سابقه ایجاد بازار در ایران به روزگاران بسیار دور بازمیگردد. طبق مدارک تاریخی بازار در بسیاری از شهرهای قبل از اسلام یکی از عناصر مهم شهری بوده است
پس از اسلام، گسترش شهرهای اسلامی و افزایش ارتباطات اجتماعی، ازدیاد راههای کاروانی، توسعه کاروانسراها و تبادلات اقتصادی موجب شکل گرفتن فضای بازرگانی و تولیدی موسوم به بازار شد. در شهرهای اسلامی بازار محور اصلی و مرکز اقتصادی شهر بوده و انبارهای مهم، مراکز تولیدی، مراکز توزیع کالاهای گوناگون و مبادلات پولی در آن جای داشتند.
بازارها بیشتر در امتداد مهمترین راههای اصلی شهر ساخته میشدند و در اغلب موارد راسته بازار شاهراه اصلی شهر نیز بود که مهمترین و شلوغترین دروازهها را به مرکز شهر متصل میکرد (مانند بازار سلطانیه، بازار اصفهان و بازار نایین). در بیشتر شهرهای اسلامی مسجد جامع در کنار بازار قرار داشت.
دکانها در دو سوی راسته اصلی و راستههای فرعی قرار داشتند. برخی از راستهها به عرضه کالاهای مخصوص اختصاص داشت؛ مانند بازار بزازها، کفاشها، زرگرها و آهنگرها. کاروانسراهای درون شهری ـ که قبلاً مورد بحث قرار گرفت ـ اغلب در پشت دکانهای بازار قرار داشت و به وسیله راهرو یا فضای کوچک به بازار مرتبط میشد. بسیاری از سراها دو طبقه ساخته میشدند و همه آنها دارای حیاط مرکزی بودند.
طول بازارها اندازه مشخص و معینی نداشت و به نسبت وسعت شهر و رونق بازار متفاوت بود. طول راسته اصلی در شهرهای کوچک و متوسط در حدود چند صد متر و در شهرهای بزرگ، بیش از یک کیلومتر بود و عرض بازارها بین پنج تا ده متر بوده است.
در ساختمان بازارها از بهترین مصالح و شیوههای معماری استفاده میشد. ستونها و دیوارها بیشتر از سنگ و آجر بود و برای پوشاندن سقف از گچ و آجر استفاده میکردند. برای پوشاندن دهانههای بزرگ مانند چهار سوها و تیمچهها از گنبد و کاربندی استفاده میشد. پشت بام بازارها هم بیشتر با کاهگل پوشانده میشد؛ زیرا کاهگل هم عایق حرارتی بود و هم عایق رطوبتی. کف بازارها اغلب خاکی بود که در اثر گذشت زمان کوبیده و محکم میشد. البته گاهی از سنگ وآجر برای پوشاندن کف بازار و حجرهها استفاده میکردند.
به هر حال، بازار یکی از مهمترین بناهای عمومی شهرهای گوناگون است که در وهله اول برای عرضه، تولید، تبادل و خرید و فروش کالا شکل گرفت، ولی بعدها کارکردهای متعدد فرهنگی و اجتماعی پیدا کرد. رشد و رونق اقتصادی منجر به پیدایش انواع بازار شد که از میان آنها میتوان از بازارهای ادواری، بازارهای روستایی، بازارهای ثابت، بازار بین راهی و بازارهای شهری نام برد.
فهرست:
1.شيراز- مجموعه مشير(گلشن(
2. قزوين – سراي وزير ( بازار وزير (
3. قزوين – كاروانسرا حاج رضا ( بازار سعدالسلطنه (
4. قزوين – كاروانسرا نبي ( راسته بزازها (
5. قزوين – مجموعه سعد السلطنه ( بازار سعد السلطنه (
6_کاشان تیمچه امین الدوله
7. كاشان – تيمچه صباغ ( بازارچه قيصريه (
8. كاشان – تيمچه و سراي بخشي ( بازار خياط ها (
9. قم – تيم بزرگ ( راسته اصلي بازار(
10. قم – تيمچه صدراعظم ( راسته اصلي بازار (
11. قم – سراي شين ( راسته بازار (
12. كاشان – سراي نو ( بازار قيصريه (
13. نراق – سراي حاج مهدي ( بازار نراق (
14. همدان – سراي حاج ميرزا كاظم ( بازار فرش (
15. همدان – سراي شريفيه ( بازار كفاش ها (
16. يزد – سراي سادات ( بازار پنجه علي (
17. يزد – سراي علي آقا ( راسته بازار تبريزيان(
18. يزد – سراي وكيل ( بازار خان (
19. بازار اراك
20. بازار تبريز
21. شيراز – بازار وكيل شيراز
22. قزوين بازار قيصريه ( قزوين (شرق بازار قيصريه
23بازار قزوين شرق بازار قزوين