بخشی از مطلب
باغ جعفرآباد قزوین، یکی از باغ شهرهای مهم و اولیه دوره صفوی می باشد که در دوره سلطنت شاه تهماسب صفوی احداث شد. لکن این فضا در اواخر دوره صفوی به دلیل جابجای پایتخت به اصفهان به تدریج از رونق افتاد و سپس در دوره قاجار به دلیل خیابان کشی های مختلف و ساختن بناهای جدید به جزء اندکی، از میان رفت. این باغ شهر که شامل باغهای گوناگون بوده، در منطقه شمالی شهر قدیم سلجوقی ساخته شده است. هدف اصلی این مقاله، بازسازی نقشه ای از باغ جعفرآباد قزوین بر اساس اسناد و مدارک موجود در دوره صفویه می باشد. متون تاریخی و نقشه ها و عکس ها عمدتاً در به ثمر رسیدن این هدف، مؤثر بوده است. با استفاده از نظریات دیگران در مورد چگونگی این باغ و تطابق آنها با مدارک اصلی (اشعار عبدی بیگ نویدی) که تنها مدرک حاضر در دوره صفویه بوده است، نقشه ای ترسیم شده است که محدوده باغها را تا حد ممکن مشخص میکند. این باغ ها در یک دوره مشخص و با طرحی از پیش اندیشیده شده شکل گرفته است و جزء باغ شهرهای دوره صفویه می باشد.
واژه های کلیدی: باغ شهر، باغ جعفرآباد،باغ سعادت، صفویه، نقشه.
مقدمه
یکی از مهم ترین منابع فهم تاریخ گذشته ی ایران، به خصوص در دوره صفویه، منابع نوشتاری اعم از سفرنامه ها، کروکی ها، روایت ها می باشد.لذا در این مقاله با استفاده از روش تحقیق تاریخ گرا و تحلیل تطبیقی میان گفته های موجود و با کنار هم قرار دادن تاریخ رویدادها، با تفسیر عقلی؛ یا با دیگر شیوه های بحث منطقی، و با ارجاع به اسناد محدود تاریخی، حتی الامکان آنچه به واقعیت نزدیکتر بوده بیان شده باشد.
در این مقاله سعی بر آنست تا به بخشی از این دوران تحول اشاره داشته باشم که به اعتباری به عنوان مهم ترین بخش دوران فعالیت و گسترش این شهر می توان از آن یاد کرد و آن مربوط است به دوران صفویه و گزینش قزوین به پایتختی. اساس این بحث نیز بر محور کاری استوار است که کوشیده شده تا برای نخستین بار درباره یک شهر تاریخی بانجام برسد و آن عبارتست از بازسازی باغ شهر قزوین و باغهای مربوطه بناراین قصد اصلی طرح ساختن مبحث بازسازی نقشه و پرسپکتیو دورانی از شهر قزوین است.
تاریخچه فضای سبز قزوین در دوره صفوی
شاه تهماسب اول دومین پادشاه صفوی در سال ۹۵۲ هجری تصمیم گرفت پایتخت دولت صفوی را از تبریز به قزوین منتقل سازد. علت انتخاب قزوین به پایتختی بدین لحاظ بود که اولا قزوین از موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی ممتازی برخوردار بود .
پادشاه صفوی برای ایجاد شهری که برای مرکزیت مملکت مناسب باشد ابتدا دستور داد در شمال شهر قدیمی زمینی وسیعی را انتخاب کنند و حصاری به دور آن بکشند و سپس در داخل این حصار بزرگ باغ ها و کاخ های مناسبی ایجاد نمایند. وجه تسمیه باغ شهر جعفراباد بر این اساس است که به یمن اسم ششمین امام شیعه حضرت امام جعفر صادق (ع)، می باشد.
باغ شهر قزوین
با توجه به مدارک موجود در آن زمان، از جمله سفرنامه های سفرای خارجی و اشعار عبدی بیگ بر باغ شهر بودن قزوین تأیید شده است.این اشعار دلیلی بر این ادعاست:
“آن قریه بزرگی است که خانه های آن کوتاه و پست بنا شده است. دیواروبارو ندارد و بیشتر از نصف شهر باغات است”
“باغها مانند کمربند بسیار عریضی شهر قزوین را احاطه کرده اند”
دور قزوین بود همه گلزار رسته گل جای خار بر دیوار
هست بر دور آن خجسته دیار باغ در باغ تا به پیش حصار
چهار جهت باغ شهر
باغ شهر سلطنتی به شکل مربع مستطیل، تقریبا در امتداد شمال و جنوب کشیده شده بود و از طریق ضلع جنوبی با شهر سلجوقی و از جانب غربی با بازار ارتباط داشت، جبهه شرقی آن به امتداد یکی از شعبه های فرعی مسیل رودخانه ارنزک محدود می شد. از جانب غرب شهر سلطنتی را دروازه ها- میادین و سپس راسته بازارها به بدنه قدیمی شهر متصل می کرد. ناحیه شمال و شمال شرقی در اختیار مراکز سیاسی و حکومتی بود که کوشکها و باغهای خود را در این ناحیه احداث کرده بودند.
و....................