تخت سلیمان پایگاه پنج دوره تاریخ تمدن ایران باستان
•تمدن، فرهنگ و آیین ایرانی، در طول تاریخ، معماری و منظری را به وجود آورده که ایرانی بودن و هویت ایرانی را باز می تاباند. از آن زمان که اولین تمدنها شکل گرفتند و از آن زمان که زندگی یکجا نشینی، به دنبال کار و پیشه ی کشاورزی رواج پیدا کرد، انسان ها به دنبال جایی سرسبز در کنار آب بودند. اولین تمدنها در کنار رودها شکل گرفتند. انسان آن زمان فهمیده بود که این آب است که برایش زندگی می آورد. او بدون آب تشنه می ماند و بدون آب نمی توانست کشاورزی کند.
•آب و غذای او وابسته به آب بود. برای اینکه با گذشتکان بیشتر ارتباط بر قرار کنیم باید خود را جای آنها گذاشته، و از دید آنها به دنیا و جهان بنگریم. از طرفی در آیین زرتشتی، ما الهه ی آب، آناهیتا و معابد آناهیتا را از دوره ی اشکانی و ساسانی می بینیم. اینها همه نشان دهنده این است که آب برای آنها مقدس بوده است.

  علاوه بر آن بناهای زیادی نیز از آن دوره سراغ داریم که در کنار آب ساخته شده اند: آتشکده ی فیروز آباد، تاق بستان، معبد آناهیتا در بیشاپور، تخت سلیمان تکاب و...ما بیشترین منظره پردازی و استفاده ازآب را در زمان ساسانیان داریم. زمانی که دین زرتشتی دین  رسمی کشور بود و  پادشاهان ساسانی به شدت  از موبدان زرتشتی حمایت می کردند، به آنها قدرت می دادند. در آن زمان آتشکده ها بسیار پر رونق بود.بنابراین شکی نیست که معماری آن دوره نیز به شدت بر اساس عقایدزرتشتی شکل می گرفت. همان طور که اشاره شدحکومت زرتشتی یک حکومت کاملا دینی بوده است. تخت سلیمان یکی از بناهایی است که اگر چه در آن شواهدی از وجود تمدن بشری دوره ی مادها و هخامنشیان دیده می شود، اما در دوره ی ساسانیان بسیار پر رونق و دارای اهمیتی بالا و بی شک بنایی قدسی بوده است. وجود آتشکده (آتشکده ای موسوم به آذرگشنسب، یکی از سه آتشکده ی مهم زرتشتیان واقع درشهر شیز)   و معبد آناهیتا بر قدسی بودن این مکان تاکید بیشتری دارد. می گویند پادشاهان ساسانی برای عبادت وتاجگذاری از تیسفون(پایتخت ساسانی)            به این مکان می آمدند..

 

          به عبارتی، دینی بودن حکومت آن چنان است که پادشاه ساسانی مشروعیت خود را احتمالا از اهورمزدا می گرفته و به همین دلیل به این مکان مقدس می آمده تا علاوه بر ادای احترام به آتشکده و معبد آناهیتا، در آن مکان با انجام مراسم عبادی خاصی تاجگذاری کند و این نهایت و اوج دینی بودن حکومت ساسانی را می رساند. پیدا شدن مهر موبد موبدان در این مکان، نشان دهنده ی آن است که قدرت موبدان زرتشتی در این مکان بوده است. برخی معتقدند این مکان، مکانی علمی نیز بوده و در آن عالمانی تربیت می شده است

    اما چرا این بنا در این مکان ساخته شده است؟ بی شک، وجود چشمه ی جوشان و صفه ی ساخته شده از رسوبات آن که دید و تسلط مناسبی را به مناظر زیبا و دلکش اطراف ایجاد می کند، از مهمترین دلایل آن است. دریاچه ای که در آن زمان حدود 4 متر پایین تر از اکنون بوده و بناهای قدسی درست در مقابل آن ساخته شده اند. بنابراین بسیار زیباتر از حال، انعکاس آنها در آب دیده می شده است.بی شک از آب این چشمه برای معبد آناهیتا استفاده می شده است.

   

حصار ارگانیک ساسانی اطراف این مکان مقدس که کاملا نقش دفاعی دارد، شاید بر اساس صفه طبیعی احداث شده باشد. اما هیچ بعید به نظر نمی رسد که این چشمه توسط ساسانیان مانند برکه ی جلوی آتشکده ی فیروز آباد به شکل دایره و منظم در آمده باشد، چرا که چشمه دائما در حال رشد و رسوب گذاری است. به علاوه ایرانیان معمولا در به انتظام در آوردن طبیعت (البته نه به اندازه ی فرانسویها) مداومت می ورزیدند. کم کم به فضای ساسانی این بنای مقدس نزدیک می شویم. این مجموعه دارای دو ایوان اصلی است، یکی ایوانی که در آکس مجموعه قرار دارد و دیگری ایوانی که در سمت چپ، رو به شرق، قرار دارد. شرق، جهتی که مقدس و اهورایی است، جهتی که روشنایی و مهر(خورشید) از آن بر می خیزد. شاید جهت ایوان به همین دلیل بوده، به خصوص که قرینه ای از آن را نمی توانیم در سمت راست مجموعه بیابیم. این ایوان، ایوان خسرو نامیده شده و گفته شده که محل تاجگذاری شاه ساسانی بوده است.

مطالب مرتبط در این زمینه


تخت سلیمان (یا آتشکده آذرگُشنَسب) نام محوطهٔ تاریخی بزرگی در نزدیکی تَکاب و روستای تخت سلیمان (در گذشته نصرت‌آباد) در استان آذربایجان غربی و ۴۵ کیلومتری شمال شرقی این شهر است. تخت سلیمان بزرگ‌ترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می‌رفت؛ اما در سال ۶۲۴ میلادی و در حمله هراکلیوس، امپراتور رومیان، به ایران تخریب شد. آباقاخان برادرزاده هلاکوخان که به دین اسلام گرویده بود، بر روی ویرانه‌های تخت سلیمان مسجدی بنا کرد که آن نیز بعدها ویران شد و تنها کاشی‌هایی با نقوش و خط برجسته از آن به جا مانده که امروزه در موزه رضا عباسی نگهداری می‌شود.[۱]