بخشی از مطلب

استان اصفهان با مساحت 291/107044كيلومتر مربع بين 30 درجه و 4 دقيقه تا 34درجه و 27 دقيقه شمالي و 49 درجه و 36 دقيقه تا 55 درجه و 31 دقيقه طول شرقي از نصف‌النهار گرينويچ قرار گرفته است.
اين استان كه در مركز ايران واقع شده از شمال به استانهاي مركزي، قم و سمنان و از جنوب به استان فارس و كهگيلويه و بويراحمد، از شرق به استان خراسان و يزد و از غرب به استانهاي لرستان و چهارمحال بختياري محدود است
 
خانه های سنتی شهر اصفهان استان اصفهان با مساحت 291/107044كيلومتر مربع بين 30 درجه و 4 دقيقه تا 34درجه و 27 دقيقه شمالي و 49 درجه و 36 دقيقه تا 55 درجه و 31 دقيقه طول شرقي از نصف‌النهار گرينويچ قرار گرفته است. اين استان كه در مركز ايران واقع شده از شمال به استانهاي مركزي، قم و سمنان و از جنوب به استان فارس و كهگيلويه و بويراحمد، از شرق به استان خراسان و يزد و از غرب به استانهاي لرستان و چهارمحال بختياري محدود است. بخش وسيعي از استان اصفهان را اقليم خشك دربرگرفته است و اين امر بيش از همه معلول كم بودن باران ساليانه در بسياري از مناطق استان و بالا بودن نرمال ساليانه دما در گستره‌هاي وسيعي از استان اصفهان مي‌باشد. با توجه به وجود ناهمواري‌هاي استان كه در بخش‌هاي غربي و جنوب غربي توزيع شده است، مسلماً اين نواحي داراي دماي كمتر بوده در حالي كه نواحي پست شرقي و شمال شرقي استان داراي درجه حرارت بالاتري مي‌باشد. عوامل اصلي در شكل‌گيري اقليم‌هاي استان اصفهان را مي‌توان مانند بسياري از مناطق ديگر در تغييرات ارتفاع، منابع رطوبتي، عرض جغرافيايي و تأثير توده‌هاي هوا و سيستم‌هاي هواشناسي جستجو نمود كه عوامل فرعي نظير پوشش گياهي، كشاورزي و صنعت در كنار آنها به نوبه خود داراي تأثيراتي بر اقليم استان مي‌باشد. در اين استان مقدار بارش از غرب به شرق و جنوب به شمال كاهش مي‌يابد به طوري كه در مناطق مرتفعي مثل ارتفاعات كوهرنگ (در مجاورت استان) به بيش از 1000 ميلي متر و حتي 1300 ميلي متر هم مي‌رسد. بارندگي اين مناطق كوهستاني اغلب زمستاني و بهاره است زيرا بادهاي غربي و سيكلون‌هاي مديترانه‌اي كه عامل اساسي بارش هستند در اين فصول حاكميت دارند. با استفاده از روش‌هاي متداول جهاني تعيين اقليم استان اصفهان به 3 ناحيه عمده تقسيم مي‌شود: 1. ناحيه آب و هواي مديترانه‌اي با زمستان‌هاي سرد (نواحي كوهستاني در غرب و جنوب غربي) شامل شهرستان‌هاي گلپايگان، خوانسار، فريدن، فريدونشهر و سميرم با ميانگين بارندگي سالانه بين 300 الي 600 ميلي متر و ميانگين درجه حرارت سالانه 8 تا 10 درجه سانتي گراد.2. ناحيه آب و هواي نيمه خشك با زمستان‌هاي نسبتاً سرد (نواحي جلگه‌اي در مركز و كويري در شمال) شامل شهرستان‌هاي اصفهان، نجف‌آباد، خميني‌شهر، لنجان، مباركه، فلاورجان و شهرضا با ميانگين بارندگي سالانه بين 110 الي 160 ميلي متر و ميانگين درجه حرارت سالانه بين 10 الي 16 درجه سانتي گراد. 3. ناحيه آب و هواي نيمه خشك با تابستان‌هاي گرم (نواحي كويري در شمال شرقي و شرق) شامل شهرستان‌هاي آران و بيدگل، كاشان، نايين، اردستان، قسمتي از شهرستان برخوار و ميمه با ميانگين بارندگي سالانه بين 75 الي 110 ميلي متر و ميانگين درجه حرارت سالانه بين 16 الي 20 درجه سانتي گراد اين مقدار بارندگي كمتر از نصف ميانگين بارندگي كشور و يك ششم ميانگين جهاني آن است.  طبق آمار ارائه شده توسط مرکز آمار ایران شهر اصفهان دارای جمعیت آن بالغ بر 011/206/1 نفر است که این آمار در آبان 1385 اعلام گردیده است. شایان ذکر است از این تعداد 226/27 نفر غیر مسلمان می‌باشند.مسكن به عنوان محل سكونت و آسايش، يكي از نيازهاي اوليه بشري و از نخستين مسائلي است كه انسانها هميشه به دنبال يافتن پاسخي مناسب و منطقي براي آن بوده اند. بنابراين هنگامي كه به معماري گذشته ايران مي پردازيم مسكن نيز جائي در بحث هايمان خواهد داشت. اما به دلائل مختلف از جمله عدم استحكام خانه ها در قديم و عدم توجه به حفظ و نگاهداري آن خانه ها در ادوار قبل از صفويان در اصفهان باقي نمانده اند. منزل و سازه های سنتی آن در ایران قدیم، دارای بار فرهنگی، هنری و ویژگی های منحصر به فرد روانشناختی است که معماری مدرن امروزی در بسیاری موارد از آن بی بهره مانده است. اصول حاکم بر ساخت خانه در اکثر موارد بر پایه افزایش صمیمیت و حفظ حرمت های شخصی اهالی بود و مواردی از قبیل شرایط اقلیمی، جغرافیایی، مذهبی و نیز راحتی افراد خانواده در همه ساخت و سازها در نظر مي آمد. علاوه بر آن، وجود فضای کافی برای ساخت و ساز در شهرها و روستاها یکی از مهمترین دلایل تلفیق معماری ، هنر و سنت با یکدیگر بود كه امروز به دليل فقدان فضای کافی و ماشینی شدن زندگی  درکمتر خانه ای ديده مي شود. اصول ساخت و ساز معماران قدیم در ساختن خانه سه اصل مهم را رعایت می کردند، یکی اقلیم، دیگری ویژگی های شهری هر منطقه (از جمله جریان هوا، عارضه های طبیعی مثل کوه و رودخانه و ...) و در نهایت استفاده از مصالح مقرون به صرفه و کم خرج. خانه هايي که در زمان صفویه یا قاجار ساخته می شدند، اکثرا دارای بار فرهنگی، هنری و معماری هستند تا اعضای خانواده بتوانند در فضایی صمیمی توام با زیبایی و خلوصی که نسبت به یکدیگر داشتند زندگی راحتی را در کنار هم سپری کنند. هر فردی که قصد داشت در زمان صفوی و قاجار خانه ای بسازد، در مشورت با استادکاران و بناها قطعه ای زمین مشخص می کرد و سپس مشغول ساخت آن می شد. اغلب خانه های شهر اصفهان دارای سه ضلع شمال، غرب و شرق بودند و در بیشتر موارد زیرزمین هم داشتند. موارد اصلی که برای ساخت یک خانه لحاظ می شد، شامل جهت یابی بود، مثل دانستن این نکته که بادهای مضر از کدام سو می وزند یا اینکه آفتاب بیشتر از کدام جهت می تابد. سپس براساس میزان خرج و دخل خانه و تعداد جمعیت ساکن در آن، معمار، زمین را جانمایی کرده و تعداد اتاق ها، متراژ حیاط و دیگر قسمت های خانه را تعیین می کرد. خانه های قدیمی که متعلق به قشر نسبتا مرفه بودند، دو بخش اندرونی و بیرونی داشتند که چنانچه جمعیت زیاد بود، برای قسمت خدمه نیز یک حیاط کوچک با تعدادی اتاق در نظرگرفته می شد. خدمه ها شامل نظافت چی، آشپز و درشکه چی بودند، بدین ترتیب که شوهر خانواده به عنوان راننده، خانم به عنوان آشپز و بچه های نیز به عنوان پادو در این خانه های قدیمی مشغول به کار بودند. افرادی هم که تجارت پیشه بودند حتی بخشی از خانه خود را به صورت انبار در می آوردند ودر برخی خانه های خاص نیز بخشی را به عنوان زندان مورد استفاده قرار می دادند. بر همین اساس اغلب خانه ها بسته به شرایط اهالی خانه و اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه ساخته می شد. اصفهان شهري است كه خوشبختانه هنوز خانه هاي ارزشمند بسياري را در خود حفظ كرده است هر چند روز به روز از تعداد آنها كاسته مي شود. در ميان بناهاي معرفي شده بجز چند خانه مربوط به دوره صفوي ، مابقي متعلق به دوره قاجارند. بهمين جهت تحولات طراحي معماري دوران طولاني قاجار نيز در اين خانه ها قابل پيگيري است. برخی خانه ها دارای دو ورودی اصلی و فرعی بودند و بخشی نیز به درشکه خانه یا طویله اختصاص داشت.قسمت های مختلف خانه های قدیمی در اصفهان عبارتند از:   1-شاه نشین: در داخل اندرونی نیز، قسمتی که در شمال قرار می گرفت و آفتاب خور بود، بزرگتر و با اهمیت تر ساخته شده و شاه نشین محسوب می شد. شاه نشین اتاقی است با ارتفاع نسبتا بلند که معمولا ارتفاع آن دوبرابر دیگر اتاق های خانه بود، در قسمت بالای این ارتفاع، سقف نیم گنبدی قرار می گرفت و چون ارتفاع زیاد بود باعث خنک شدن اتاق می شد. شاه نشین ها با تزئینات خاصی نظیر نقاشی، شیر و شکر در زیر گنبد و در زمان قاجار با آیینه کاری همراه بود. گچ بری های نفیس به همراه تندبری ها در اطراف اجاق و نقاشی های شیشه ها نیز از جمله این تزئینات به شمار می رفت. یک ارسی (پنجره) بالا رو، با شیشه های رنگی همراه با الحاقات مربوط به آن نیز در اتاق شاه نشین وجود داشت که اغلب سه دری یا پنج دری بود. درست در مقابل شاه نشین یک حوض بزرگ ساخته می شد و چون آب ذاتا خنک است، باعث می شد هوای مطبوعی در اتاق جریان یابد؛ به این ترتیب که هوای داغ به سمت بالا و طاق نیم گنبدی می رفت و هوای سرد بین شاه نشین و حوض در جریان بود.  از سوی دیگر به دلیل آنکه شاه نشین آفتاب خور و مایل به حوض است، اشعه های آفتاب که به سطح آب برخورد می کرد، با زاویه ای شکسته شده و به ارسی برخورد می کرد و باعث می شد، صفحه ای با شیشه های رنگی منقوش روی سقف انعکاس یابد و همانند پروانه هایی در بالای سقف با حرکت آب به حرکت درآید. همچنین همزمان با تغییر جهت آفتاب، با برخورد نور به شیشه های ارسی، فرش رنگینی در کف زمین ایجاد می شد.   و......