فهرست مطالب

هنر و معماری اسلامی   صفحه 4

_ خواستگاه ها و ویژگی ها    صفحه 4

_ سیر تاریخی       صفحه 5

_ معماری     صفحه7

_مساجد     صفحه8

_ محراب / صحن     صفحه9

_ مناره     صفحه11

_ گنبد     صفحه12

_ ایوان  / طاق  محرابی / منبر و مقصوره      صفحه13

_ مدرسه      صفحه14

_ معماری غیر مذهبی       صفحه15

_ حرم ها و آرامگاه ها    صفحه18

_ تزیینات معماری      صفحه19

صنعا، شهر و پایتخت یمن       صفحه21

مسجد جامع الکبیر    صفحه24

طرح ترمیم و بازسازی مسجد بزرگ صنعا       صفحه32

بررسی ویژگی های معماری مسجد جامع صنعا  صفحه33

 

مقدمه

خاستگاه‌ها و ویژگی‌ها

منظور از هنر و معماری اسلامی، همان هنر و معماری سرزمین‌های‌ - خاورمـــیانه، آفریقای شمالی، هند شمالی و اسپانیا - است‌ که از آغاز قرن هفتم میلادی تحت حاکـمیت مسلمانان قرار گرفتند.
اهمیت تزیینات خوشنویسی و شکل مسجد، دو ویژگی اصلی هنر و معماری اسلامی هستند که عمیقاً با ایمان اسلامی ارتباط دارند و در همان روزگار آغازین دین پیشرفت کردند. پیامبر اسلام، حضرت محمد، تاجــری ثروتمند در مـــکه بود که در حدود 40 سالــگی مجموعه عمیقی از وحی را دریافت کرد و شروع به تبلیغ دین جدیدی نمود‌. این وحی‌ها که مسلمانان آن‌ها را پیام الهی می‌انگارند، در قرآن - کتاب مـــقدس مسلمانان – جـمع‌آوری شده است. میراث غنی زبانی و ادبیات عرب در احــساس احـــترام عمیق نسبت به قرآن نقش داشت.
مرکزیت قرآن در فــرهنگ اسلامی و جذابیت ویژه شکل ‌خــط عـربی سبب شد از کــلام نوشـــتاری، به ویژه آیات قرآنی به عــــنوان کتیبه‌های مساجد استفاده گردد و نیز تزیینات خطاطی و شیوه‌های آن در تمام شاخه‌های هنر اسلامی پیشرفت نماید.
در سال 622‌ پس از میلاد، همان سالی که مبدأ تاریخ اسلامی قرار گرفت، ‌حضرت مــحمد به شهر یثرب - که بعداً مدینه نام گرفت، هــجرت نمود. در آن‌جا جامعه‌ای از مومنان که در پیرامون خانه محمد به عبادت مشــغول بودند، گردهم آمدند. نمازگزاران عادی جامعه جدید در این مکان ساده، شکل مسـجد را پایه‌گذاری کردند که عبارت بود از محوطه‌ای محصور و مستطیلی با آلونک‌هایی ( ‌خانه‌های همسران حضرت محمد ) که در طـول یک ضلع آن قرار گرفـته بودند و یک ایوان ناهموار (سایه‌بانی که در اصل برای استفاده از سایه بوده است‌) که در یک طرف برای مسلمــین فقیرتر در نظر گرفته شده بود‌. از این رو، تقریباً تمام مــساجد نقــشه خانه حضرت محمد را تکــرار می‌کردند و عــبارت بودند از ‌یک محــوطه محصور (صـــحن)، ساختمانی در یک طـــرف برای نماز و طـاق‌هایی قوسی (رواق‌ها) در اطـراف محوطه.
 اولین پیروان حضرت مـــحمد[ص] ‌که از شبه جــزیره عربســـتان بودند در مـــقایسه با امپراطـــوری‌هایی که بعداً فــتح کرده و سبک‌های هـــنری آن را به عــنوان سرمشق خود گرفتند‌، هیچ‌گونه سبک هنری بومی و مخصوص به خود نداشتند. با گسترش اسلام، متناسب با شرایط متفاوت اقلیمی و مــصالح در دسترس در فتوحات اسلامی و با جذب و اقتباس از شیوه‌های هنرهای بومی‌، انواع هنری آن بالیدن گرفت و نقش‌هایی که در یک ناحیه باب بود، به زودی‌ جهان بزرگ اسلام‌ را فرا گرفت.
 
بنابراین هنر اسلامی از منابع فراوانی گسـترش یافته است. شیوه‌های رومی‌، مسیحیت باستان و بیزانسی در مــعماری پیشین اسلامی مورد اقتباس قرار گرفت.

 تاثیر هنر ساسانی _ هنر مــعماری و تزییـــنی ایرانِ پیـش از اسلام در دوران حـــکومت ساسانیان _بر هنر اسلامی‌بالاترین اهمیت را داشت‌. شــــیوه‌های آسیای مرکزی با تاخت و تازهای تاتار و مغول به هنر اســـلامی نفوذ کرد و هنر چــینی تأثیر ‌تکوین‌گری بر نقاشی، سفالگری و پارچه‌بافی اسلامی گذاشت.

سیر تاریخی
سیر تــحول هــــنر اسلامی - از قرن هفتم تا هجدهـــم میلادی - را در سه دوره می‌توان طبقه‌بندی کرد. دوره شـکل‌گیری هنر اسلامی، ‌کمابیش ‌با حاکمیت اولین حاکمان اسلامی یا خلفای بنی امیه (661الی 750م) که اسلام را از دمشق در سوریه تا اسپانیا گسترش دادند، هم‌زمان بود.
دوره میانی‌، عصر خلفای عباسی (750م الی 1258م)‌ که ‌از بغداد در عراق خلافت اسلامی را بر عهده داشتند تا زمان استیلای مغول را در بر می‌گیرد.
دوران خــــلافت عباسی که در ترویـــج آمــوزش و فرهنگ پرآوازه است، تاریخ اسلامی درخشان‌ترین است. در همین دوره میانی است که تأثیر نماهای هنر ایرانی چشــمگیر شد.
از اســتیلای مغول تا قرن هجدهم میلادی را می‌توان برای سهولت، دوره پسین هنر اسلامی نامید.‌‌‌‌‌‌
در این دوره سبک‌های متمایز هنر در ‌بخش‌های مختلف جهان اسلام قا‌بل شناسایی است که با سلسله‌های گوناگون حاکمان ارتباط دارند.
 
سبک‌های گفته شده در این مقاله در ‌کنار هنر اموی و عباسی، هنر‌های ترکان سلجوقی که ‌از اواسط قرن یازدهم میلادی تا 1157م‌ بر ایران حکم راندند‌، هنر ایلخانیان که مغول تبار بوده و شــرق ایران را از از سال 1256م تا 11349 م در تسـلط خود داشتند‌، هنر تیموریان که به عـــنوان بزرگ‌ترین حامیان فرهـــنگ ایرانی از سال 1378م تا 1502م بر شـرق ایران حکومت کردند و هنر صــفویه که حاکمان تمامی ایران از سال 1502م تا1736م بودند را نیز شامل می‌شود.
هنر، تحت حکمرانی ترکان عثمانی که ازسال 1299م تا 1922م حاکمان ترکیه‌ بودند و در قرن 16م ‌امپراطوری خود را تا مصر و سوریه گسترش دادند‌ نیز شکوفا شد.
 
پیش‌تر در مصر (و سوریه)، ســــبک‌های خاصی به وجـود آمد که با حـــکومت فاطمیین (1171م-909م) و مـــمالیک که سلطه خود را در1250 پی افــــکندند ارتباط داشت.