بررسی گنبد در معماری اسلامی
چکیده :
ساخت گنبد به مثابه يکي از پيشرفته‌ترين تکنيک‌هاي پوشش دهانه در دنياي باستان در معماري ساساني راه تکامل مي‌پيمود و شاهد اوج شکوفايي خود در کاخ فيروزآباد فارس بود؛ اما اين عنصر در معماري سده‌هاي نخست پس از اسلام در ايران به همراه عناصر ديگري همچون ايوان (که در بناي ايوان مداين به اوج شکوه و عظمت رسيده بود) و کنگره‌هاي تزييني ديگر ديده نشد. با وجود آنکه مبناي مهم‌ترين عبادت در اسلام، اداي جمعي فريضه نماز و اين امر مستلزم فضاي بزرگ سرپوشيده است ، اما ساخت مساجد سده‌هاي نخستين پس از اسلام در ايران از الگوي شبستاني پيروي مي‌کرد و سازندگانْ پوشش دهانه‌هاي بزرگ را به شبستانهاي ستون‌دار ترجيح مي‌دادند. در قرن چهارم هجري و در مقبره امير اسماعيل ساماني بود که گنبد دوباره به معماري ايران بازگشت و در ساخت بناي دوازده امام در يزد، مسجد جامع قروه و سپس گنبدخانه نظام‌الملک (همگي در قرن پنجم هجري) به‌کار رفت. بدین منظور ما به بررسی گنبد در معمای اسلامی پرداخته ایم تا بتوانیم تاثیر شگرف آن در معماری ایرانی اسلامی را شناسایی نماییم.
نتايج به‌دست آمده نشان مي‌دهد که گنبد در معماري ساساني نماد و نشاني از حکومت ساساني و طبقه حاکم شده و ساخت آن يادآور مجدد آن دوران بوده است و سازندگان از ساخت مجدد آنها تبري مي‌جسته‌اند. همچنين سنت‌گرايان بر اين باورند که گنبد در معماري اسلامي تجليگاه صفات جمالي و جلالي الهي، نمادي تمثيلي از اصل کثرت در وحدت و وحدت در کثرت، آسمان (خيمه دهر)، درخت (تاج سبز) و کعبه است. واژگان کليدي: معماري مسجد، گنبد در معماري ايران، مفاهيم عرفاني در معماري ايران.
ساير عناوين موجود
کلمات کلیدی :5
مقدمه :5
گنبد و اجزای آن در معماری اسلامی7
سابقه و هدف گنبدهاي دوپوشي در ايران:9
ساختمان گنبد9
گنبد از سه قسمت تشکیل شده است :9
چپیره سازی در گنبد به دو بخش عمده تقسیم می شود :11
گوشه سازی شامل دو بخش است :11
ترمبه = سرمبه = سلمبه13
ترمبه بر عکس سکنج به چهار طریقه پوشش می شود :13
شکل سغ یعنی پوشش منحنی شکل است که شامل فرمهای زیر می شود :13
فیلپوش13
ترمبه پتگین = پتکین14
ترمبه پتگونه یا پتکانه14
چپیره شامل دو قسمت است :15
شکنج به دو گونه اجرا می شود :15
طاق بندی یا طاق بست16
كاربندی یا كاربست17
گنبدهای ایران از دو پوسته ساخته شده است :17
۱ـ پوسته درونی17
۲ـ پوسته بیرونی17
دسته بندی گنبداز نظر فرم18
1.گنبد رک:19
2.گنبد نار:19
3.گنبد ترکین:20
4.گنبد خاگی:20
5.گنبد کمبیزه:21
6.گنبدهای رک اورچین (پله پله ای ):21
انواع قوس ها:22
اصطلاحات اجزای گنبد22
گنبد ایرانی و جایگاه آن در معماری اسلامی23
برای استفاده از فرم گنبدی در معماری ایرانی می‌توان دو دلیل عمده را برشمرد:23
شیوه‌ی قرار گیری خود و آهیانه بر هم به سه گونه است:26
غيبت گنبد در معماري ايران و ظهور مجدد آن پس از اسلام27
گنبد به مثابه نماد28
گنبد به مثابه نماد وحياني29
گنبد به مثابه خيمه دهر33
گنبد به مثابه درختي با تاجي از شاخ و برگ سبز34
گنبد نماد کعبه35
نتیجه گیری :35
منابع :
1. پیرنیا،محمدکریم،1383،سبک شناسی معماری ایرانی،تهران،سروش دانش.
2. پیرنیا،محمدکریم،1352،ارمغان ایران به جهان معماری گنبد،هنرو مردم،سال 12،شماره 136-137.
3. پیرنیا،محمدکریم،1385،معماری اسلامی ایران،تهران، سروش دانش.
4. حبیبی، بهروز، هنر ایران، انتشارات فانوس، 1381
5. یوپ، آرتور، معماری ایران پیروزی شکل و رنگ، مترجم: کرامت اله افسر، انتشارات فرهنگ، 1378
6. بهشتي، سيد محمد، مسجد ايراني، مکان معراج مؤمنين، ص 298.
7. موسوي،سید رضی، مباني هنر اسلامي از ديدگاه تيتوس بورکهارت، ص 139