ویژگی های معماری و سازه ای خانه های تاریخی کاشان
فرهنگ معماری
بناها و آثار تاریخی هر کشور بخشی از هویت و میراث فرهنگی و معنوی آن کشور به شمار می آید که نه تنها مرمت و حفظ و احیای آنها برای حفظ میراث و ارزشهای فرهنگی آن کشور لازم است بلکه شناخت آنها و به ویژه بررسی اصول و روند شکل گیری آنها ضروری می باشد .
امروزه بعضی از فضاهای شهری و آثار معماری ما به دلیل تاثیر پذیری از غرب فاقد هویت فرهنگی و بومی شده است . هنر معماری از بارزترین جلوه های فرهنگ هر قوم و هر دوره تاریخی و گویای فضای زیست آدمی است .
آب و هوای کاشان
کاشان از مناطق گرم و خشک با فصول چهارگانه است . هوای شهر کاشان در تابستان گرم و خشک و در زمستان سرد و سوزان است حرارت گرمای تابستان گاه بیش از چهل درجه و دمای زمستان گاه کمتر از صفر می باشد . اختلاف دمای شهر کاشان با مناطق کوهستانی مجاور باعث ایجاد طوفانهای فراوان می شود .
در قدیم با توجه به آب و هوای نوعی خاص از معماری اجرا می شده به طور مثال با توجه به آب و هوای شهرهای گرم و خشک اغلب بناها دارای بادگیر ،دیوارهای کلفت و … می باشد .
تاریخچه خانه عباسیان
خانه های عباسیان ، مسعودی فر ، حقانی و تقوی به صورت مجموعه ای در ارتباط با هم در محله سلطان امیر احمد کاشان ساخته شده است و از لحاظ معماری دارای تناسبات موزون و از نظر تزئینات بسیار غنی است .
مجموعه مذکور حدود سال ۱۲۴۵ هجری قمری بدست پدربزرگ آیت ا.. سید محمد علوی بروجردی ساخته شده است .
در زیرزمین این بنا کتیبه ای به خط ثلث روی دیوار وجود دارد که با گچبری تاریخ ۱۲۵۲ هجری قمری دیده می شود پس از فوت مرحوم کاشی خانه ها در ارث وراثت قرار گرفت و از یکدیگر تفکیک شد . حدود ۱۰۰ سال پیش خانه عباسیان به مبلغ ۱۰۰۰ تومان به مرحوم عباسیان از تجار معروف کاشان فروخته شد .
تاریخچه خانه های طباطبایی
خانه طباطبایی در محله سلطان امیر احمد کاشان در حدود سال ۱۲۵۰ تا سال ۱۲۵۵ هجری قمری بنا نهاده شده است . تعدادی از کارشناسان بر این باورند که قبل از ساخت خانه فعلی خانه دیگر در این مکان بوده که توسط زلزله ۱۱۹۲ هجری قمری تخریب گشته و بنای فعلی با معماری دوره قاجار به جای آن ساخته شده است . معمار خانه فردی به نام استاد علی مریم است و ایشان شاگرد استاد شعبان علی پشت مشهدی بوده و در پیشه شاگردی در ساخت مسجد آقابزرگ شرکت داشته است و بعد از آن در سن ۱۷ سالگی به استادی معماری قدیم رسیده است و برای اولین بار فردی بنام مریم خانم ساخت خانه خود را به عهده استاد نهاده و ایشان بنام استاد علی مریم معروف می گردند . استاد علی مریم علاوه بر خانه طباطبایی ، خانه بروجردی و تیمچه امین الدوله را بنا نهاده است .
فضاهای ورودی
پیش طاق
فضایی است سرپوشیده و نیمه باز مانند ایوان که در جلوی درگاه ورودی قرار می گیرد و فضای دسترسی را از فضای معبر متمایز می کند . از نامهای دیگر پیش طاق می توان از جلو خان یا پیش خان نیز نام برد .
توقف و انتظار برای ورود در این مکان صورت میگیرد . در بسیاری از موارد دو سکو در کنار پیش طاق می ساختند تا مکانی برای نشستن در هنگام انتظار یا ملاقات و گفتگو یا گذران بخشی از اوقات فراغت باشد.
در بعضی موارد در ارتفاع پیش طاق چنان اغراق می شد که ارتفاع آن چندین برابر ارتفاع دیوار مجاور آن می شد مانند پیش طاق ورودی مسجد جامع یزد ولی در خانه های درون گرا پیش طاق از ارتفاع زیادی برخوردار نبوده و بسیار ساده است .
در بعضی از شهرها واژه کنه به معنی دهانه یا نیم گنبد برای نامیدن جلو خان یا پیش طاق بکار می رود .
سردر
بخشی از سطح فضای ورودی که در بالای در ورودی قرار دارد سردر نامیده می شود این سطح را در انواع فضای ورودی بخصوص فضای ورودی نسبتا بزرگ می توان دید کمابیش می توان گفت سردر هر فضای ورودی مزین ترین سطح از نمای خارجی هر بنا بوده است و در تزیین این سطح از انواع آجرکاری ،کاشی کاری، مقرنس و گچبری استفاده کرده اند . در خانه های درون گرا نیز سردر مزین ترین سطح خارجی خانه می باشد .
درگاه
فضای کوچکی است که در ورودی در آن قرار می گیرد و در دو سوی آن جزر یا دیوار قرار گرفته است چهارچوب در ورودی در آن قرارمی گیرد طاق درگاه راتغل درگاه می گویند و قوسی شکل یا افقی است طاقهای قوسی شکل در بیشتر موارد با آجر و طاق های افقی عموما با تیر چوبی ساخته می شوند عمق درگاه در منتهای تاریخی به معنای دیگر از جمله در معنی فضای ورودی به صورت عام و نیز به معنی پیش طاق ورودی نیز بکار رفته است .
سکو
سکو عنصری است که عموما به صورت زوج در دو سوی پیش طاق بسیاری از بناهای سنتی ساخته می شده است . از این عناصر برای نشستن در جلوی یک بنا در هنگام انتظار یا برای رفع خستگی استفاده می شده است همچنین بسیاری افراد برای گذراندن بخشی از اوقات فراغت خود بر روی این سکوها می نشستند و به گفتگو مشغول می شدند سکوهای واقع در فضای ورودی واحدهای مسکونی بیش از سایر فضاهای ورودی از چنین کارکردی برخوردار بودند
در برخی از شهرها این سکوها را خواجه نشین می نامیده اند علاوه بر این در پیرامون هشتی بعضی از فضاهای ورودی نیز سکوهایی وجود داشت که کمابیش دارای کارکردهای سکوهای پیش طاق بود . جنس بیشتر سکوها به خصوص سکوهای فضاهای بزرگ و مهم از سنگ بود و تنها در بعضی از موارد در برخیاز بناهای از آجر استفاده شده است این عنصر در بناهای جدید حذف شده است .