پاورپوینت بررسی کلیات و ويژگيهاي معماري پارتي
بخشی از مطلب
قوم پارت (پارتوآ) از شعبه‌هاي نژاد آريايي ايراني بودند كه در قسمت شمال خراسان و ماوراءالنهر و خراسان بزرگ شامل افغانستان كنوني حكومت مي‌كردند و سرزمين آنها را در كتيبه‌اي در بيستون "پرتو" نام نهاده بودند. اين مكان در دوران هخامنشي از استانهاي هخامنشي محسوب مي‌گرديد و رهبر آن "آرساكس" يا " اَرشك" بود كه بعدها نياي شاهان اشكاني شد. پس از حمله اسکندر مقدونی به ایران ، پارتها حکومت ساقط شده هخامنشی را از ایشان بازپس گرفتند و در مدت ۵ قرن یک امپراتوری عظیم بنا نمودند اين اقوام نه تنها از معماري ملي ايراني پيروي كردند بلكه دو عنصر نوظهور یعنی ايوان تاقدار و زدن گنبد روي بناهاي چهار ضلعي (مربع شكل) از طريق فيل پوشها را ابداع نمودند.
ايوان: اتاقي راست گوشه با تاق شبكه‌اي كه در قسمت پشت بسته بوده و در جلو - رو به بيرون يا حياط - كاملا باز است.
بناهاي پارتي از خشت خام و بسيار ساده بود و معمولاً آجر براي كاخ و ساختمانهاي مهم و پرستشگاهها به كار برده مي‌شد. البته وسعت پادشاهي پارت ، گوناگوني سنتهاي معماري مردمی و مصالح بوم آورد به همراه عوامل مخرب طبيعی از ديگر دلايل عدم ماندگاری بناهاي آن دوره تا به امروز مي‌باشد.
ويژگيهاي معماري پارتي: (شيوه پارتي)
۱- بهره از مصالح بوم‌آورد همچون خشت خام و پخته و سنگ لاشه .
۲- وجود تاق و گنبد .
۳- شكوه و ارتفاع زياد بناها .
۴ - تنوع در طرحها .
۵ - بهره از ملات ساروج كه باعث ايجاد فضاي معماري وسيع شد.
۶ - پايه ريزي شهرهايي با نقشه دايره‌اي مانند مرو، تيسفون و الحضر براي دفاع راحت‌تر و همچنین بارو كشيدن آسان تر به دور شهر كه اين شيوه تا زمان ساساني و اسلام دوام يافت.
هنر پارتي از حدود ۲۵۰ ق‌م پا به عرصه معماري نهاد و مهمترين ساختمانهای آن ارگ و پرستشگاهها بودند.
آثار معماري شهر نسا:
دژ نسا توسط مهرداد اول در نزديكي شهر عشق‌آباد قديمي‌ترين محل سكونت پارتها روی تپه ای طبيعي بنا گرديد. ديوارهاي آن ۲۰تا۲۵ متر ارتفاع و ۵ متر ضخامت داشت و از گل با نماي آجرساخته شده است. ورود به داخل ارگ از طريق پاگردهايي در ديوارهاي ارگ صورت مي‌گرفت .بناهاي ارگ شامل : تعدادي معبد، كاخ موسوم به خانه مربع داراي مساحت ۲۲۰ متر مربع و چهار ستون چهارپر بزرگ (شبدري) كه اتاق را به سه راهرو تقسيم مي‌كرد ، تيرهاي چوبي بار سقف را به دوش مي كشيد و در قسمت مركزي سقف گنبدي وجود داشت ديوارهاي قرمز و سفيد به طور افقي و عمودي با رديفهايي نيم ستون كه روي هر ديوار شش تا از آنها وجود دارد و سرستونهاي كورنتي (برگ كنگري) تحت تأثیر هنر هلني تزئین شده اند.
ايوانها در دوره اشكاني: دو مرحله تكامل ايوان وجود داشته است:
۱ - ساخت تالار سه ديواری با سقفي متشكل از تيرهاي چوبي متكي بر ستون يا ديوار تالار مانند :کاخ نسا .
۲ - ايجاد سقف روي تالار با طاقهاي آهنگ در نخستین دوران پس از میلاد.
قومس (شهر صد دروازه یا هیكاتوم پليس):
واقع در دامغان امروزي که آن را شهر گمشده سلوكي - پارتي صد دروازه مي‌نامند. در ربع آخر قرن ۳ (ق.م) احتمالاً به عنوان مقبره ساخته شد. البته شهر دامغان در آن روزگار پايتخت كوهستاني پارتیان بود و در سال ۱۰۰( ق. م) پارتها اين شهر را ترك كردند و تيسفون را به عنوان پايتخت برگزیدند در اين شهر سه نوع تاق وجود دارد ۱- تاق آهنگ ساده ۲- تاق سه گوش پا مثلثي ۳- تاق پلكاني در زير يا روي راه پله كه در همة اين تاقها از آجر قالب زده و انحنا دار استفاده می شده است.
كاخ هترا:
قرن ۲ میلادی در موصل عراق امروزی بنا شد اين کاخ در نما داراي دو ايوان بزرگ سنگی با تاق آهنگ است در اطراف اين دو ايوان، اتاقهاي كوچكتر دو طبقه (اشكوبه) و يك اتاق مربعي پشت ايوان جنوبي قرار دارد. كه اين اتاق چهار گوش تاقدار و گنبد دار به عنوان الگوی اصلی ساخت بناهای گنبد دار در دوره ساساني و اسلامي شد و جنبه‌اي حياتي در معماري ايران يافت. اين اتاق گنبد دار هترا يادآور آتشكده‌هاي هخامنشي است كه فضاي داخلي با صورتكها ، نيم ستونهاي گرد و طاق نما تزئين يافته است .
كاخ آشور:
در سده يكم میلادی بنا گرديد و اواخر سده سوم بخشهايي به آن افزوده گرديد. اين بنا با داشتن چهار ايوان كه به حياط مركزي و چهار گوش ختم مي‌شود شالوده طرح مدارس، مساجد و كاروانسرهای دورة اسلامي گرديد. حضور حياطهاي ديگري چون حياط دور ستون دار (رواق‌دار) با تزئينات گچ و رنگ و نيم ستونهاي برآمده از ديوار و بهره از رنگ سرخ و سبز و قهوه‌اي و آبي بسيار ماهرانه است نماي اين كاخ با كاخ ساساني در تيسفون برابري داشته و مدخل ايوان مركزي با رديفهاي ستونهاي ديواري و تاقچه‌هاي قابدار پوشيده شده است.
كوه خواجه:
كاخ شاهي كوه خواجه در ميان جزيره‌اي در درياچه هامون سيستان با تالارهايي به شكل ايوان و اتاقهايي از خشت خام اطراف حياط مركزي چهارگوش واقع مي‌باشد. مدخل كاخ از جنوب است كه با عبور از آن و رسيدن به حياط اصلي در سمت چپ و راست ، ايوانهای ستون دار با تاق آهنگ وجود دارد. در قسمت شمال و بالاي تپه آتشگاه كه مهمترين قسمت ساختمان مي‌باشد قرار دارد. حضور معماري درونگرا به علت آب و هواي گرم سيستان يعني حياط مركزي مشهود است. ايوانها نيم گنبد و كانه پوش است كه در آن تاق و تويزه ديده مي‌شود.
رباط سفيد:
از كهن‌ترين آتشكده‌هاي گنبددار با گنبدي روي چهار فیلپوش در ۴۶ كيلومتر جنوب مشهد واقع است. نكته قابل توجه آن فيلپوشها (گوشه‌سازي) است كه گنبد را ايجاد نموده‌اند.
معبد آناهيتا – كنگاور:
معبدی در شهر كنگاور نزديك كرمانشاه است که روي مصبطه‌اي عظيم كه با چهار ديوار سنگي قطور ( ۱۸ متر) با ارتفاع متغير برحسب عارضه طبيعي و صخره‌اي پي‌افكني شده است. در آن از سنگهاي غيرهندسي عظيم و ملات گچ بهره برده‌اند. اما سنگهاي نما توسط حجاران تراشيده و پس از گونیا کردن توسط بست های آهنی و سرب مذاب به هم متصل شده اند. راه ورود به بالاي صفه پلكاني دو طرفهدر ضلع جنوبي و یک پلكان باريك اختصاصي در ضلع شمال شرقي وجود دارد. در بالاي اين صفه آتشگاه و در حاشيه صفه ستونهاي قطور و عظيمي وجود داشته‌اند.
از ديگر آثار پارتي كاخ پارتي در سلوكيه در كنار دجله، معبد خورهه محلات در استان مركزي، پرستشگاههاي اروك و تاكسیلا در پاكستان است.
تزئينات معماري پارتيان:
بهره زياد از نقاشي ديواري با رنگهاي مختلف ، گچبريهايي با طرحهاي هندسي و گياهي در داخل بنا ،سنگ‌كاري ، طاق نما ، نيم ستون، در‌ماسكها و صورتكها در داخل و خارج وجود دارد.
و.....