پاورپوینت بررسی معماری گنبد سلطانیه
 
يكي از بزرگترين و مهمترين بناي دوره اسلامي ايلخاني ايران گنبد سلطانيه است كه در 30 كيلومتري زنجان در ميان بافت قديم شهر سلطانيه واقع است. سرتاسر داخل اين گنبد پوشيده از كتيبه هاي مختلفي است كه با رنگ روي گچ ترسيم شده است. در سالهاي مختلف بعد از سال 1350 قسمتهايي از گچ روي ديوار توسط كارشناسان ايتاليايي از جاي خود برداشته شد و در جعبه هاي بزرگ قرار داده شد و پس از برداشتن گچ، تزئينات اصلي آجري گنبد نمايان شد. البته قبل از آن نيز قستمهاي از گچ آسيب ديده بوده و مشخص بود كه زير گچ تزئينات آجري زيبايي وجود دارد. 
در ارتباط با زمان ايجاد تزئينات روي گچ ميان متخصصان هنر اسلامي اختلاف وجود دارد كه در چه زماني اين تزئينات گچي بر روي تزئينات اصلي كار گذاشته اند.
پروفسور پيروسن پائولزي در گزارشات پروژه مرمت مسجد و آرامگاه سلطان محمد خدابنده اشاره مي كند كه در گنبد سلطانيه كلاسه دوره تزئينات ديده مي شود كه دوره اول مربوط به اصل بنا كه با تزئينات كاشيكاري بوده يك دوره تزئينات با كاشي شش گوش كه از كف تا ارتفاع حدود سه متري را زينت داده و دوره سوم تزئينات گچ كاري كه روي تزئينات اصلي گنبد انجام گرفته است . 
در واقع در گنبد سلطانيه دو دوره تزئينات ديده مي شود كه دوره اول مربوط به تزئينات اصلي گنبد و دوره دوم مربوط به گچ كاري روي اين تزئينات منتهي قسمت پايين گنبد در دسترس همگان بوده ( از كف زمين تا حدود ارتفاع سه متر ) آن قسمت به جاي گچ كاري ( كه با دست زدن به مرور زمان آسيب مي بيند ) با كاشي شش گوش پوشانده اند يعني گچ كاري روي تزئينات اصلي گنبد و كاشي كاري شش گوش پايين گنبد هم زمان انجام شده است. 
نظر پرفسور گدار در مورد گچكاري روي تزئينات اصلي اين است كه اين گچ كاري در دوره صفويه انجام شده كه اين نظر به هيچ وجه صحت ندارد و دلايل كافي براي رد اين نظريه ارائه خواهد شد، پروفسور پيروسن پائولزي نيز با اين نظر مخالف است و استناد مي كند به تكه گچي كه داراي تاريخ 720 هجري كه در گنبد ديده است اما اشاره نمي كند كه آن كتيبه در كجاي گنبد قرار داشته است. البته شخص مذكور تا حدي به زمان صحيح گچ كاري و تزئينات دوره دوم نزديك شده ولي در خط روي اين تكه گچ و مقايسه آن با بقيه خطوط گنبد و عدم هماهنگي بين آنان گنبد جاي تامل دارد. 
پس از به دست آمدن عكسهاي قديمي، به نظر مآيد كه اين كتيبه  داخل شبستان گنبد نبوده است بلكه در يك اطلاق در يك راه پله واقع ميان طبقه دوم و ايوان مشرف به بيرون طبقه سوم وجود داشته است .
در مطالعه كتيبه هاي گنبد سلطانيه به دو تاريخ متعلق به دوره اصلي ساخت گنبد بر مي خوريم كه تاريخ اول سال 710 هجري قمري است و بر روي سر در شرقي بيرون گنبد قرار دارد. اين تاريخ زمان پايان ساختمان گنبد با تزئينات بيرون آن و بدون تزئينات داخل گنبد مي باشد. تاريخ دوم سال 713 هجري قمري ( تصوير 85 ) در قوس طبقه دوم ايوان شرقي داخل گنبد ديده مي شود كه تقريبا" نشانه پايان تزئينات كاشيكاري داخل گنبد است ( پايان كل تزئينات دوره اول با توجه به قسمت باقي مانده بنا از طبقه دوم ايوان كه داراي تاريخ 713 هجري قمري تا بالاترين نقطه داخل گنبد، احتمالا" مدت كوتاهي بوده است چون كه جشن افتتاح گنبد به استناد كتاب تاريخ اولجايتو روز 12 ربيع الاخر سال 713 هـ - ق بوده است.
مدارك زياد در گنبد وجود دارد كه ثابت مي كند شروع تزئينات دوره دوم نيز در زمان سلطان محمد اولجايتو انجام گرفته است و شروع آن بايد همزمان با شروع وزارت تاج الدين عليشاه در سال 715 هـ - ق بوده باشد. اين وزير پس از نشستن بر مسند وزارت جهت ارائه كار چشمگير، به تزئين گنبد پرداخت و ساختمان تربتخانه را نيز به آن اضافه كرد. پايان اين تزئينات بدون شك پس از مرگ اولجايتو و در زمان ابو سعيد بهادر خان انجام گرفته چون كه در داخل گنبد لقب ابو سعيد بهادر خان كه علاءالدوله مي باشد. در زير حاشيه بالكنهاي حد فاصل طبقه اول و دوم موجود است. 
مهمترين مدركي كه ثابت مي كند گچ كاري روي تزئينات اصلي گنبد در زمان خود اولجايتو انجام گرفته، كتيبه اي است كه اكنون در تربت خانه گنبد نگاهداري مي شود كه نام سلطان محمد در اين كتيبه آمده و بعد از آن جمله : 
 " مدالله ظله و نصر نجله "
( خداوند سايه او را گسترده كند و فرزندش را پيروز گرداند ) آمده كه اين جمله ثابت مي كند كه سلطان محمد اولجايتو در زمان گچ كاري روي تزئينات اصلي گنبد زنده بوده است. 
وجود جمله "سلطان مجمد اولجايتو " كه دهها بار در حاشيه چند ايوان تكرار شده است از جمله مداركي است كه اين موضوع را ثابت مي كند. بعيد به نظر مي رسد كه سلطاني ديگر تزئينات در گنبد ايجاد كند و نام سلطان اولجايتو را آن هم دهها با بر آن تكرار كند .
وجود نام تاج الدين عليشاه وزير معروف اولجايتو و ابو سعيد و با عنوان " الدستور الاكرم المفخم " در قسمت بالاي طاق ايوانها بر روي گچ ثابت مي كند كه مخارج اين تزئينات به عهده اين وزير بوده است ( كل كتيبه اي كه نام تاج الدين در آن آمده به علت پاك شدن قسمت اعظم رنگ روي آن هنوز خوانده نشده و اميد است كه بزودي با بازسازي رنگ اين كتيبه، متن كامل آن مشخص شود). با توجه به مدرك اول كه نام سلطان محمد بر روي گچ آمده، ثابت ميشود كه تاج الدين عليشاه اين كار را در زمان اولجايتو آغاز نموده به است .
در سراسر گنبد آيات قرآن و احاديث پيامبر ( ص ) و كلمات قصار حضرت علي ( ع ) ديده مي شود اما در طبقه دوم ايوان جنوب غربي براي اولين برخورد مي كنيم با يك دايره ايكه داخل آن با خط كوفي نوشته شده " اللهم اشفنا بشفائك و داونا بداوئك " كه معني آن ( خداوندا ما را به شفاي خود شفا ده و به دواي خود ما را مداوا فرما) كه بدون شك در ارتباط با مريض بودن اولجايتو است و در همان ايوان براي اولين بار با آيه اي در ارتباط با مرگ روبرو مي شويم كه با رنگ قرمز آيه" كل من عليها فان " چندين بار تكرار شده است. وجود اين آيه بدون شك نشانه در گذشت سلطان اولجايتو بوده است و مي توان گفت كه تا اين قسمت ايجاد تزئينات روي گچ در زمان اولجايتو بوده است و ادامه كار مربوط به زمان ابو سعيد بهادر خان مي باشد
 
 
فهرست مطالب
     سبب ايجاد گنبد سلطانيه
    سلطانيه دردورهاي لخانان مغول
    تاريخچه ارگ سلطنتي سلطانيه (برج وباره)
    چگونگي كشف برج و باروي ارگ سلطانيه
    خندق دور ارگ 
    موقعيت فعلي ارگ سلطانيه 
    فرم ارگ
    ارتفاع
    دروازه ها
    دروازه شمالي
    دروازه جنوبي
    وضعيت قرارگيري گنبد در داخل ارگ
    مصالح شناسي
    معدن
    ويژگيها ، تكنيك و شيوهاي اجراي حصار ارگ
    پي و شالوده
    اشكال مختلف قرنيز
    شيوه برپائي ارگ (وامال بودن ديواره)
    پهناي حصار ارگ
    تزئينات
    حجاران
    سبب ايجاد گنبدسلطانيه
    پلكانها
    ايوانها
    تاثير معماري گنبد سلطانيه در گنبد سانتاماريادلفيوره 
    سابقه تاريخي احداث گنبد به استناد كتيبه ها
    ايوان جنوبي
    ايوان جنوب شرقي
    ايوان شمالي
    ايوان غربي
    ايوان جنوبي غربي
     كتيبه هاي تربت خانه
    سقف ايوان جنوب شرقي
    سقف ايوان شرقي
    سقف ايوان غربي
    سقف ايوان جنوبي
    سقف ايوان شمال شرقي
    تزئينات آجري
    1- آجرهاي قالبي ( مهري )
    2- آجر كاري تزئيني
    3- آجرهاي كنده كاري 
    4- آجرهاي تزئيني پيش بر
    5- تزئينات تلفيقي آجر و كاشي
    کاشي کاري
    كاشيكاري در گنبد سلطانيه 
    كاشي معرق 
    كاشي زرين فام 
    تزئينات گچي
    تزئينات گچي استامپي
    2- تزئينات گچي مسطح ( آجركاري كاذب)
    3- تزئينات گچي روي پارچه
    - تزئينات گچي وصله اي
    5 – تزئينات گچي حكاكي
    عناصر تزئيني
    6- تزئينات گچ بري رنگي
    نقوش گياهي
    آرايه هاي هندسي
    تزئينات كتيبه اي
    عناصر معماري
    تصاوير انساني و حيواني
    نقوش اسليمي
    تزئينات چوبي
    تزئينات نقاشي رنگي
    مقرنس
    مقرنس در گنبد سلطانيه 
    تزئينات سنگي
    بناهاي جانبي
    تاريخچه حمامسالار
    نحوه پاسخگوئي حمام به شرايط اقليمي و عملكرد داخلي 
    الحاقات و تخريب حمامسالار
    سيستم گرمايش حمام سالار 
    سيستم انتقال دود حمام سالار 
    آب رساني به حمام سالار 
    طرح احيا 
 
    تپه نور
    منابع