طرح شبستاني مسجد به ويژه به سبك عربي( تصوير شماره پنج)؛ قابل قياس با مساجدي است كه در قرون اوليه اسلامي ساخته شده اند. نظير مسجد تاريخانة دامغان(160 ه.ق) مسجد جامع اوليه اصفهان(156 ه.ق) كه بومسلمي هستند و يا جامع عتيق شيراز(281 ه.ق) كه در زمان عمروليث صفاري ساخته شد. بنابراين، مسجد جامع عتيق از وجه طراحي به قرون اوليه اسلامي تعلق دارد.
نكتة ديگري كه تعلق اين مسجد را به قرون اوليه اسلامي نزديك مي سازد، انحراف قبلة آن است. اين اتفاق در مساجد اوليه اي كه ساخته شده است، بسيار ديده مي شود و دليل آن هم روشن است. مثل مسجد اوليه اصفهان كه به دليل انحراف قبله در تاريخ 226 ه.ق تخريب و مسجد شبستاني ديگري در مكان آن ساخته شد.
فهرست مطالب
سرآغاز مسجد
اولین مسجد
ویژگیهای هندسی مسجدپیامبر
ورود مسجد به سرزمین های دیگر: رنگ تعلق
تصاویر مسجد جامع ایزدخواست
تصاویر مسجد جامع استخر
تصاویر مسجد سنگی داراب
مساجد چهارتاقی
شبستان های ستوندارایرانی
تصاویری از مسجد کوفه
تصاویری از مسجد جامع نیشابور
گونه های بنیادین هندسی درمساجدایران
مساجد شبستانی
شماری از مساجد شبستانی نخستین و پایدار
شماری از مساجد شبستانی نخستین و دگرگون شده
مساجد گنبدخانه ای
مساجد ایوانی
شماری از مساجد ایوانی کهن
کنش های سه گونۀ بنیادین هندسی
همگرایی: پی جویی سه گونه بنیادی در مسجدجامع اصفهان
برپایی گنبدخانه در شبستان
پیدایش ایوان در میانسرا
خلاصه