زيبايي بناهاي تاريخي شهر اصفهان اين شهر را انتخاب اول خيلي از ما براي مسافرت و گشت و گذار كرده است. اصفهان سومين شهر پرجمعيت ايران است که با سفر به آن مي‌شود در كنار گشت و گذار در چهار باغ، چهل ستون، سي و سه پل و خوردن گوش فيل و دوغ، از خانه‌هاي قديمي و تاريخي شهر هم بازديد كرد؛ خانه‌هايي بسيار بزرگ با اندروني و بيروني‌هاي تو در تو كه به راحتي مي‌شود ساعت‌ها در آن وقت گذراند.
و...
مطالب مرتبط
خانهٔ بروجردى‌ها در شهر كاشان در نزديكى حمامى با نام بروجردى‌ها در خيابان علوى واقع شده است. اين خانه براساس اطلاعات كتيبه‌هاى موجود در سال‌هاى ۱۲۹۲ تا ۱۳۱۰ ساخته شده است.
خانه توسط حاج سيد جعفر نطنزى كه از بروحرد مال‌التجاره وارد كاشان مى‌كرد ساخته شده است. ساختمان از شاهكارهاى معمارى خانه‌هاى مسكونى كاشان و ايران است كه از نظر ويژگى‌هاى معمارى از بهترين خانه‌هاى دوران اخير محسوب مى‌شود.
بادگير خانه بروجرديها، كاشان
خانهٔ اعلم
در خيابان عبدالرزاق و در كوچه‌اى روبه‌روى تل عاشقان و در قلب بافت قديم اصفهان خانه‌اى قرار گرفته كه به لحاظ زيبائى و تزئينات پُركار و ويژگى‌هاى هنرى و نقاشى روى گچ و نقاشى روى آئينه و صنايع چوبى و حجارى در عداد بناهاى شاخص اصفهان به‌شمار مى‌رود.
اين خانه كه سال‌ها از طرف مالكان بلااستفاده رها شده بود، پس از خريدارى مورد مرمت و بازسازى قرار گرفت. متأسفانه قسمت‌هائى از اين بناى جالب به‌وسيلهٔ افراد سودجو كه وجود اين اثر نفيس را مزاحمتى براى اهداف سودجويانهٔ خود مى‌دانستند تخريب شده است. از جمله آتش‌سوزى سردر بسيار زيباى خانه و تخريب طاقى كه بر روى گذر شمالى ساخته شده بود و به‌صورت پشت‌بندى محكم و استوار خانه را حفظ مى‌كرد.
آنچه در خانهٔ اعلم جلب توجه مى‌كند، تنوع تزئينات و نقاشى‌ها و گچبرى‌هاى آن است. اتاق پنجدرى خانهٔ اعلم همچون آلبوم نفيسى از آينه‌كاري، نقاشي، گچبرى و منبت‌كارى هنرهاى تزئينى دوران قاجار را رو در روى بيننده قرار مى‌دهد. طرح‌هاى متعددى كه از كاخ‌هاى زيباى اصفهان و مناظر ايرانى و اروپائى تهيه شده به همراه گل و بوته و شيشه‌هاى رنگى مى‌تواند الگوى مناسبى براى هنرهاى تزئينى دوران قاجار باشد. علاوه بر آن تزئينات اين خانه بيانگر توجه مجدد هنرمندان دوران قاجار به هنرهاى دوران صفويه است.
خانهٔ قزوينى‌ها (محل فعلى ميراث فرهنگي)
در محلهٔ شهشهان و در ضلع جنوب شرقى ميدانى كه بقعهٔ شهشهان در آن قرار دارد، خانه‌اى قرار دارد گرفته كه از بناهاى دوران ناصرالدين‌شاه قاجار است. اين خانه كه تا اوايل دههٔ ۱۳۵۰ در مالكيت افراد بوده و به‌صورت خانهٔ مسكونى مورد استفاده قرار مى‌گرفت به نام ”خانهٔ قزوينى‌ها“ معروف بود. ورودى فعلى خاه در انتهاء بن‌بستى به شكل دالان قرار گرفته كه ابتدا و انتهاء آن سرپوشيده است. در طول اين دالان طويل ديوار خانهٔ كهكشانى قرار دارد كه به‌صورت مشبك آجرى بازسازى شده است. اگرچه قدمت خانهٔ كهكشانى با خانهٔ قزوينى‌هاى يكى است، اما معمارى اين خانه و تزئينات آن به ظرافت خانهٔ قزوينى‌ها نمى‌رسد. خانهٔ كهكشانى داراى دو ورودى است كه يكى در ميدان شهشهان و ديگرى در انتهاء راهروى ورودى خانهٔ قزوينى‌ها قرار گرفته است.
از مقابل همين ورودى به خانهٔ قزوينى‌ها وارد و از طريق راهروى دهليز مانند به زيرزمين و حياط مرتبط مى‌شويم. زيرزمين اين خانه در سه جانب شمالي، شرقى و غربى حياط اندرونى قرار گرفته است. اين زيرزمين وسعت بسيارى دارد، مخصوصاً در جبههٔ شمالى كه محوطهٔ وسيعى به‌صورت يك فضا با سقف تخت وجود دارد. خانهٔ قزوينى‌ها داراى يك ورودى اصلى است كه در كوچهٔ امام جمعه قرار دارد. از اين در كه در حال حاضر مورد استفاده قرار نمى‌گيرد و دالانى طويل با فضاهاى مختلف خانه ارتباط برقرار مى‌شود.
پس از عبور از اين دالان طويل در سمت راست به حياط خلوت مى‌رسيم. اين حياط خلوت با راهروئى كه داراى ۲ خم است، حياط خلوت را به حياط خانه مربوط مى‌كند. در انتهاء اين راهرو هشتى بسيار زيبا و ساده‌اى خودنمائى مى‌كند كه از سمت راست به حياط اندرونى مربوط مى‌شود. قسمت اصلى اين خانه اندرونى است كه با حياط بزرگ و ساختمان‌هائى در چهار طرف آن قرار دارند بيشترين فضاى اين مجموعه را اشغال كرده‌اند. سالن اصلى خانه يا شاه‌نشين داراى پنجرهٔ ارسى و سه در بسيار نفيس است كه شيشه‌هاى رنگى و مشبك ريز نقش از عناصر اصلى و زيباى آن محسوب مى‌شوند. طاق اين سالن با مقرنس‌هاى گچبرى شده پوشش داده شده است. در طرفين سالن درهائى است كه به اتاق‌هاى بزرگ مجاور راه دارند. اين درها نيز داراى شيشه‌هاى رنگى هستند. اتاق‌هاى سالن به‌صورت طاق و تويزهٔ ساده و فاقد تزئينات هستند.
در غرب خانه يك سالن پنجدرى ارسى است كه داراى تزئينات آئينه‌كارى و گچبرى است و طرفين آن با دو ايوان كوچك و دو اتاق سه‌درى فضاى جبههٔ غربى را كامل مى‌كنند. در مقابل جبههٔ غرب و در سمت شرق فضاهاى قرينه با جبههٔ غرب ساخته شده است. تنها اين جبهه در تزئينات اتاق است كه فاقد آئينه‌كارى و نقاشى است، اما درب ارسى آن كامل و زيبا است. در جنوب حياط سه ايوان كوچك براساس اصل قرينه‌سازى ساخته شده است. اين خانه در سال ۱۳۵۳ از طرف دولت وقت خريدارى شد و در اختيار وزارت فرهنگ و هنر آن روز قرار گرفت كه از همان زمان تعمير و بازسازى و مرمت آن شروع شد و به‌عنوان محل سازمان ملى حفاظت آثار باستانى مورد استفاده قرار گرفت در حال حاضر اين خانه زيبا و خانهٔ كهكشانى محل ادارهٔ كل ميراث فرهنگى استان است و علاوه بر كاربرى اداري، مورد بازديد گردشگران و علاقه‌مندان و دانشجويان رشته‌هاى ذيربط نيز قرار مى‌گيرد.
خانهٔ قدسى
در نزديكى درب امام اصفهان خانه‌اى زيبا و جالب قرار گرفته كه اساس آن مربوط به زمان صفويه است و در دوره‌هاى مختلف تغييرات بنيادى و كالبدى در آن داده شده است. اين خانه داراى دو ورودى در سمت شمال است و اتاق‌ها در چهار جبههٔ اطراف حياط به‌صورت دو طبقه ساخته شده‌اند. ازاره‌ها و پلكان ساختمان از سنگ است و تزئينات آن مربوط به دوران صفويه تا قاجار است جبههٔ شمالى بنا داراى تزئينات حكاكى و نقوش لچك و ترنج گچى است كه از ظرافت خاصى برخوردار است. اين ساختمان در سال ۱۲۷۸ هجرى شمسى به محل مدرسهٔ قدسيه اختصاص يافت و سال‌ها اين نهاد آموزشى در آن مستقر بود. در سال ۱۳۵۷ مرحوم استاد منوچهر قدسى شاعر و خطاط و هنرمند معروف اصفهان اين خانه را جهت تبديل به مركز اصفهان‌شناسى در اختيار وزارت فرهنگ و هنر وقت قرار داد. از سال ۱۳۷۲ نيز از طرف سازمان مسكن و شهرسازى و ميراث فرهنگى عمليات مرمت آن آغاز گشت.
خانهٔ قدسى به‌دليل وجود تزئينات بسيار زيباى لچك و حكاكى و نقوش و همچنين به‌لحاظ دربر داشتن ويژگى‌هاى معمارى دوران صفوى تا قاجار از اهميت بسيارى برخوردار است و مى‌تواند به‌عنوان يكى از جاذبه‌هاى بسيار مهم جهانگردى اصفهان مورد بازديد گردشگران قرار گيرد.
خانهٔ سرتيپى
در خيابان ملك اصفهان خانهٔ قديمى سرتيپى قرار گرفته است. مجموعه فضاهاى اين خانه در سه جبهه قرار گرفته‌اند كه دو جبههٔ شمالى و جنوبى از جبههٔ سوم مرتفع‌تر هستند. مهمترين قسمت خانهٔ تالار جبههٔ شمالى است. كه با شكل نيم صليبى خود با دو اتاق سه‌درى طرفين ارتباط دارد. ديوارهاى اين تالار داراى تزئينات فراوان نقاشى روى گچ هستند. علاوه بر آن دو رديف قطاربندى نيز در اين در و ديوارها وجود دارد. سقف تالار حاوى نقاشى‌هاى پُركارى است كه از نقاشى‌هاى اروپائى تأثير گرفته‌اند.
جبههٔ جنوبى شامل سه اتاق سه‌درى و دو فضاى كفش‌كن در بين آنها است. در جبههٔ غربى دو اتاق وجود دارد كه با درى كوچك به حياط باز مى‌شود. دالانى كه از طريق آن به حيات خانه وارد مى‌شوند در ميانهٔ اين جبهه قرار گرفته است. در گوشهٔ جنوب شرقى نيز ورودى ديگرى به چشم مى‌خورد. نماهاى خانه سرتيپى پوشيده از اندود سادهٔ گچ است و فقط در نماى سه‌درى‌هاى جبههٔ شمالى تزئينات گچبرى به چشم مى‌خورد. ازارهٔ جبههٔ شمالى و شرقى اين خانه داراى نقوش حجارى هستند. خانهٔ سرتيپى اصفهان نمونهٔ ديگرى از خانه‌هاى قديمى اصفهان است كه به‌دليل وجود ويژگى‌هاى هنرى و معمارى مورد مرمت و بازسازى قرار گرفته است. اين خانه مى‌تواند براى گردشگران ايرانى و خارجى جالب توجه باشد.
خانهٔ شيخ‌الاسلام
خانهٔ شيخ‌الاسلام كه عنوان تكيهٔ شيخ‌الاسلام براى آن مناسب‌تر است در خيابان چهارباغ پائين، چهارراه تختى واقع شده است. اين اثر بسيار زيبا كه با معمارى خاص دورهٔ قاجار از آثار نفيس اصفهان به‌شمار مى‌رود. جزئى از مجموعهٔ خانه‌هاى شيخ‌الاسلام كه از نظر معمارى داراى دو جبهه ساختمان در شمال و جنوب است.
قسمت جنوبى كه مهمترين بخش خانه مى‌باشد داراى يك ايوان با سقف مقرنس‌كارى و تزئينات نقاشى گل و بوته و دو ستون و يك حوض سنگى در وسط ايوان مى‌باشد. در اين ايوان ۲ عدد پنجرهٔ مشبك چوبى بسيار زيبا با شيشه‌هاى رنگى و ديوارهائى كه با نقاشى و گچبرى تزئين شده‌اند به زيبائى خانه مى‌افزايند. اتاق كوچكى كه در عقب اين ايوان وجود دارد با مجموعه‌اى از هنر گچبرى و مقرنس‌كارى يكى ديگر از قسمت‌هاى بسيار جالب خانه مى‌باشد. اين خانه از قديم‌الايام براى برگزارى مراسم عزادارى حضرت سيدالشهداء (ع) و تعزيه مورد استفاده قرار مى‌گرفت. در سال‌هاى قبل از انقلاب به‌علت عدم توانائى مالكين در حفظ و نگهدارى آن و همچنين به‌دليل زوال تدريجى تزئينات قابل توجه و ارزش‌هاى معمارى و به لحاظ جلوگيرى از تخريب و انهدام بنا، ساختمان خانه شيخ‌الاسلام در اختيار وزارت فرهنگ و هنر وقت قرار گرفت. از همان زمان اقدامات مرمتى به‌خصوص در قسمت تزئينات و ساخت درهاى مشبك به‌وسيلهٔ استادكاران متخصص آغاز شد و همه ساله مراسم تعزيه و عزادارى توسط هيئت‌هاى محلى و زير نظر ارشاد اسلامى در آن برگزار مى‌شد.
متأسفانه در سال ۱۳۶۵ اين خانه مورد بمباران قرار گرفت و قسمت جنوب شرقى بنا آسيب‌هاى جدى ديد كه عمليات بازسازى و مرمت آن به سرعت انجام گرفت. در حال حاضر خانهٔ شيخ‌الاسلام با مساحت ۱۴۵۵ متر مربع از خانه‌هاى زيباى اصفهان به‌شمار مى‌رود كه واحدهاى صنايع دستى سازمان ميراث فرهنگى در آن مستقر هستند. خانهٔ شيخ‌الاسلام روزانه مورد بازديد گروه‌هاى گردشگر ايرانى و خارجى و محققين و دانشجويان قراى مى‌گيرد.
خانهٔ يداللهى
در ميدان شهداء اصفهان و در اوايل خيابان چهارباغ پائين خانهٔ قديمى زيبائى واقع شده است كه به نام مالكين قبلى آن به خانهٔ يداللهى معروف است. اين خانه كه از آثار زمان قاجار مى‌باشد شامل قسمت‌هاى زير است:
- ورودى خانه كه در جبههٔ غربى قرار گرفته و به‌وسيلهٔ دو لنگه در چوبى به حياط ارتباط دارد. در اين جبهه يك اتاق كوچك با سقف طاق چشمه‌اى به چشم مى‌خورد و هيچ‌گونه تزئيناتى ندارد. اين اتاق به‌وسيلهٔ راهروئى به اتاق ديگر مربوط مى‌شود كه كاملاً با اتاق اولى قرينه است. در منتهى‌اليه اين جبهه دالان طويلى است كه با درب ورودى به هشتى و كوچهٔ اصلى راه دارد. - در جبههٔ جنوبى خانه يك اتاق و ۲ ايوان قرينه وجود دارند. اين دو ايوان داراى قطاربندى زيبا و بدون تزئينات رنگ‌آميزى است. اتاق جبههٔ جنوبى با شيشه‌هائى رنگى و آلت و لغت تزئين يافته است. داخل اين اتاق كه داراى سقف طاق و تويزه است طاقچه‌هائى به چشم مى‌خورند كه حدّفاصل اين طاقچه‌ها و طاقچه بلند‌ها با دو رديف مقرنس‌كارى بسيار زيبا تزئين شده است.
تزئينات موجود در اين اتاق به‌صورت گچى است كه با رنگ‌آميزى لعابى زينت داده شده است. - جبههٔ شرقى خانه به‌صورت جرز و دهنه است كه قسمتى از سرويس ساختمان در آن قرار دارد.
- در جبههٔ شمالى حياط درب ارسى مستطيلى زيبائى به چشم مى‌خورد كه به ۵ بالارو و با آلت‌كارى و شيشه‌هاى رنگى تزئين يافته است. در اطراف ورودى اين اتاق گوشواره‌هائى است كه از سطح حياط بالاتر هستند. علاوه بر آن ايوانك‌هائى با پنجره‌هاى مستطيل شكل و آلت‌كارى و شيشه رنگى و شفاف تزئين شده‌اند قطاربندى زير اين ايوانك‌ها بسيار زيبا و جالب هستد دور تا دور حياط به‌وسيلهٔ سنگ‌هاى دست‌تراش پوشانده شده كه از كف حياط بالاتر هستند.
- اتاق تالار كه ذكر آن گذشت با آئينه‌كارى و گچبرى و نقاشى‌هاى گل و بوته‌اى و آئينه‌كارى تزئين شده‌اند. اين تزئينات نمونهٔ بسيار جالبى از هنر دوران قاجاريه مى‌باشند. يك شاه‌نشين و دو كفش‌كن و دو بادگير كه براى تهويه تعبيه شده‌اند كاملاً با تزئينات تالار هماهنگى دارند. در سطح يك مترى از كف تالار سطوح ديوارها به‌صورت قاب با آئينه‌كارى تزئين شده و داخل اين قاب‌ها نقاشى شده‌اند. كليهٔ تزئينات اين تالار از نوع شير شكرى هستند كه در اكثر خانه‌هاى قاجار به چشم مى‌خورند. از ورودى خانه و در جهت غرب راه‌پله وجود دارد كه به زيرزمين منتهى مى‌شود. سقف‌هاى اين زيرزمين از نوع قوسى و به‌صورت ۴ صفه هستند كه در قسمت‌هائى به‌صورت معقلى كار شده‌اند. در حال حاضر خانهٔ زيبا و كوچك يداللهى در مالكيت دولت بوده و عمليات مرمت و بازسازى در آن انجام مى‌گيرد.
خانهٔ حاج رسولى‌ها
در خيابان چهارباغ پائين، كوچهٔ درب كوشك، كوچهٔ حاجيان خانهٔ زيبائى قرار دارد كه تاريخ بناى آن به احتمال زياد اواخر دوران زنديه مى‌باشد. بانى اين ساختمان شخصى به نام حاج رسولى‌ها از تجار معتبر و خوشنام اصفهان بوده است. در چهار جبههٔ حياط مستطيل‌شكل خانه فضاهاى آن واقع شده‌اند. در ميانه اين ۴ جبهه، ۴ تالار زيبا قرار گرفته‌اند كه پوشيده از تزئينات مقرنس، قطاربندي، گچبري، طلاكارى و نقاشى روى گچ هستند. متأسفانه قسمت‌هاى مختلف خانه و تزئينات آن آسيب زيادى ديده‌اند.
تالارى كه در جبههٔ شمالى بنا واقع شده است از بقيهٔ تالارها وسيع‌تر است. بخش اندرونى خانه از ساختمان جدا شده و به‌صورت خانهٔ مستقلى درآمده است. جبههٔ جنوبى خانه شامل تالار و دو اتاق سه‌درى در طرفين آن است كه فضاهاى آن توسط دو كفش‌كن از يكديگر جدا مى‌شوند. طبقهٔ دوم شامل اتاق‌هاى سه‌درى و دو اتاق ديگر است. تالارهائى كه در دو جبههٔ شرقى و غربى بنا واقع شده‌اند با ارتفاعى معادل ۲ طبقه داراى ارسى‌هاى مرتفع و وسيعى هستند كه به سوى حياط باز مى‌شوند. ارسى غربى كاملاً تخريب شده است.
در گوشهٔ جنوب غربى ورودى خانه واقع شده و شامل سردر و هشتى است. در طبقهٔ بالاى هشتى اتاق زيبائى قرار دارد كه با اتاق گوشوارهٔ جبههٔ جنوبى خانه مرتبط است. تزئينات فراوان گچبرى رنگى نماهاى حياط به مرور زمان به‌صورت قطعاتى از ديوار جدا شده‌اند. اين قطعات در عمليات مرمتى سال ۱۳۵۷ و ۱۳۶۴ شمسى تثبيت شده‌اند و از ريزش آنها جلوگيرى به‌عمل آمده است. نماهاى خانه پنجره‌هاى متعدد مشبك به شيشه‌هاى رنگى و گرهٔ چينى چوبى دارند كه بيشتر آنها آسيب ديده‌اند و حوض مستطيلى كه در وسط حياط واقع شده زيبائى مخصوص به عمارت مى‌داده است. با آن كه گذشت زمان و بى‌توجهى مالكين آسيب‌هاى فراوانى به بنا وارد آورده است هنوز هم اين خانهٔ قديمى يكى از نمونه‌هاى زيباى معمارى اواخر زنديه به‌شمار مى‌رود.
خانهٔ حاج مصور الملكى
در خيابان آيت‌الله كاشاني، كوچهٔ شهيد اصفهاني، كوى محله نو، بن‌بست پشت بيمارستان كاشانى خانه‌اى قرار دارد كه محل سكونت و زندگى مرحوم حاج محمدحسين مصور الملكى مشهور به مصور طراحي، نقاش، شاعر و مينياتوريست بلند آوازهٔ اصفهانى بوده است.
اين خانه شامل فضاهاى متنوع و زيبائى است كه در چهار سوى يك حياط مستطيل شكل قرار گرفته است. در ابتداى ورود به خانه جبههٔ جنوب شرقى بنا پديدار مى‌گردد. اين جبهه شامل تالارى است كه شاه‌نشين آن به ارتفاع دو طبقه در ميانهٔ دو اتاق گوشواره قرار گرفته است. اين تالار با تزئينات گچبرى رنگي، آئينه‌كارى و مقرنس، زيباترين فضاى خانه است. در گوشهٔ جنوبى خانه حوضخانه‌اى به شكل صليب به ارتفاع دو طبقه قرار دارد. در ميانهٔ اين حوضخانه حوضى ۸ گوشه قرار دارد و بر فراز آن نورگير زيبائى تعبيه شده است. اين حوضخانه با تزئينات متنوع گچبرى و مقرنس، به زيبائى بنا مى‌افزايد.
در شمال غربى خانه مجموعهٔ ديگرى است كه شامل تالارى كم‌ارتفاع و شاه‌نشينى زيبا و مهتابى وسيعى در طبقهٔ دوم با ايوانى كم‌عمق و ستون‌دار در انتهاء اين مهتابى مى‌باشد. جبهه‌هاى شمال شرقى و جنوب غربى خانه نيز داراى يك تالار در وسط و دو اتاق سردرى در طرفين مى‌باشند. نماهاى پيرامون حياط شامل تزئينات آجركارى در بالا و ازارهٔ سنگى حجارى شده در پائين ديوارها هستند.
ورودى اصلى خانه داراى سردر و هشتى مشترك با خانه‌هاى مجاور است كه پس از عبور از دو دالان به حياط مرتبط مى‌شود و در مقابل تالار جبههٔ جنوب شرقى حوض بزرگى وجود دارد كه از سنگ ساخته شده است.
خانهٔ مصور الملكى علاوه بر آنكه با اتاق‌هائى كه ”... موزه‌اى از صنايع دستى است و آئينه‌كارى‌ها و پنجره‌هاى آلت‌برى و شيشه‌هاى رنگين دم طاووسى و نقاشى‌هاى ديوارى و درهاى مزين ...“ - ايران پل فيروزه. ص ۳۳۹ - از شاهكارهاى هنرى دوران قاجار به‌شمار مى‌رود. خاطرهٔ هنرمندى را در اذهان زنده مى‌كند كه به اعتقاد اغلب هنرمندان و كارشناسان مسائل هنرى به‌خصوص نقاشى از عصر صفويه تا كنون ميدان هنرهاى گوناگون يكه‌تاز بود. - فصلنامهٔ فرهنگ اصفهان. شمارهٔ ۱۴. زمستان ۷۸. ص ۱۰۷ (مقالهٔ محسن يوسفى و سيدمهدى سجادى نائيني) و - براى اطلاع بيشتر از شرح‌حال مرحوم مصور الملكى به مجلد فصلنامهٔ فرهنگ اصفهان شمارهٔ ۱۴. زمستان ۷۸. ص ۱۰۰ (زندگى و آثار حاج مصورالملكي) نوشتهٔ محسن يوسفى و سيد مهدى سجادى نائينى مراجعه شود.
خانهٔ مارتاپيترز
خانهٔ قديمى مارتاپيترز معروف به خانه جانى از بناهاى تاريخى و باارزش دورهٔ صفويه مى‌باشد كه با توجه به مدارك موجود و بررسى‌هاى انجام شده در آن روزگار وسعت و زمين و ساختمان‌هاى آن بيش از مساحت فعلى بوده است. خانهٔ قديمى مارتاپيترز معروف به خانه جانى از بناهاى تاريخى و باارزش دورهٔ صفويه مى‌باشد كه با توجه به مدارك موجود و بررسى‌هاى انجام شده در آن روزگار وسعت و زمين و ساختمان‌هاى آن بيش از مساحت فعلى بوده است.
اين خانه كه در تقاطع خيابان حكيم نظامى و كوچهٔ كليساى وانك قرار دارد متشكل از بخش‌هاى مختلفى است كه شامل چند ساختمان جدا از يكديگر در جبهه‌هاى مختلف مى‌باشند. ساختمان اصلى خانه را بخش تابستانى جنوبى آن تشكيل مى‌دهد. ساختمان زمستانى شمالى آن كه بخش بسيارى از آن در تعريض كوچهٔ كليسا منهدم گشته از بقاياى اصلى خانه به‌شمار مى‌رفته است. به هر حال اين ساختمان در حال حاضر شامل بخش‌هاى زير است:
- ساختمان شمالى يك اتاق بزرگ در وسط و دو راهرو در شرق و يك راهرو در غرب اين اتاق مى‌باشد. اين قسمت فاقد تزئينات است. - ساختمان شرقى اين قسمت نيز بدون تزئينات بوده و آشپزخانه و حمام و ساير سرويس‌هاى خدماتى را دربر مى‌گيرد.
- ساختمان قديمى كه در حقيقت بخش اصلى اين خانه است. اين ساختمان شامل يك سالن بزرگ با نقاشى و گچبرى و تعدادى پنجرهٔ مشبك چوبى قديمى مى‌باشد. در اين قسمت اتاق‌ها داراى پنجره‌هاى مشبك و زيبا هستند كه بيانگر معمارى و تزئينات دورهٔ صفويه مى‌باشند. ايوان شمالى و اتاق‌هاى جنبى تالار هر كدام با تزئينات خاص خود از ارزش بسيارى برخوردار هستند. نماى رو به شمال با نقوش هندسى و آجرى تزئين شده كه نمونهٔ بارز خانه‌ها و بناهاى تاريخى دوران صفويه هستند و نمونه‌هائى از آنها را در شمال زاينده‌رود و بافت قديمى شهر اصفهان مى‌توان مشاهده كرد.
خانهٔ مارتا پيترز كه در زمان صفويه محل سكونت و زندگى جانى كشيش يكى از روحانيون كليساهاى اصفهان بوده است در حال حاضر، در اختيار دانشگاه فارابى مى‌باشد و به‌دليل استقرار بر سر راه كليساى وانك و قرار گرفتن در مركز شهر مورد بازديد گردشگران خارجى قرار مى‌گيرد.
خانهٔ حقيقى
يكى از محلات قديمى اصفهان محلهٔ پشت بارو است. اين محله كه تا قبل از تغيير پايتخت در زمان صفويان از محلات آباد بود، در آن روزگار داراى خانه‌هاى باشكوه و مجلل بسيار بود كه متأسفانه بسيارى از آنها از بين رفته‌اند. يكى از اين خانه‌ها خانهٔ اخوان حقيقى است كه از بناهاى بسيار جالب دوران زنديه است.
اين خانه در كوچه‌اى بسيار قديمى به نام كوچه ۱۱ پيچ واقع شده و تعميرات و مرمت آن در سال‌هاى قبل از پيروزى انقلاب انجام شده و قسمتى از آن نيز در سال‌هاى اخير مرمت و بازسازى شده است. معمارى خانه‌هاى حقيقى تماماً داراى نشانه‌هاى صفوى است و كمتر عنصر قاجار در آن ديده مى‌شود. ارتباط اين خانه با گذر مجاور با هشتى نسبتاً وسيعى صورت مى‌گرفته است ورود به خانه نيز با يك چرخش ۹۰ درجه صورت مى‌گيرد. پس از ورود به حياط، فضاى نسبتاً بزرگى شامل حوض - كف حياط كه آجرفرش شده و باغچه نمايان مى‌شود. در قسمت شمال اتاق شاه‌نشين با پنجرهٔ ارسى بسيار زيبائى قرار دارد كه ديوارهاى آن با تزئينات مقرنس‌كارى و نقاشى رسمى‌بندى تزئين شده‌اند.
اتاق‌هاى طرفين قرينهٔ يكديگر هستند و فقط اتاق شمال شرقى تزئينات طلاكارى و گل و بوته‌اى بسيار نفيس دارد. همين تزئينات ارتباط خانه به دوران زنديه را تأييد مى‌كند. در جبههٔ شرقى ساختمان سالن ديگرى واقع شده كه در آن روزگار به ساكنان خانه اختصاص داشته و ارتباطى با مهمانان نداشته است. در جبههٔ غربي، اتاق‌ها و راهروهاى طرفين آن قرار گرفته است. خانهٔ حقيقى همچون ساير خانه‌هاى ايرانى داراى خلوت با بيرونى بوده كه در سمت شرق ساختمان واقع شده است. خانهٔ اخوان حقيقى تا قبل از انقلاب در مالكيت خصوصى افراد بود كه در ابتداى دههٔ ۱۳۵۰ توسط دولت وقت خريدارى و در اختيار وزارت فرهنگ و هنر وقت قرار گرفت. در جنگ تحميلى نيز آسيب‌هائى به خانه وارد شد كه توسط استادكاران و معماران سنتى به همان شيوهٔ اصلى بازسازى گرديد. به‌طورى‌كه پنجره‌هاى ارسى اين خانه از نفايس هنر مشبك به‌شمار مى‌رود. خانهٔ اخوان حقيقى با تزئينات بسيار زيبا و مقرنس‌كارى‌هاى نفيس سبك صفوى و قطاربندى و پرده‌سازى رنگى در قسمت ازاره‌هاى ديوارها در عداد آثار بسيار جالب و ديدنى شهر اصفهان است كه در حال حاضر در اختيار دانشگاه هنر مى‌باشد.
آنچه اين خانهٔ زيبا و جالب را در شمار جاذبه‌هاى نفيس اصفهان قرار مى‌دهد، شباهت تزئينات طلاكارى و گل و بوته‌اى آن با تزئينات ارگ كريم‌خانى در شيراز است. اين شباهت به حدى است كه با قاطعيت مى‌توان اين اثر را مربوط به دوران زنديه دانست.
خانهٔ سوكياس
در محلهٔ تبريزى‌ها خانه‌اى است كه در حدود ۲۰۰۰ مترمربع مساحت دارد. اين خانه را در اصل كوشك بين دو باغچه بوده است كه در قديم ساخت آنها معمول و متداول بود.
ورودى اصلى خانه در جبههٔ شمالى و بر كوچهٔ تبريزى‌ها واقع شده و داراى سردر مقرنس ساده و زيبائى است كه در مجاورت آن اتاق‌هائى ساخته شده است، اما ساختمان اصلى تزئينات نقاشى و طلاكارى و معمارى بسيار جالبى دارد.
در وسط ساختمان اصلى تالارى وجود دارد كه به‌صورت دو طبقه ساخته شده است. در وسط اين تالار حوض سنگى ۸ گوش قرار گرفته كه اطراف آن رواق‌هائى در دو طبقه ساخته شده است. در رواق‌هاى پائين و در داخل طاقچه‌ها نقاشى‌هاى مينياتور از دوران صفوى ديده مى‌شوند. اين نقاشى‌ها به شيوهٔ رضا عباسى هستند و بسيار هنرمندانه ترسيم شده‌اند. ايوان شمالى به‌وسيلهٔ سه پنجرهٔ ارسى از تالار وسط جدا مى‌شود. در دو جهت شرق و غرب اين ايوان تصاويرى وجود دارند كه متعلق به مسيحيان خارجى و همسران آنها مى‌باشند.
حاشيه‌هاى اين نقاشى‌ها با تزئينات اسليمى و ختائى تزئين شده‌اند. تزئينات سقف ايوان قاب‌بندى چوبى و تخته‌كوبى به‌صورت شطرنجى است. سقف ايوان بر دو ستون چوبى رفيع استوار است. دو اتاق تو در توى طرفين تالار و ايوان با سقف طاق و چشمه‌اى فاقد تزئينات است.
سقف تالار با يك ترنج زيبا تزئين شده كه در پائين با رسم‌بندى و تقسيمات هندسى فرم بسيار زيبائى گرفته است. در كتيهٔ اطراف طبقهٔ اول تالار، نقوش تشعيرى شامل حيوانات و درختان و پرندگان با زمينهٔ طلائى نقاشى شده است. خانهٔ سوكياس به‌دليل وجود جاذبه‌هاى هنرى و ويژگى‌هاى معمارى و همچنين تزئينات پرُكار دوران صفويه از مالكين خريدارى شد و پس از مرمت و بازسازى در اختيار دانشگاه فارابى قرار گرفت و در حال حاضر، به كارگاه‌ها و آزمايشگاه اين دانشگاه اختصاص دارد.
اين خانهٔ زيبا مى‌تواند يكى از جاذبه‌هاى بسيار جالب اصفهان باشد و مورد بازديد گردشگران ايرانى و خارجى قرار گرفته و يكى از آثار مطلوب براى آشنائى با هنر معمارى دوران صفويه خواهد بود.
خانهٔ داويد
در مجاورت خانهٔ سوكياس، خانهٔ داويد قرار گرفته كه از آثار دوران صفوى است كه در زمان قاجار در قسمت جنوبى اين خانه تغييراتى داده شد و دو اتاق و يك ايوان سرپوشيده به آن الحاق شده است. ورودى اين خانه يك سردر آجرى دارد كه در بالاى آن مشبك‌هاى هندسى آجرى ديده مى‌شود. هشتى عمارت كه در پشت در ورودى قرار گرفته چهارگوش است. اين هشتى به‌وسيلهٔ راهرو طويل و سرپوشيده‌اى به حياط مربوط مى‌شود.
پس از ورود به حياط در سمت شمال ساختمان اصلى دورهٔ صفويه ديده مى‌شود. اين ساختمان داراى سالن مركزى به‌صورت طاق و چشمه با مقرنس‌هاى چند پايه در وسط مى‌باشد. در شرق و غرب سالن اتاق‌هائى به‌صورت دو طبقه به چشم مى‌خورند. نماى جبههٔ شمالى با نقوش هندسى آجرى بسيار زيبا تزئين شده است. در قسمت جنوب غربى حياط خلوت قرار گرفته كه دو اتاق در شمال و جنوب آن ديده مى‌شود. اتاق جنوبى داراى سه‌درى ارسى بسيار زيبا است. داخل اين اتاق داراى تزئينات نقاشى بوده است كه در حال حاضر اثرى از آنها ديده نمى‌شود.
خانهٔ داويد نيز به‌دليل وجود ويژگى‌هاى معمارى دوران صفويه پس از خريد در اختيار دانشگاه فارابى قرار گرفت و در حال حاضر به محل كلاس‌هاى مرمت اختصاص دارد. خانهٔ داويد هم مى‌تواند به‌صورت يكى از جاذبه‌هاى زيباى اصفهان، گردشگران ايرانى و خارجى و پژوهشگران و علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر ايران اسلامى را به خود جلب كند.
خانهٔ پطروس
يكى از خانه‌هاى زيباى جلفا خانهٔ پطروس است. اين خانه كه در چهارراه حكيم نظامى قرار گرفته متعلق به پطروس ولى جانيان بوده است. وى يكى از تجار ثروتمند و مشهور جلفا بود كه به‌دليل صداقت مورد توجه اولياى دولت صفوى بود و در بين ارامنه از احترامى خاص برخوردار بود.
طبق كتيبه‌اى كه در محل خانه بوده است اين بنا در سال ۱۰۴۶ هجرى قمرى در زمان سلطنت شاه‌صفى ساخته شده است. خانهٔ پطروس از دو جبهه تشكيل شده كه در آن روزگار به‌وسيلهٔ باغى از هم جدا مى‌شده‌اند. يك قسمت براى فصل تابستان و قسمت ديگر براى ايام زمستان ساخته شده بود.
ساختمان داراى دو طبقه است. طبقهٔ هم‌كف از يك اتاق مركزى و دو اتاق كوچك تشكيل شده است. در قسمت جنوبى ديوار اين اتاق تزئيناتى به شكل گچبرى ديده مى‌شود. اين تزئينات شامل حجم‌هائى مانند، كاسه، صراحي، و ظروف ديگر است. اين شيوهٔ تزئينات در اتاق‌هاى كاخ عاليقاپو و برخى بناهاى ديگر به چشم مى‌خورند. در وسط اين اتاق حوض آبى وجود دارد كه از سنگ مرمر ساخته شده است. در ديوار جنوبى اين اتاق فرورفتگى ديده مى‌شود كه به‌جاى بخارى اختصاص داشته است. در بالاى اين بخارى ديوارى بقاياى خطى كه به زبان ارمنى نوشته شده به چشم مى‌خورد. در اين نوشته نام سازنده بنا ماتوس و سال تولد پطروس كه با لقب خواجه ناميده مى‌شده است آمده است. سال تولد او ۱۶۵۹ مى‌باشد.
اتاق‌هاى طرفين تالار قرينه هستند و در تزئينات آنها بخارى ديوارى نيز وجود داشته است. طبقهٔ فوقانى بيشتر از طبقهٔ هم‌كف آسيب ديده، بنابراين دربارهٔ آن اطلاعات كمترى مى‌توان به‌دست آورد. اما آنچه در اين طبقه كاملاً مشهود است قرينه‌سازى است. به‌طورى‌كه در همهٔ قسمت‌ها پله‌ها، پنجره‌ها، راهروها، و طاقچه‌ها قرينه‌سازى به‌وضوح به چشم مى‌خورد. نقاشى‌هاى خانهٔ خواجه پطروس كه به‌صورت نقاشى ديوارى است شامل برگ‌ها و گل‌هاى زينت يافته به‌وسيلهٔ قطعاتى از طلا است. اين نقاشى‌ها با نقاشى‌هاى اتاق‌هاى داخلى كاخ چهلستون و نقاشى‌هاى چليپاى موجود در كاخ عاليقاپو شباهت تام دارند.
ديگر نقاشى‌ها، منظره‌هائى از شكار هستند كه به مينياتور شبيه مى‌باشند و بالاخره تصاوير كوچكى از انسان‌ها و مناظر طبيعت. اين خانه‌ها نيز به‌دليل دربر داشتن ويژگى‌هاى معمارى دوران صفويه مخصوصاً تزئينات در اختيار دولت قرار گرفته و عمليات مرمت و بازسازى در آن در حال انجام مى‌باشد.
خانه‌هاى قديمى جلفا
همان‌طور كه در مباحث گذشته ديديم هم‌زمان با انتخاب اصفهان به پايتختي، محلهٔ جلفا تأسيس شد و تعداد بسيارى از ارامنه در اين مكان ساكن شدند. با پيشرفت و ترقى جلفا و احداث كليساها و ميدان‌هاى متعدد، خانه‌هاى بسيارى نيز در جلفا ساخته شد. اگرچه اغلب اين خانه‌ها در طول زمان و به‌خصوص پس از مهاجرت ارامنه از اصفهان خراب شدند، اما هنوز خانه‌هائى در جلفاى اصفهان وجود دارند كه از نظر معمارى و تزئينات و ساير ويژگى‌ها در عداد آثار ديدنى اصفهان به‌شمار مى‌روند.
گذرها و معابرى كه پس از گذشت ده‌ها سال هنوز هم به همان نام قديم خوانده مى‌شوند بيانگر قدمت اين محله است. در اين بخش به معرفى چند خانهٔ قديمى جلفا مى‌پردازيم. ذكر اين نكته نيز مناسب است كه خانه‌هائى كه معرفى خواهند شد متعلق به ثروتمندان و كسانى بوده است كه به‌دليل موقعيت اجتماعى ويژه‌اى كه داشته‌اند مى‌توانسته‌اند خانه‌هاى مسكونى مجلل بسازند و براى تزئينات آنها از هنرمندان و استادكاران مشهور و به نام استفاده كنند. برخى از اين خانه‌ها به‌دليل مساحت زياد در حال حاضر مورد استفادهٔ مراكز آموزشى است و به برخى ديگر نيز در آينده كاربرى‌هاى مناسبى داده خواهد شد. و...