانه صفوی قزوین بر اساس متون.
 
تصویر14. عمارت عالی قاپو
 
تصویر15. کاخ چهلستون یا عمارت­فرنگی
 
تصویر16. راست: برش. چپ: پلان هم­کف کاخ چهلستون.(عمارت فرنگی).
 
تصویر17. نمونه­ای از بافت یکی از محلات قدیمی قزوین (حمدالله مستوفی ) در آخرین دوره قبل از تجزیه و دوره میانی
 
تصویر18. گذر محمدیه نمونه­ای از یک شریان اصلی ارتباطی در بافت کهن و میانی شهر قزوین که ارتباط مرکز شهر (بازار و…) را با مبادی ورودی شرقی برقرار می­کرد.
 
تصویر19. مرکز محله اخوند توسط مغازه های خرده فروشی (بقالی، نانوایی، میوه فروشی و… و دیگر خدمات مانند حمام، مسجد، آب انبار و…) محصور شده است. در گوشه­ای چند درخت کهنسال به عنوان عنصری نشانه ای سبز به آن حالت مطبوعی داده است
 
تصویر20. تلافی دو گذر اصلی و ایجاد یک فضای ارتباطی شهری متشکل از : میدانگاه، نشانه معماری، تک درخت، حمام، مسجد و امام­زاده، که در یک گره شهری به شکل مثلث گرد آمده­اند.گره مثلثی غالباً در بافت­های شهری قزوین وجود دارد و یکی از اشکال استوار شبکه ارتباطی بافت است.
 
تصویر21. تحلیل ریتم حرکت پیاده در بافت سنتی
 
تصویر22. سمت راست میانگین بارندگی سالیانه مأخذ: فامیلی و دیگران،10:1383. تصویر23. نمایش و جهت سرعت باد در استان قزوین
 
تصویر23. نمایش و جهت سرعت باد در استان قزوین.
 
تصویر24. بافت قدیمی دوران قاجار شهر قزوین
 
تصویر 25 . محله پنبه ریسه قزوین . مدلی از بستر پایه بافت شهر قزوین که مسطح و تخت است و در امتداد محور افقی – شرقی و غربی گسترش یافته است.
 
تصویر26. حسینیه امینی­ها. استفاده از زیرزمین برای تلطیف هوا در تابستان با به کارگیری حوض آب . مأخذ: پرهیزکاری ،
 
تصویر 27 . مسجد جامع کبیر قزوین . به کارگیری حیاط مرکزی و پوشش گیاهی و حوض برای استفاده از برودت تبخیری در تابستان
 
تصویر 28 . آب­انبار سردار قزوین . استفاده از گنبد برای خنک نگه داشتن آب و جلوگیری از سرما وگرما. مأخذ: مجابی ، 1388
 
تصویر 29 . سرای رضوی قزوین. استفاده از فضاهای تجمعی با سقف گنبدی شکل ودیوارهای ضخیم . مأخذ: پرهیزکاری ،
 
تصویر 30. خانه معتمدی قزوین . به کارگیری عناصر فضایی خانه­های قزوین با در نظر گرفتن ویژگی­های اقلیمی شهر قزوین
 
تصویر31 . مسجد ومدرسه صالحیه قزوین . به کارگیری ایوان در چهار طرف حیا ط مرکزی . به کارگیری مهتابی در طبقه­ی دوم و بدون سقف
 
تصویر32 . شیوه بهره­گیری مستقیم و در شرایط مناسب تابش
 
تصویر33- بهره­گیری مستقیم از تابش با استفاده از نورگیر سقفی برای فضاهای داخلی
 
تصویر34. عملکرد سقف های آبی در روزها و شب های زمستانی
 
تصویر35. پلان فضای گلخانه­ای در کنار فضای اصلی. دیوارهای جانبی فضای گلخانه­ای به منظور جلوگیری از اتلاف گرما باید عایق کاری شوند
 
تصویر36. فضای گلخانه­ای با دیوار دوپوسته­ای.
 
تصویر37. جدار دو پوسته­ای در ساختمان­های مدرن.
 
تصویر38. کلکتور ترموسیفونی با جدار شفاف پلی کربنات
 
تصویر39. تراکم بادشکن یا موانع دیگرکه در مواجهه با باد.
 
تصویر40. رفتار باد در اطراف بنا و بام و تاثیر ترکیب و جهت ساختمان بر باد.
 
تصویر 41. استراتژی طراحی دیوارهای بال­دار.
 
تصویر42- استفاده از اثر دودوکشی در جداره شفاف ساختمان در هر چهار سمت.
 
تصویر43. برش از میان سوق، نیوباریز، مصر، حسن فتحی.
 
تصویر44.کارآیی بادگیری برای انواع مختلف بادگیر.
 
تصویر45. طرحواره ساده­ای از عملکرد بادگیر. استفاده از سرمایش تبخیری در بادگیر.
 
تصویر46. اتصال مستقیم ساختمان به زمین .
 
تصویر47- نوعی سایبان عمودی متحرک .
 
تصویر48- نوعی سایبان افقی .
 
تصویر49. مقایسه سایبان افقی مشبک و غیرمشبک .
 
تصویر50. استفاده از درخت و سایر گیاهان به عنوان سایبان فصلی.
 
تصویر51.طرحواره­ای از سیستم خورشیدی با کلکتور تخت و منبع ذخیره .
 
تصویر52. طرحواره­ای از سیستم خورشیدی با کلکتور تخت و منبع ذخیره
 
تصویر53. طرحواره ارتباط آرایه فتوولتائیک با سایر تجهیزات تامین کننده برق ساختمان.
 
تصویر54. ترکیب بین کلکتور خورشیدی آب­گرم و آرایه فتوولتائیک برای تامین آب­گرم مصرفی.
 
تصویر55. ترکیب بین کلکتور خورشیدی آب­گرم و آرایه فتوولتائیک برای تامین آب­گرم و برای سیستم گرمایش از کف و آب­گرم مصرفی
 
تصویر 56. مدول مرکب فتوولتائیک و آب­گرم (pv/Thermal hybrid panel) .
 
تصویر57. چرخه سوخت پیل سوختی
 
تصویر58. نمودار چرخه تولید تا مصرف برق در 2 نوع سیستم تولید برق مرکزی (نیروگاه و….) و سیستم پیل سوختی mcHP براساس Ceres Power  .
 
تصویر 59. یک CHP پیل سوختی خانگی.
 
تصویر60: استفاده از سیستم سپتیک تانک در جذب آب و تصفیه آن.
 
تصویر 61. تغییر جهت مسجد امام در میدان نقش جهان اصفهان به سمت قبله و بافت یکپارچه شهر اصفهان.تعامل فضاهای شهری با محیط اطرافش
 
تصویر62.میدان نقش­جهان قزوین(این میدان امروزه تخریب گردیده­است).
 
تصویر 63. هم­پیوندی واحدهای مسکونی: ترکیب خانه­ها یکی و اختلاف در اندازه­ها است. جهت اصلی تقریباً یکسان خانه­ها (پاسخ به مسئله تابش) به مجموعه شکل تقریبا شطرنجی (شطرنجی نامنظم) داده است
 
تصویر64. دو چشم ما دارای یک میدان دید کلی و یک میدان دید جزیی است.
 
تصویر 65 : نمونه فضاهای محصور در شهرهای ایران . طرح اصلی میدان شاه طهماسب یزد،
 
تصویر 66. خیابان­های باغ که با بدنه­ای از درختان محصور شده­است. و فضای مستطیل شکل باغ که با دیوارها و ساختمان­ها محصور می­شود.
 
تصویر67. مسجد امام خمینی (سلطانی سابق) در سمنان. فضای محصور مرکب است از فضای اصلی مرکزی و چهار فضای فرعی در چهار گوشه­ی آن.
 
تصویر 68. تکیه­ای در مسیر گذر حاجی محله کاشان که فضای محصور آن مرکب از سه فضا است.
 
تصویر69. استفاده از عناصر مختلف در جهت محصور کردن فضا.
 
تصویر70. نحوه نمایش میزان محصور بودن فضا
 
تصویر 71. میزان تاثیر محصوریت با تغییر در دسترسی
 
تصویر72- نحوه شکل­گیری خصوصیت ایستایی و پویایی در فضاهای محصور.
 
تصویر73. یکی از کوچه­های محله هاشم خان یزد (نمونه­ای در بخش قدیمی و نسبتاً بازشهر) که نسبت ارتفاع دیوارهای کوچه به عرض آن تقریبا 2 به 1 است
 
تصویر74.نمونه بافت گذری در بخش میانی محله که نسبت ارتفاع دیوار کوچه به عرض آن حدوداً 1:1 است.
 
تصویر 75. بوشهر.
 
تصویر 76. میدان نقش جهان اصفهان.
 
تصویر77. یزد. مجموعه مسکونی عرب­ها. نسبت زیبای ارتفاع بدنه محصور کننده حیاط اندرونی به عرض آن حدوداً 1 به 3 است.
 
تصویر78. میدان و تکیه ولی سلطان کاشان.
 
تصویر 79. تعیین نسبت مطلوب بین ارتفاع بدنه محصور کننده و عرض فضا.
 
تصویر80. در بخش قدیمی و میانی شهرها، از نسبت ارتفاع به عرض 2 به 1،1 به 1 تا 1 به2 در طراحی فضاهایی که عمدتاً حالت حرکت و پویا دارند…..
 
تصویر 81. می­توان حدود 8  واحد مسکونی یک طبقه را با زمین­هایی به مساحت 200 تا 300 متر مربع دور یک میدان­چه مسکونی( مجموعه همسایگی) به شکل مستطیل سازمان داد. ابعاد میدان­چه حدود 30*20 متر و ارتفاع بدنه محصور کننده به عرض میدان حدوداً1 به 5 می­شود. اگر در همین زمین­ها واحدهای مسکونی دو طبقه ایجاد شود، نسبت مذکور به حدود 1 به 3 که فضایی محصورتر است تغییر می­کند
 
تصویر 82. کاشان. محله درب باغ فضاهای متباین در مسیر گذراصلی شامل میدان­چه، گذر سرباز و سربسته.
 
تصویر 83 . کاشان. میدان ولی که با کوچه­های مرتبط با آن تباین فضایی دارد.
 
تصویر 84. گرگان. میدان مرکز درب نو با کوچه­های اطراف که با آن ارتباط  دارند، تباین فضایی ایجاد می­کند.
 
تصویر 85. نحوه ایجاد فضای متباین از گذشته.
 
تصویر 86. سمنان. نمونه کامل یک قلمرو فضایی متعلق به چندین واحد مسکونی که به صورت دهلیزی باریک، سربسته و سرباز از راسته بازار سمنان با اختلاف چند پله منشعب می­شود.
 
تصویر87.یزد. قلمرو فضایی در مجموعه مسکونی عرب­ها
 
تصویر 88. .شکل متداول قلمرو فضایی چند واحد مسکونی در شهرهای قدیمی ایران.
 
تصویر89. ارتباط ناگهانی ساکنین از فضای خصوصی با فضای کاملاً عمومی( خیابانهای 12-10 متری معمول و متداول)
 
تصویر 90. یک لنگه طاق- در اینجا عنصر بصری- که فضای نیمه خصوصی بن بست را از فضای کاملاً عمومی گذر جدا می­کند
 
تصویر91. نمونه ورودی به خانه و نحوه طراحی فضای عمومی.
 
تصویر92. مدخل قلمرو فضایی نیمه خصوصی متعلق به چند واحد مسکونی.
 
تصویر 93. حالت خطی و یکنواخت خیابان­های محلی می­توان با شکستن فضای خطی یکنواخت به چند فضای تنگ و گشاد……
 
تصویر 94. اساسی­ترین نوع شبکه راه­هایی که به مناطق مسکونی دسترسی می­دهند.
 
تصویر95.سلسله مراتب دسترسی
 
تصویر96. حداقل فضای پارکینگ،
 
تصویر 97. فضای پارکینگ
 
تصویر 98. انتخاب جزیی از طرح محله در جهت نمایش فضای پارکینگ
 
تصویر 99: تحول و تنوع فضایی با توسعه مربع بنیادین.
 
تصویر 100: دستور العمل استقرار چهار الگو روی محورها
 
تصویر101. نمایش کاربردهای متفاوت محصولات نانو در فضای خانه
 
 
 
تصویر102. نقشه هوایی و ماهواره­ای شهر قزوین
 
تصویر103.موقعیت سایت پروژه در نقشه هوایی و ماهواره­ای شهر قزوین.
 
تصویر104. موقعیت سایت پروژه در نقشه طرح تفصیلی قزوین.
 
تصویر 105. موقعیت سایت
 
تصویر 106. تحلیل وضع موجود سایت.
 
تصویر107. تحلیل اقلیمی سایت.
 
تصویر108. نمایش توپوگرافی و شیب سایت در نقشه مبنا و هوایی.
 
تصویر109.حیطه بندی بر اساس میزان آلودگی صوتی.
 
تصویر110. دیدهای گسترده به سایت در چهار جهت اصلی.
 
تصویر 111. تحلیل سایت از منظر دید و منظر خارجی و داخلی.
 
تصویر112. بررسی جریان حرکت وسایل نقلیه در سایت.
 
تصویر113.جمع­بندی همجواری­ها و دسترسی­های اطراف سایت و تحلیل اقلیمی و موقعیتی.
 
تصویر114. جانمایی سایت متناسب با تحلیل­های صورت گرفته.
 
تصویر 115. قرارگیری دایره سبز در دل سایت متناسب با تحلیل­های صورت گرفته از سایت.
 
تصویر116. انتخاب واحد استقرار فضایی در دل مجموعه سبز گزینش شده از سایت ( تشکیل باغ شهر).
 
تصویر117. چینش مربع­­های تجزیه شده و نحوه تطبیق ان بر اساس الگوی چهار طاقی و چهار صفه.
 
تصویر118 :تعیین و انتخاب سه فضای اصلی مورد نیاز و محل استقرار هر فضا در حالت کلی.
 
تصویر119. لایه­بندی کاربری­ها و محل تمرکز آن در بافت کلی سایت.
 
تصویر120. لایه­بندی و جریان استقرار کاربری­ها  در سایت و نحوه تمرکز آن در پلان و برش بر مبنای الگوی چهار صفه و  زیگورات.
 
تصویر121. شناسایی راهکارهای کارکردی –  پیشنهادی مرکز محله در هر لایه.
 
تصویر122:استقرار کاربری­ها در هر لایه متناسب با عملکرد و ویژگی­های مورد توجه هر آیتم.
 
تصویر123. تجزیه الگوهای اولیه در شکل­گیری محله.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
کلیات تحقیق (مقدمه اصلی)
الف) شرح پریشانی و شکوفایی
 
قبل از پرداختن به تعریف مسئله و فرضیه رساله لازم است در ابتدا به بررسی و چرایی انتخاب موضوع رساله بپردازیم تا در شکل­گیری تعریف مسئله و فرضیه­های اصلی رساله یاری گر ما باشد. همان­گونه که از عنوان رساله نیز تا حدودی بر می­آید.“ « تبیین نگره های زندگی ساز حکمت اسلامی در معماری مسکونی»“. موضوع رساله از موضوعات میان رشته­ای است که به بررسی رابطه سه موضوع زندگی، حکمت اسلامی، معماری و معماری مسکونی به صورت خاص می­پردازد. اما آن چه در آغاز زمینه­ساز شکل گیری این عنوان قرار گرفت بحث زندگی و سبک زندگی اسلامی ایرانی بوده است. علت درگیری ذهنی نویسنده نیز به دقدقه­های رهبر انقلاب ایران و بیانات ایشان به خصوص در دو سال اخیر در جلسات و دیدارهای مختلف با اندیشمندان و صاحب نظران حوزوی و دانشگاهی، به جریان­های فکری متناسب با آن در فضای علمی کشور و چالش­های فکری نویسنده از اوضاع فرهنگی و اجتماعی مردم سرزمینش که بیش از پیش تحت تأثیر فرهنگ متجاوز قرار گرفته­است، باز می­گردد. برای بیان بهتر این دقدقه­ها و چرایی و دلایل اهمیت توجه به بحث زندگی و سبک زندگی که ما از آن به کیفیت زندگی تعبیر می­کنیم از ابعاد مختلف، لازم است با رعایت اختصار و اجمال این موضوع را در بیانات رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای مورد بحث قرار دهیم.
 
رهبر معظم انقلاب در دیدار دانشجویان کرمانشاه در مهر ماه 1390 در تحلیلی جامع و دقیق، نهضت اسلامی ملت ایران را حقیقتی پنج مرحله­ای یا زنجیره­ای دارای پنج حلقه­ی مستمر و مرتبط شامل: 1- انقلاب اسلامی 2- تشکیل نظام اسلامی 3- تشکیل دولت اسلامی 4- تشکیل جامعه­ی اسلامی 5- تشکیل امت اسلامی؛ با هم می­دانند که سبک زندگی اسلامی روح و هویت اصلی حلقه­ی چهارم و پنجم را تشکیل می­دهد. ایشان در تشریح جامعه­ی اسلامی، جامعه­ی اسلامی را جامعه­ای می­داند که آرمان­ها، اهداف و ایده­هایی را که اسلام برای بشریت ترسیم کرده است یعنی اموری از قبیل عدالت، آزادی، امنیت، کرامت انسانی، دخالت در سر نوشت خود، عزت و استغنای ملی، رفاه اقتصادی، پیش­رفت همه جانبه، پیشروی و پویایی را محقق می­سازد و تشکیل چنین جامعه­ای از اهداف اصلی و البته میانی حکومت اسلامی است.که زمینه­ی مناسب برای دست­یابی همه­ی آحاد مردم به آن کمال معنوی، اخلاق الهی و هدف نهایی بشریت خواهد بود. این حلقه از نهضت اسلامی هیچ گاه کهنه نمی­شود و همواره تازه و نیرو بخش و حرکت زا است. زیرا انسان در همه­ی حالات عدالت طلب است و به دنبال تأمین امنیت فردی و اجتماعی است. دوست دارد سطح زندگی خود را افزایش داده و در همه­ی ابعاد و ساحت­های وجودی خود پیشرفت کرده و تکامل یابد.
 
هم­چنین تشکیل امت اسلامی نیز تلاش در جهت گسترش جامعه­ی اسلامی و ایجاد امت اسلامی است. زیرا امتیاز حقیقتی تمدن­ها به مسائل فرهنگی آن­هاست یعنی اموری هم­چون زبان، مذهب، سنت­ها، اعتقادات، ارزش­ها و نوع نگاه به هستی و انسان(آیت الله خامنه ای، 4/1/1393).