مطالعات طراحی کتابخانه کودکان،
مطالعه جامعه و فرهنگ انسانی یا بررسی فرهنگ مستمر انسان در طی اعصار نشان داده است که کتابخانه ها در تمامی دورانها به منزله ی بخشی از بافت اجتماعی وجود داشته اند کتابخانه به عنوان نهادی اجتماعی جز جدایی از پیشرفت اجتماعی نبود. بلکه به منزله جزئی از مراحل پیشرفت و مرحله ی کارکرد خاصی را نشان داده است ممکن است در مراحل نخستین سرشت ایجاد و نظارت و نمایش هدف کتابخانه ها مبهم و تاریک بوده باشد.
در حقیقت مبنای توسعه و پیشرفت هر جامعه ای در زمینه های مختلف علمی از قبیل علوم انسانی و اجتماعی و . . . تا علوم فنی و تکنولوژی را پژوهشها و تحقیقات مستدل و دامنه داری که در مراکز تحقیقات و کتابخانه های مختلف کشور انجام می گیرد می باشد.
آنچه مسلم است این است که زندگی افراد جامعه بدون کتاب و مطالعه زندگی در سطح است و آن جامعه ای به رشد و تحول و تکامل و ترقی و پیشرفت رهنمون می شود که کتاب و کتابخوانی در آن توسعه یابد و فرهنگ مطالعه در آن نهادینه گردد.
1-1 ) کتابخانه
1-1-1- تعریف کتابخانه
زمانی کتابخانه تنها انباری برای نگهداری کتابها و کتابداران نیز به منزله انباردارانی پنداشته می شدند، انبارهایی غیر فعال و انباردارانی بی تفاوت و دور از دید مراجعین در چند دهه اخیر پیشرفتهای شگرفی در زمینه کتابداری به وقوع پیوسته است و امروزه به استثنای چند، کتابخانه ها موسساتی خدماتی هستند و کتابداران نیز در جهت یاری رساندن به مراجعین برای جلوگیری هر چه بیشتر و بهتر از خدمات کتابخانه گام برمی دارند.
کتابخانه از دیدگاه رانگاناتان(پدر علوم کتابداری و اطلاعرسانی) عبارتست از : موسسه یا بنگاهی عمومی که وظیفه دارد از مجموعه کتابها مراقبت کند، مجموعه را در دسترس افرادی که نیاز به استفاده از آن دارند قرار دهد و ساکنین همجوار خود را به افرادی کتابخانه رو و خواننده کتاب تبدیل نماید. بدین ترتیب کتابخانه موسسه ای عمومی در نظر گرفته شده که از آن انتظار می رود خوانندگان بالقوه را به خوانندگان بالفعل تبدیل کند و این شمای یک کتابخانه امروزی است.
در ایران باستان کتابخانه بزرگ کاخ آپادانا که مجموعه بزرگی از الواح گلی و سنگی داشت نشان دهنده پیشینه تاریخی کتابخانه در ایران است. پس از ورود اسلام به ایران و شکل گیری تمدن درخشان اسلامی ایرانی،کتابخانه های اسلامی در قالب نهادهای تعلیم و تربیت مثل نظامیه ها، بیت الحکمه ها، ربعها و مدارس علمیه چندین قرن به صورتی پویا و فعال در خدمت جامعه علمی، رجال و بزرگان، فقها و دیگران بود. کتابخانه های ربع رشیدی نوح بن منصور سامانی و سید نادر الموت و نظامیه بغداد از بارزترین نمونه های کتابخانه های بزرگ ایران در دوره درخشان اسلامی است.
با تاسیس دارالفنون، اولین نهاد آموزش عالی در ایران، بتدریج زمینه های شکل گیری کتابخانه هایی با مجموعه های بزرگ و سبک جدید به وجود آمد. با تاسیس دانشگاه تهران در سال1313 این روند از سرعت و شتاب بیشتری برخوردار شد.
1-1-2- انواع کتابخانه ها
1-کتابخانه های باستانی
کتابخانه های دوران باستان به کاخ ها و معابد وابسته بودند. به نظر ((ریموند ایروین )) در طرح و ساختمان کتابخانه های دوران باستان باید به رواق ها و ایوان ها که از مظاهر برجسته معماری آن دوران و قرون وسطی بودند اشاره شود.
طرح اساسی کتابخانه های نخستین را می توان در چند مخزن کتاب با تعدادی اشکاف یا گنجه برای نگهداری طومارها و چندین راهروی سرپوشیده برای مطالعه خلاصه کرد. مطالعه کتاب ها در همان محل معمول نبود. شاید در این نظام مشکلات حفاظتی مطرح بوده است.
کتابخانه هایی چون کتابخانه اسکندریه و کتابخانه آشور بانی پال از کتابخانه های شاخص دوران باستان هستند.
2-کتابخانه های یک اتاقه
در دهه 1960 میلادی اصطلاح ((کتابخانه در یک سالن )) را بعضی از کتابداران انگلیسی و اسکاندیناوی مطرح کردند. در این کتابخانه ها تمام خدمات کتابخانه در زیر یک سقف جای می گیرد و سپس این فضا با مبلمان و مجموعه ها و وسایل متعدد و مورد لزوم تقسیم بندی شده و برای استفاده های خاص بهره برداری می گردد.
در ((کتابخانه های یک اتاقه)) سه قسمت اصلی مشخص می شود :
هسته (تمام خدمات قرائت ، امانت و مرجع مربوط به بزرگسالان و کودکان ) ، واحد اداری و واحد فعالیت.
3. کتابخانه های عمومی
کتابخانه های عمومی امروزه در تمامی کشورهای دنیا یافت می شوند ولی شکل امروزی آنها محصول ایده آل های انسان دوستانه غربی در قرن نوزدهم است . هدف اصلی آن ایجاد فرصت مطالعه و بازآموزی ، که افراد ثروتمند از آن برخوردار بودند ، برای توده های نوسواد بود.
ساختارهای موقت
از این ساختارها در مناطقی استفاده می شود که دارای جمعیت کم یا جداگانه ای هستند که نمیتوان برای آنها یک کتابخانه دایمی و مستقل و تمام وقت بنا کرد . برای مردم این نواحی امکان رفتن به نزدیک ترین کتابخانه وجود ندارد . علیرغم مشکلات مالی و وجود جایگزین های مختلف برای ساختارهای دایم ، اگر به معماری وظیفه احداث کتابخانه ای در هر منطقه از دنیا داده شود به طور مسلم گزینه اول احداث یک کتابخانه عمومی است. جایگزین های ممکن عبارتند از:
1- کتابخانه های کاروانی
2- کتابخانه های یدک کش
3- کتابخانه های کانتینری
4- کتابخانه های سیار
وابستگی تشکیلاتی و اداری
خدمات . کتابخانه های عمومی معمولا به وسیله دولت های کشورها ، به طور مستقیم یا غیر مستقیم ، احداث می شوند. وزارت کتابخانه ها یا آموزش (عالی یا مقدماتی ) اطلاعات ، فرهنگ ، هنر ، ارشاد و یا شهرداری ها از جمله سازمان های نظارتی هستند. هر کدام که کتابخانه ها را کنترل کنند در تاکید خدمات موثر واقع می شود و نوع خدمات و محدوده جغرافیایی ارائه خدمات ممکن است تاثیر پذیرد.
دسترسی و محل احداث . معمار در طراحی ساختمان کتابخانه عمومی قبل از هر چیزی باید به جذب مردم برای استفاده از آن فکر کند. برای انتخاب جای کتابخانه ، باید به الگوی رفت و آمد مردم و عادات ساکنین محلی آن توجه کند. کتابخانه باید در مرکز خرید و جمعیتی شهر واقع شود. با احداث ساختمان های خوب می توان تاثیر سر و صداهای خارجی را کاهش داد.
4. کتابخانه های شاخه
در شهرهای کوچک از ((کتابخانه های شاخه )) برای خدمت دهی به نواحی جاذب درون وحومه شهر استفاده می کنند. کتابخانه های شاخه غالبا خدماتی در رابطه با کتاب ها ( و سایر مواد کتابخانه ای ) و امانت دهی آنها به کاربران در همه رده های سنی و شغلی و خدمات مرجع و تسهیلات مطالعه را برای بزرگسالان و کودکان در سطح محدودی ارائه می کنند. غالبا تمام وقت هستند ، 5000 تا 60000 کتاب دارند و بیشتر آنها با نظام باز اداره می شوند. دارای بخش مرجع و ذخیره برای بخش کوچکی از مجموعه خود هستند. در این کتابخانه ها تاکید بیشتر بر خدمات امانت است تا مرجع .
برای خدمات کودکان در این کتابخانه باید اهمیت خاصی قائل شد زیرا کودکان بجای رفتن به کتابخانه ای در ناحیه دیگر یا مرکز شهر ترجیح می دهند که از کتابخانه ناحیه خود استفاده کنند. خدمات کودکان یا در ناحیه باز کتابخانه و یا در تسهیلات جداگانه ای در همان کتابخانه ارائه می شود.
5.کتابخانه های بیمارستانی
کتابخانه های بیمارستانی ، به جز در بیمارستان های بزرگ روانی ، به ندرت دارای ساختمان جداگانه هستند. کتابخانه برای بیماران و کارکنان باید تا حد امکان از موقعیت مرکزی نسبت به آسانسورها و سالن عمومی بیماران بستری برخوردار باشد. یک کتابخانه چند رشته ای برای پزشکان و پرستاران و کارکنان اداری و سایر حرفه مندهای پزشکی باید با تسهیلات آموزشی تخصصی و پرستاری مرتبط باشد.
6.کتابخانه های تخصصی
کتابخانه های تحقیقاتی که با مجموعه های تخصصی خود خدمات اطلاعاتی ویژه ای را به گروهی از کاربران و پژوهشگران ارائه میدهند. این اصطلاح مراکز و خدمات اطلاع رسانی را نیز در برمیگیرد. کتابخانه های تخصصی باید حاوی تازه ترین اطلاعات و مدارک موجود در اشکال مختلف چاپی یا غیر چاپی ( کتاب ، نسخه خطی ، نشریه ادواری ، جزوه ، نقشه ، نمودار ، میکروفیلم ، میکروفیش ، پایان نامه ، فیلم ، عکس ، اسلاید ، نرم افزار کامپیوتری ) باشد.
1-1-3- وظایف کتابخانه
به طور کلی هر کتابخانه، مرکز اطلاع رسانی و آرشیو، پنج کارکرد اصلی دارد:
1) جمع آوری منابع یا مجموعه سازی، 2) حفاظت و نگهداری منابع، 3) سازماندهی منابع، 4) اشاعه اطلاعات (توزیع و در دسترس قراردادن اطلاعات موجود در منابع)، 5) مدیریت کتابخانه.
1-1-4- کتابخانه از نظر ساختار و تشکیلات
بطورکلی کتابخانه ها، مراکزاطلاع رسانی آرشیوها از نظر ساختار و تشکیلات تخصصی به دو بخش عمده تقسیم می شوند: بخش خدمات فنی کتابداری، بخش خدمات و.......
فهرست مطالب
مطالعات کتابخانه کودکان 120ص
عنوان صفحه
مقدمه 1
بیان ضرورت های طراحی 1
بیان اهداف طراحی 2
مبانی نظری عام طرح 2
فصل اول/ مطالعات پایه 3
اهمیت کتاب و کتابخانه و تأثیر در روند تکامل جامعه 4
1-1 ) کتابخانه 4
1-1-1- تعریف کتابخانه 4
1-1-2- انواع کتابخانه ها 5
1-کتابخانه های باستانی 5
2.کتابخانه های یک اتاقه 6
3. کتابخانه های عمومی 6
ساختارهای موقت 6
وابستگی تشکیلاتی و اداری 7
4. کتابخانه های شاخه 7
5.کتابخانه های بیمارستانی 8
1-1-3- وظایف کتابخانه 8
1-1-4- کتابخانه از نظر ساختار و تشکیلات 9
1-1-4-1- بخش خدمات عمومی کتابداری: 9
1-2) فضاهای مختلف یک کتابخانه 9
الف- فضاهای عمومی کتابخانه (فضای مطالعه و تحقیق) (مربوط به مراجعین ) 9
1- به صورت باز 10
2- به صورت بسته 10
فضاهای مورد نیاز در سیستم بسته: 10
جدول شماره 1- فضای لازم برای نگهداری کتاب ها و نیز فضای اضافی برای نشستن 11
سالن مطالعه (سالن قرائت) 12
بخش نشریات 13
بخش سمعی و بصری 13
ب- فضای مرتبط با کارکنان کتابخانه 13
حوزه خدمات اداری 14
ریاست 14
محل استراحت کارمندان 14
ج- انبار کتاب 14
1-3) توجیه پذیری محل ساختمان کتابخانه 15
1-3-1- جنبه های کاربردی 15
1-3-2- ساختمان کاربردی 16
1- 4) عناصر فرعی کتابخانه 16
1-4-1- راهنما و نمادهای کتابخانه 16
1-4-2- نشانه ها و نمادهای ارتباطی 17
1-4-3- محل راهنماها 17
1-4-5- راهنماهای ورودی کتابخانه 18
1-4-6- راهنماهای داخل کتابخانه 18
سیستم امانت 19
پیشخوان ها 19
راهنمای فهرست: 19
1-5) انتخاب وسایل و تجهیزات کتابخانه 20
1-6 ) حفاظت و ایمنی کتابخانه 20
1-6-1- درهای کتابخانه 20
1-6-2- پنجره های کتابخانه 20
1-7 ) تاسیسات 20
الف) گرما 21
ب) تهویه 21
1-7-1- سطح مناسب توصیه شده رطوبت 21
جدول شماره 2 21
1-7-2- نور طبیعی 22
نتیجه گیری مطالعات: 22
فصل دوم/ مطالعات تکمیلی 25
2-1 ) شناخت کودک از دیدگاه روانشناسی 26
2-1-1- کودک و آموزش 27
2-1-2- کودک ، معماری و فضا : 27
نتیجه گیری: 28
2-1-3- برخی احکام کالبدی در مورد طراحی برای کودکان: 28
2-1-4- رعایت مقیاس کودکان در کلیه فضاها : 28
2-2 ) کتابخانه های کودکان 29
2-2-1- مقدمه 29
2-2-2- سازمان و اصول خدمات 31
2-2-2-1- مسئولیت خدمات 31
2-2-3- ماهیت خدمات کتابخانه یی 32
2-2-4- قوانین، مقررات و امور روزمره 34
2-2-5- خوانندگان 34
2-2-6- چیدن کتاب ها، راهنمایی و توصیه 35
2-2-6-1- چیدن ورده بندی کتاب ها 35
2-2-7- کاتالوگ ها، فهرست ها و کارهای نمایشی 37
2-3 ) فعالیت های فرعی کتابخانه 37
2-3-1- قصه گویی 37
تصویر 1 38
2-3-2- سایر فعالیت های فرعی 39
2-4 ) محل وتجهیزات 40
2-4-1- ایجادمحیط مناسب 40
2-4-2- موقعیت کتابخانه 41
2-4-2- 1- رابطه بابخش های دیگرکتابخانه 42
2-4-3- طرح کتابخانه ها 43
2-4-3-1- تز ئین کتابخانه 45
2-4-3-2- نمای کتابخانه 49
2-4-3-3- پیشانی ساختمان 50
2-4-3-4- ارتفاع سقف کتابخانه 50
2-4-3-5- پوشش کف کتابخانه 50
2-4-3-6- پنجره ها 51
2-4-3-7- نور کتابخانه 51
جدول شماره 3 52
2-4-3-8- رنگ کتابخانه 52
2-4-3-8-1- دريافت رنگ ها: 52
2-4-3-8-2- كودكان ورنگ ها: 52
2-4-3-8-3- كودكان وروانشناسي رنگ ها 53
2-4-3-8-4- فضای بچه هابايد چه رنگي باشد؟ 54
2-4-3-8-5- مفهوم رنگ ها: 54
نتيجه گیری : 56
2-5 ) فضاهای کتابخانه : 57
2-5-1- ورود به کتابخانه 57
2-5-1- 1- ورودی معلولین 57
2-5-1-2- دهلیز 57
2-5-1- 3- سالن ورودی 57
2-5-1- 4- فضای رفت و آمد 58
2-5-2- پوشش کف 58
2-5-3- دستشوئی ها 58
2-5-4- خروج اضطراری 59
2-5-5- ناحیه فهرست عمومی 59
2-5-5-1- بخش فهرست نویسی 59
2-5-6- سمعی و بصری 59
2-5-7- سیستم امانت 60
2-5-8- نمایشگاه 60
2-5-9- نصب دستگاه های بالابرنده 61
2-5-10- اتاق تکثیر و کپی 61
2-5-11- بخش نشریات 61
2-5-12- سالن مطالعه 62
2-5-13- رئیس کتابخانه 62
2-5-14- فضا برای هر کارمند 62
جدول شماره 4 62
2-5-14-1- محل و تعداد کارکنان مورد نیاز و رابطه آن با جمعیت 62
2-6 ) وسایل و تجهیزات 63
2-6-1- قفسه کتاب 63
تصویر 5 64
2-6-2- روشنایی قفسه های کتاب 64
تصویر 6 64
2-6-3- قفسه نمایش کتاب 64
2-6-4- قفسه مجلات 65
2-6-5- میزها 65
2-6-5-1- میز مطالعه 65
میز مطالعه تک نفره 66
میز مطالعه چهار نفره 66
2-6-5-2- میز امانت 66
2-6-5-3- میز نمایش کتاب 67
تصویر 7 67
2-6-5-4- میز کتابدار 67
2-6-6- صندلی ها 68
جدول شماره 5 68
2-6-7- چیدمان فضای مطالعه 68
2-6-8- چید مان فضای نگهدارنده کتاب 69
2-6-9- برگه دان ها 69
2-7 ) نور و حرارت 70
2-8) ترکیب مجموعه 71
2-9) تسهیلات معلولین 73
فصل سوم/ مطالعات تطبیقی 74
3-1 )نمونه های خارجی 75
3-1-1- کتابخانه خائومه فوستر 75
تصویر 8نقشه طبقه همکف 76
تصویر 9 نقشه طبقه اول 76
تصویر 10 نقشه طبقه دوم 77
تصویر 11 نقشه زیرزمین 77
تصویر 12 78
تصویر 13 78
تصویر 14 79
تصویر 15 79
تصویر 16 80
تصویر 17 80
تصویر 18 81
تصویر 19 81
3-1-2- كتابخانه شيكاگو 82
بخش هاي كتابخانه 82
كارت كتابخانه 83
برنامه ی بازديد عمومي 83
3-1-3- کتابخانه جدید شهر دنور (1993 ) 83
طرح 83
فضای ورودی 84
قسمت کتاب های تصویری 84
بخش غیر داستان 84
بخش داستان 85
غرفه برنامه ها 85
اتاق کاردستی 85
اتاق سمعی بصری و کامپیوتر 85
3-1-4- کتابخانه کودکان مونترال 86
مجموعه ها 86
خدمات دهی 86
عضویت 88
امانت کتاب 88
خدمات امدادی 88
خدمات به کودکان با نیازهای خاص : 88
مامان غازه 88
3-2 ) نمونه داخلی 89
3-2-1- کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی 89
آمفی تئاتر 90
ورودی کتابخانه 90
نتیجه گیری: 91
فصل چهارم/ مطالعات زمینه 92
4-1 ) بررسی وضعیت موجود کتابخانه های کشور 93
4-1-1- سالنامه آماری استان خراسان رضوی 1387 93
جدول شماره 6 - کتابخانه ، کتاب ، اعضاء و مراجعه کنندگان به کتابخانه ها 93
4-2 ) ضوابط و مقررات کاربری فرهنگی 94
4-2-1- نورگیری فضاها 94
4-2-2- ضوابط زیرزمین 94
4-2-3- ضوابط پارکینگ 95
4-2-4- ضوابط پلکان 95
4-2-5- ضوابط آسانسور 95
4-2-6- ضوابط آتش نشانی 95
4-2-7- ضوابط و مقررات زلزله 96
4-2-8- مقررات محدودیت ارتفاع 96
4-2-9- ضوابط و مقررات خاص 96
4-3 ) بررسی اقلیم 97
4-3-1- مشخصات اقلیمی مشهد 97
4-3-2- توپوگرافی : 98
4-3-3- جهت استقرار ساختمان در رابطه با عوامل اقلیمی 98
4-3-4- تابش آفتاب 99
4-3-5- دما 100
4-3-6- بارندگی 101
4-3-7- وزش باد 101
تصویر 24 - میزان و زاویه وزش باد شهر مشهد 102
4-3-8- رطوبت 102
4-3-9- درجه حرارت 102
4-3-10- تهویه 103
4-3-11- سایه بان های طبیعی 103
4-3-12- کیفیت رنگ و سطح مورد تابش 103
4-3-13- پیشنهادات و توصیه های اقلیمی در ارتباط با طرح پروژه 104
4-4 ) اهداف مطالعات اقلیمی 104
4-4-1- هندسه سایت 104
4-4-2- دسترسی به سایت : 105
4-4-3- عوامل فرهنگی 105
4-4-4- سایت آنالیز 106
4-5 ) تعیین اجزاء و عناصر پروژه: 112
طبقه همکف 112
طبقه اول 112
زیرزمین 112
فضای باز 112
5- 5 )برنامه فیزیکی 113
منابع