فهرست مطالب
مقدمه
تاریخ شکل گیری شهر
گـزارش تـوصيفـي مسجـد و مـدرسـه سـلطانـي
محـراب گنبـد
كتيبـه هـاش
شهر کاشان مرکز شهرستان کاشان است. جمعیت این شهر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران برابر با ۳۰۲٬۵۰۹ نفر بوده که در فاصله 270 كیلومتری از جنوب تهران ،پایتخت ایران، ودر بین دامنه کوه کرکس نطنز و دشت کویر سکنی دارند.این شهرستان از شمال به استان قم، از جنوب به نطنزو اردستان، از غرب به کوه کرکس و سیاه کوه و شهرستان محلات و اراک و از شرق به کویر مرکزی ایران محدود است. کاشان از نظر جمعیت بیستم و در رده یازدهمین شهر صنعتی ایران قرار می‌گیرد که دلیل آن وجود کارخانجات متعدد (بیش از یکصد کارخانه)، کارخانه تولید و کارخانجات تولید قطعات خودرو و است. قدمت صنایع نساجی در این شهر به تولیدات شعربافی شامل ، و برمی‌گردد که هم اکنون بیش از چند هزار نفر در کارخانجات نساجی مشغول به کار می‌باشند
تاریخ شکل گیری شهر
•در دوران بارانی بین آخرین دوره‌های یخچالی (زمین شناسی) به نظر می‌رسد در مرکز ایران دریای پهناوری گسترده بود. این دریا با شروع عهد خشکی به تدریج کوچک و خشک شد که اکنون در محل آن کویر بزرگ مرکزی برجاست و بشر در دوره استقرار در روستاها در اطراف این محل اسکان یافته‌است چنان که قدیمی ترین تمدنها را میتوان در حاشیه هلالی شکل کویر یافت. یکی از قدیمی ترین تمدنهای این حاشیه تمدن سیلک است. تپه‌های موسوم به سیلک واقع در ۲ کیلومتری جنوب غربی کاشان یکی از کهن ترین مراکز استقرار بشر در فلات مرکزی ایران به شمار می‌آید. حدود هفت هزار سال پیش مردم سیلک پایه و اساس تمدنی را بنیان نهادند که در دوره‌های مختلف پیشرفت شایانی را بدست آورد. نشانه‌هایی از این پیشرفت و ترقی را میتوان در آثار سفالین و اشیاء مسی و مفرغی بدست آمده از این تپه‌ها (تپه‌های شمالی و جنوبی سیلک) که امروزه زینت بخش اکثر موزه‌های معتبر ایران و جهان است، مشاهده کرد. اقوام سیلک که دارای ابداعات و نوآوریهای فراوانی در صنایع آن دوران بوده‌اند، با تمدن بین النهرین و مناطق دیگر ایران ارتباطات فرهنگی و اقتصادی داشته‌اند. تمدن سیلک به عنوان یکی از نخستین تمدنهای دشت نشین برای باستان شناسان از اهمیت قابل توجهی برخوردار می‌باشد. خاصه آنکه در کوزه گری و نگارگری و استفاده از آجر پخته در بنای ساختمانها و موارد متعدد دیگر به پیشرفتهای قابل ملاحظه‌ای رسیده بودند. گرچه ردپای این تمدن ناگهان در تاریخ گم می‌شود و مردم سیلک بر اثر هجوم اقوام تار و مار و گریزان می‌شوند، اما برخی بر این عقیده‌اند که ساکنان سیلک پس از ویرانی شهر و دیارشان به چشمه ساران به ویژه نیاسر و نوش آباد پناه برده و آبادیهایی را بوجود آورده‌اند. با توجه به اینکه در منطقه کاشان آثاری از دوره هخامنشی و اشکانی وجود ندارد و پژوهشهای باستان شناسی نیز در این منطقه بسیار محدود بوده‌است از تمدن این دوره در کاشان اطلاعات زیادی در دست نیست لیکن کشف سکه‌های نقره متعلق به دوران هخامنشی و اشکانی در این منطقه نشان از ردپای تاریخ دوره هخامنشی و سلوکی دارد. کشف گنجینه‌ای متعلق به اواخر هزاره اول قبل از میلاد در روستای مرق گواهی بر امتداد مدنیت در منطقه کاشان تا اواخر دوره هخامنشی است. گرچه اخبار و مدارکی از دوره اشکانیان در این منطقه بدست نیامده‌است اما قراین متعدد تاریخی خبر از آبادانی و رونق کاشان در دوره ساسانیان می‌دهد. وجود آتشکده‌های نیاسر ، خرمدشت و نطنز، اشارات مولف تاریخ قم به مناطق باستانی چون نیاسر و نوش آباد ، اخباری مربوط به یک شهرک دوره ساسانی به نام سارویه درمنطقه کاشان که به گزارش تاریخ نویسان تا دوره اولیه اسلامی نیز آثاری از آن برجای بوده‌است همگی گواهی بر این مدعاست. •کاشان در دوران اسلامی همراه با قم، اصفهان، همدان و ... از جمله شهرهای بلاد جبال یا عراق عجم محسوب می‌شود. تاریخ نویسان فراوانی از مردان نام آور و جنگجوی کاشان در این عصر (دوران ساسانی) سخن به میان آورده‌اند که در جنگهای بسیار شرکت کرده‌اند » اعثم« کوفی تاریخ نویس بزرگ عرب از حضور ۲۰ هزار سوار جنگجوی قم و کاشان یاد کرده‌است که در جنگ »نهاوند« حضور داشتند.
گـزارش تـوصیفـی مسجـد و مـدرسـه سـلطانـی:
• بزرگترین مدرسه طلبه نشین كاشان به مدرسه شاه معروف و از بناهای فتحعلی شاه قاجار (1212 – 1250) می باشد . ساختمان آن از سال 1221 تا 1229 هـ .ق. به سرپرستی میرزا ابوالقاسم اصفهانی كه از طرف حاجی حسین خان صدر اعظم عهده دار حكومت كاشان بوده به انجام رسیده ، آنگاه امر تولیت و تدریس و تصدی موقوفات مدرسه نیز به حاجی ملا احمد نراقی واگذار گردیده است . صحن این مدرسه بواسطه طرح عالی و نقشه مرغوب ، وسعت فضا و منظره زیبای آن ، بسیار با روح و صفا است ، و میتوان گفت كم نظیر واقع گشته است . جلوخان مدرسه دارای سر در كاشیكاری و بر فراز آن هم مأذنه خوش اسلوبی ساخته شده ، صحن و سرای وسیع مدرسه مربع مستطیل ، و بر چهار جانب آن 52 حجره با ایوان جلو و صندوقخانه علی حده برای هریك بنا كرده اند و در وسط دو جبهه شمالی و جنوبی در جهت طول صحن مدرسه دو تالار بزرگ برای تدریس و محل اجتماع و مباحثه طلاب احداث گشته ، و هریك از چهار زاویه آن هم راهرو جداگانه به حیاط خلوتهایی دارد كه هر كدام دارای سه حجره و سه زیرزمین و سرداب بزرگ تابستانی با بادگیرهای مرتفع هوایی می باشد . در جبهه غرب و مقابل سر در ورودیبه صحن مدرسه ایوان بزرگ و مجلل جلو گنبد ، جلب توجه می كند كه از كتیبه زیر سقف تا كف زمین ، با خشت كاشی هفت رنگ تزئین یافته است . گنبد باشكوه آن با دو پوشش آجری مضاعف بنا شده و ارتفاع سقف درونی تا كف زمین بالغ بر 27 متر می گردد ، و هر یك از ابعاد طول و عرض سطح مربع تحتانی آن هم 22 متر است .