عمارت مسعودیه مربوط به دوره قاجار است و در تهران، میدان بهارستان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ دی ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۱۹۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.باغ عمارت مسعودیه به دستور مسعود میرزا، ملقب به ظل‌السلطان، فرزند ناصرالدین شاه، در 1295 ق، و به سرکاری رضا قلی خان (ملقب به سراج الملک) در زمینی به وسعت حدود 4000 مترمربع و مرکب از بیرونی (دیوان خانه) و اندرونی و دیگر ملحقات بنا شده است
فهرست مطالب
معرفی اجمالی عمارت مسعودیه تهران
خصوصیات معماری بنا
وجه تسمیه بنا
تاریخ بنا
مطالعات تاریخی
بررسی نقشه‌های تاریخی تهران
نقشه تقریبی مکانهای آباد اطراف ده تهران تا سده یازدهم ه.ق
نقشه نوسکوف – ۱۸۲۶ میلادی (۱۲۴۱ ه.ق)
باغ نگارستان
نقشه برزین
عملیات انجام شده در مجموعه مسعودیه در فاصله سالهای ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۸ خورشیدی
عملیات انجام شده در مجموعه مسعودیه در فاصله سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶ خورشیدی
عملیات انجام شده در مجموعه مسعودیه در فاصله سالهای ۱۳۸۰تا ۱۳۸۳ خورشیدی
عملیات انجام شده در مجموعه مسعودیه در فاصله سالهای ۱۳۷۷ تا ۱۳۷۹ خورشیدی
وضعیت مجموعه در زمان تحویل گرفتن از وزارت آموزش و پرورش (۱۳۷۷ خورشیدی)
دوره استقرار وزارت آموزش و پرورش (معارف)
تغییرات اعمال شده در مجموعه مسعودیه در فاصله سالهای ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۱ خورشیدی
تغییرات اعمال شده در مجموعه مسعودیه در فاصله سالهای ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۱ خورشیدی
دوره‌بندی ساخت عمارت‌های دیوانخانه، سفره‌خانه و آبدارخانه
دوره‌بندی ساخت عمارت‌های مشیرالملکی و حیاط خلوت
دوره‌بندی ساخت عمارت سردر پیاده
مجموعه بناها و حیاط‌های تشکیل‌دهنده عمارت مسعودیه
محدوده عمارت‌های احداث شده در دوره ظل السلطان(۱۲۹۰ تا ۱۲۹۵ ه.ق)
محل شکل گیری باغ نظامیه در نقشه نوسکوف – ۱۸۲۶ میلادی (۱۲۴۱ ه.ق)
مستحدثات احتمالی باغ نظامیه پیش از سال ۱۲۹۰ ه.ق منطبق بر نقشه عبدالغفار (پیش از شروع ساخت و ساز در دوره ظل‌السلطان)
باغ نظامیه و عمارت ظل‌السلطان در نقشه عبدالغفار
نقشه عبدالغفار (۱۲۸۶-۱۳۰۹ ه.ق)
نقشه راه و رودخانه‌های تهران و حومه در سال ۱۲۸۶ ه.ق
نقشه کرشیش – ۱۸۵۷ میلادی (۱۲۷۴ ه.ق)
نقشه برزین – (۱۲۵۷ ه.ق)
باغ نگارستان
نقشه نوسکوف – ۱۸۲۶ میلادی (۱۲۴۱ ه.ق)
نقشه تقریبی مکانهای آباد اطراف ده تهران تا سده یازدهم ه.ق
بخشی از متن
عمارت مسعودیه تهران، به درخواست مسعود میرزا (ظل‌السطان) و در زمینی به مساحت ۴۰۰۰ متر مربع بنا شده است. این عمارت که ساخت آن به سال ۱۲۹۵ ه.ش باز می‌گردد، توسط شعبان معمار باشی و از ضلع شمال شرقی به سمت جنوب غربی ساخت شده است. این عمارت یکی از بناهایی به شمار می‌رود که به زیاده‌روی در تزیینات داخلی شهرت دارد.
اهم تزیینات این بنا، آجرچینی‌هایی است که سراسر نمای بیرونی ساختمان را در برگرفته است. علاوه بر این، با نگاهی اجمالی از بیرون، به گچبری‌های داخل ایوان‌ها، ازاره سنگی (سنگ تیشه) و گلویی‌ها اتاق‌ها نیز برمی‌خوریم که جلوه‌ای هرچه سحرانگیزتر به آن می‌بخشند. با این وجود، تزییناتی از این دست تنها بخشی از هنرنمایی استادکارانی به شمار می‌رود که در ساخت این بنا مشارکت داشته‌اند؛ چراکه ذکر تمامی آنها در این مقال نمی‌گنجد و به ذکر و تحلیل آن در فایل پیش‌رو بسنده می‌کنیم.
احداث این بنای قجری در حالی کلید خورد که ساخت ۵ عمارت دیگر نیز به مرکزیت آن، در جریان بود.عمارت‌هایی با برخورداری از همان معماری بی‌نظیر که با نام‌های “عمارت سید جوادی”، “عمارت مشیرالملکی”، “عمارت سردر”، “حوضخانه” و “سفره‌خانه و دیوانخانه” شناخته می‌شوند و مالامال از همان تزیینات، کاشی‌کاری و آینه‌کاری‌هایی هستند که عمارت مسعودیه به چشم دیده است. البته تمامی اطلاعات فوق برگرفته از کتیبه‌های هفت‌گانه‌ای هستند که در این عمارت کار گذاشته شده‌اند و اطلاعات دقیقی از این مجموعه را در اختیار ما می‌گذارند.
کاربری عمارت مسعودیه تهران:
عمارت مسعودیه در طول عمر نه چندان دراز خود، شاهد فراز ونشیب‌های بسیاری بوده و کاربری‌های مختلفی را به چشم دیده است. انواع وزارت‌خانه‌ها و دانشکده افسری، من جمله نقش‌هایی هستند که تا به امروز بر عهده این بنا گذاشته شده است. نقش‌هایی که در تخریب بی حد و حصر آن نیز بی تاثیر نبوده‌اند. هرچند که با توجه به نزدیکی عمارت مسعودیه تهران به میدان بهارستان نیز چنین مسئله‌ای را عادی جلوه می‌دهد و شکی نیست که هر بنای واجد شرایط دیگری نیز طبیعتا این چنین مورد توجه قرار می‌گرفت.
تاریخ زنده:
عمارت مسعودیه تهران را می‌توان به نوعی یکی از راویان زنده تاریخ معاصر دانست؛ چراکه این بنا، وقایع پر اهمیتی چون قیام مشروطه را به چشم دیده و حتی بارها، به محلی برای گردهمایی مشروطه خواهان بدل گردیده است. اما همه چیز به اینجا ختم نمی‌شود؛ زیرا عمارت مسعودیه، در نقش سپر بلای مشروطه خواهان نیز ظاهر شده و حتی بارها نیز گلوله باران شده است. ولی با این وجود، بر تمامی مشکلات فائق آمده و همچنان استوار و پابرجا مانده است.
و......