مسجد جامع سبزوار
بخشی از مطلب
 سبزوار
شهر شبزوا ر یكی ازشهر های قبل از اسلام ایران است در این شهر دو بازار طولانی بوده كه از چهار دروازه شهر شروع می شده كه عمود بر یكدیگر چهار سویی در وسطبوجود می آورده است كه در سالهای۱۳۱۷و۱۳۱۸ هجری شمسی به منظور احداث خیابان تمام بازارهای سبزوار را خراب كرده و به جای ان خیاببان شمالی جنوبی به نام خیابان اسرار وشرقی غربی به نام خیابان بیهق احداث كردید.
● مسجدجامع سبزوار
این مسجد در طرف جنوبی خیابان بیهق نزدیك چهارسوی دوخیابانبیهق واسرار واقع شده وسعت بنای مسجد جامع سبزوار در حدود چهار هزار متر می باشد و فضای میانی مسجد به عرض ۶۰/۳۰ متر و طول آن ۳۸ متر و نزدیک به ۱۱۶۵ متر مساحت دارد.
در اطراف حیاط دو ایوتان شمالی وجنوبی وبقیه ابنیه عبارت از شبستانهای متعدد است وبنای ایوان جنوبی مسجد مهمتر از بقیه است ودو شبستان ضلع غربی ۵ فراختز ار شبستانشرقی است ایل توضیع كه د رشبستان غربی سه ضربی بنا شده ودر شبستان شرقی دوضربی بوده كهاكنون تغییر شكل یافته ودر جای خود شرح داده میشود در وسط دو ضلع شرقی وغربی نمایی دو ایوانچه ای كوچك قرار دارد كه ایوانچه طرف غربی رارویی ضربی های این قسمت استدر سمت شرقی نمای ایوانچه را قدری بلند تراز دیوار شبستان بتازگی بنا گردیده.
▪ ایوان شما لی مسجد جامع
در ورودی مسجد از ایوان شمالی است كه در موقع احداث خیابان بیهق این راه را بسته ودهنه ایوان را پنجره بزرگی كه شیشه دارد قرارداده اند و برای ورود به مسجد از دو طرف خارج ایوان ۳ سه متری از شبستان ۳ مسجد را برای وروددر نظر گرفته اند وبرای هر یك در آهنی بزرگی در كناذ خیابان نصب كرده اند در داخل ایوان وسردر ان كتیبه ونقشی دیده نمی شود.
دو پله كج ومعوج آهنی در فضای ایوان نصب كرده اند كه بسیار نا هنجاروفاقد ظرافت است .
حجرات طرف ۳ پشت بام شبستان باسم كتابخانه ساخته شده اما كتابی نداردوحجرات ظرف دیگر ایوان در بالای شبستان قران خانه است ودرانجا تحوید وقرا عت قرای را به رایگان به مردم می آموزند در واقع كلاس قراعت قران است.
ارتفاع سردر ایوان ۳ كه نمای ان اجری ساده است چهارده متر میباشد.
از امتیازات ایوان ۳ دو مناره كوتاه كوچك است كه كصی برای گفتن اذان استفاده نمی كند وتقریبال زاعد به نظر میرسد ودیكر این كه دزر دو پخ چپ وراست ایوان دو سنگ كوچك سیاه نصب شده است.
تاریخ این دو سنگ سال یكهزارو یكصد و سی و شش قمری است ودر سنگ پخ چپ این عبارت در بالا هو اللهودر سطح زیر ان بسم الله الرحمن الرحیم خوانده میشود در دیگز حكمی صادر شده این حكم از شاه طهماسب ثانی فرزند شاه سلطان حسین است كه دریافت پیشكش ورود راموقوف داشته است و در پخ طرف راست سنگ دیگری بهمین مضمون نصب است ولیكن حاكی از تعهد متصدی امر دریافت پیشكش ورود می باشد و در واقع یكنوع التزام میباشد و عبارت سنگ چنین است.
در بالا هوالمراد مقرر شد آنكه چون پریشانی و اختلال اوضاع رعایا و سكنه و متوطنین بلده و بلوكات دارالمومنین سبزوار سبب تاخت و تاراج از بكیه مشفیه و افاغنه... مخاذیل بعداوت و ساطع است لذا بنابر تحصیل دعای خیر جهت ذات اقدس و وجود مقدس كه جان ما غلامان فدای تراب پای مباركش باد و جوه پیشكش كه حكام سابق از رعایا توقع می نمودند بر عایای الكای مزبور بخشیدند كه رعایا مرفه الحال بفراغ بال بدعا گوئی دوام دولت ابد مدت و بیچارگی و درویشی خود قیام و اقدام نمایند و بعد اگر احدی از عجزه این ولایت وجوه مذكور را توقف نماید نا صوفی اوجاق كیوان رواق خواهد بود كدخدایان و رعایای الكای مذكور من جمیع الجهات مستمال و امیدوار باشند و بدین علت دیناری با حدی نخواهند داد و در عهده شناسند مقرر آنكه من بعد اگر این بنده ی درگاه توقعی نمایم تا صوفی اوجاق كیوان مدار باشم فی شهر ذیقعده سنه ۱۱۳۶ حرره العبد محمد امین الحسینی فحوای عبارت سنك كه به نام محمد امین الحسینی ذكر شده شاید حاكم سبزوار بوده تعهد می كند در آتیه بابت پیشكش ورود از كسی وجهی دریافت نكند و اگر وجهی بگیرد ناصوفی باشد و توجه شود كه ضمام این تعهد بسیار عجیب است زیرا غالب مردم، ناصوفی هستند و ایرادی هم بر كسی كه ناصوفی باشد نیست، خط فرمان شاه طهماسب نستعلیق بسیار پستی است ولیكن تعهد محمد امین با خط ثلث بهتری نوشته شده است.
در دالان طرف شرقی ایوان شمالی جامع سبزوار سنگ مستطیل خوش خطی است كه گوشه ی راست طرف بالا و گوشه چپ طرف پایین آن شكسته و از بین رفته است و همان سنگ شكسته ناقص را بدیوار دالان در نزدیك دری كه از ایوان وارد راهرو می شود نصب كرده اند و اتفاقاً تمام عبارت این سنگ و شكستگی آن در سال هزار و سیصد قمری از طرف مرحوم حسنخان اعتماد السلطنه در صفحه دویست و چهار جلد سوم مطلع الشمس ذكر شده و عیناً از آن كتاب ذیلاً نقل می شود.
از فرمان همایون شد آنكه چون غسل و دفن اموات واجب كفایی است و اخذ اجرت غسالی و گوركنی نامشروع است لهذا در این ولاشمه ای از مراحم بینهایت شامل حال شیعیان ولایت سبزوار گشته مالی غسالی و گوكنی از جمله ی وجوه رعیب خانه و ابواب جمع ولایت مذكور است از ابتدای همین سال تصدق فرمودیم و ثواب آنرا بمحضرات عرش مرتبات چهارده معصوم هدیه نمودیم كه موافق شرع شریعت عمل نموده طلب اجرت از احدی ننمایند و از جاده شریعت غرا عدول و انحراف نورزند سادات و ارباب و اهالی و كدخدایان ولایت مزبور حسب المسطور مقرر دانسته رقم این عطیه را بر سنگ نقش كرده در محل مرتفع كه عبور خلایق آنجا باشد مؤكد بلعنت نامه نصب نماید و خلاف كننده و تغییر دهنده امر مذكور را از مردودان درگاه الهی شناسند و عمال و متصدیان مهمات مالی و غسالی و گوركنی را بتخفیف و تصدق مقرر دانسته یكدینار بدانعلت بحواله ندهند و طلبی و توقعی از مولانا محمد علی سبزواری و سایر غالان و گوركنان ولایت مذكور ندارند و در این باب غدغن لازم شناسند و از جوانب در این جمله روند و هر ساله حكم مجدد طلب ندارند تحریرا فی پنجشنبه ذیقعده سنه نهصد و هفتاد و نه ، این فرمان از جانب شاه طهماسب اول صادر شده است.
▪ شبستان شمالی جامع سبزوار
در سمت شمال مسجد و شرقی ایوان شمالی شبستانی است شامل نه ضربی كه یك ضربی آنرا كه در زاویه ی شمال شرقی شبستان واقع شده در سالها قبل از شبستان جدا و دیوار كرده و ضمیمه ی دكان كنار خیابان بیهق نموده اند( و این عمل خلاف موازین شرعی است و كسی مجاز نیست محل نماز گذاران را بدیگری برای كسب واگذار كند) و سه ضربی طرف راست این شبستان مجاذی فضای مسجد و از آنجا نور میگردد و در آهنی شیشه دار در جلو این سه ضربی نصب است و بقیه متضل بشبستان شرقی مسجد می باشد.
▪ شبستان شرقی جامع سبزوار
در طرف شرقی جامع سبزوار در ابتدای بنا شبستان پا بگودی برای نماز شبیه حوضخانه ساخته شده بوده كه با چند پله از فضای مسجد وارد این شبستان روزهای تابستان گرم سبزوار بسیار مفید بوده است و برای وضع شبستان مذكور عین عبارت صفحه ۲۰۳ جلد سوم كتاب مطلع الشمس را عیناً می نویسم ( در طرف مشرق مسجد شبستانی زیر زمینی است و بالای آن نیز شبستان بهاری ساخته و در وسط تازه مدرسی بنا كرده اند)
این شبستان را واقف در گودی ساخته بوده تا حرارت تابستان در فضای داخلی آن در فصل گرما كمتر موثر باشد و سقف شبستان از كف مسجد قدری بلند تر بوده و در شبهای تابستان در ماهتابی و پشت بام این شبستان بعبارت می پرداخته اند و در هشت سال قبل این شبستان را كه سالم و بی عیب بوده و با اینكه مردم هم راضی بخرابی نبوده و اعتراض می كرده اند خراب كرده و سپس كف شبستان را بالا آورده همسطح شبستان شمالی و فضای مسجد قرار داده اند و با نصب چند پایه آهنی گرد بر روی پایه های قدیمی شبستان سابق و با طرح سقف آهنی شبستانی بعرض هشت متر و شصت صدم و طول سی و هفت متر و بیست صدم جدیداً ساخته و با نصب نه دهنه در آهنی با خفنك دریچه دار بطرف فضای مسجد بنای شبستان جدید را بپایان می بردند و دهنه وسط شبستان را نمای ایوان كوچكی داده قدری از لبه بام شبستان بلند تر كرده و با كاشی تزیین نموده اند و نمای این شبستان جدید بطرف فضا در پایه ها و لب بام و پشت بام و پشت بغل درها كاشی خشتی الوان با خطوط و نقوش تازه زینت یافته در صورتیكه قبلاً در این مسجد مطلقاً كاشی كاری وجود نداشته است.
در خفنك در وسط شبستان كه تماماً مزین بكاشی است این عبارت با خط درشت نستعلیق كاشی سفید بر زمینه لاجوردی نوشته شده( بسمه تعالی بانی معظم مرحوم حسینخان غنی بسعی حضرت آیت الله العظمی آقای حاج میرزا حسین فقیه سبزواری در سال ۱۳۸۵ قمری با تمام رسید) و در زیر این عبارت با خط نستعلیق ریز مرقوم شده( بقلم حاج محمد حسن رضوان كتیبه نویس آستان قدس رضوی و بكاشی پزی استاد محمود معاونی) و در همین خفنك با خط نستعلیق درشت در دو قسمت نوشته شده عجلوا بالصلوه قبل الفوت و عجلوا بالتوبه قبل الموت.
و در پایه راست و چپ همین دهنه با خط ثلث كاشی سفید و زمینه لاجوردی از بالا بپایین پایه نوشته شده (الله محمد علی فاطمه حسن حسین) و در زیر این كلمات در پایه راست با خط نستعلیق ریز مرقوم است( ساخت مشهد) و درپایه چپ( محمود معاونی) در پایه های جلو شبستان تازه ساز كه بطرف فضای مسجد است كاشی خشتی هفت رنگ با نقوش مناسب نصب شده و در هر پایه از بالا به پایین در سه جا با خط درشت كاشی سفید و زمینه لاجوردی در سه ترنج رقم شده (لااله لا الله محمد رسول الله علی ولی الله ) و این عبارت در تمام پایه ها تكرار گردیده است. در لبه دیوار شبستان كتیبه ای ابداع شده و از طرف راست سوره مباركه جمعه را با خط ثلث كاشی سفید و زمینه لاجوردی شروع كرده و در طرف چپ شبستان كه متصل بشبستان شمالی است با ذكر (صدق الله العلی العظیم) كتیبه خاتمه یافته و در آخر آن با خط ریز رقم شده (رضا قدس-فرازی) تمام كاشی بدنه شرقی مسجد كاشی خشتی هفت رنگ است و تا اندازه ای ظریف و رنگ درخشان دارد و خطوط این جبهه متوسط و در سال ۱۳۸۵ قمری كاشی ها را ساخته اند و درهای این شبستان بطرف فضای مسجد تماماً آهنی و خفنك و دریچه در بالای در و شیشه داراست در صورتیكه درهای سایر شبستانها چوبی است و چون در سبزوار موریانه چوب را فاسد می سازد از این جهت و اینكه بسبك روز درها را ساخته باشند در آهنی با شیشه برای شبستان نو ساز تهیه كرده اند.▪ ایوان جنوبی جامع سبزواری و.......