دانلود معماری آب انبار و آب انبار شش بادگیری
برای شهرهای كویری همچون یزد ارزش آب بیش از هر جای دیگر احساس می شود. در
این شهر بیش از 75 آب انبار وجود دارد که یکی از معروف ترین آنها آب انبار
شش بادگیر است. این آب انبار دارای شش بادگیر می باشد و 180 سال پیش در
دوره قاجاره ساخته شده ت. از ویژگیهای مهم این اثر تاریخی دو دهانه بودن
این آب انبار است. این آب انبار دارای تزئینات مقرنس كاری بوده و دارای 55
پله ورودی در قسمت جنوبی است كه بین پله 25 و 26 از بالا یك هشتی با سنگ
فرش آجری قرار دارد.
 
آب انبارها از جمله تأسيسات وابسته به قنات هستند كه براي ذخيره‌سازي در
زمستان و استفاده در تابستان كاربرد داشته‌اند.
 
آب انبارهاي يزد، ديروز و امروز  به طور كلي، در ساخت آب انبارها
دو نوع آجر به كار مي رفته است:... آب هميشه براي كويرنشينان ارزش زیاد
داشته و مردم اين مناطق قدر آب را بهتر از ديگر مناطق مي دانند؛ زيرا بسختي
آن را به دست مي آوردند. در گذشته، وقف آب براي مردم نوعی فضيلت بود. ساخت
آب انبار توفيق و نصيبی خدادادي تلقي مي شده است. فلسفه وقف به مردم آموخته
است که اگر رهگذري خسته در دل كوير عطش جان خود را با آب سرد و زلال آب
انباری فرو نشاند، اجر و ثواب معنوي اين كار براي سازنده و واقف آب انبار
همواره باقي خواهد ماند. آب انبار - همان طور كه از نام آن پيداست - محل
انبار و ذخيره آب بوده است و در «هرات» «افغانستان» به آن «حوض» در
«تركمنستان» «سردابه» و در تلفظ عربی «مصنعه» مي گويند. مردم شهر يزد نيز
آب انبار را «امبر» مي گویند. آب انبار از قسمتهاي مختلفي تشكيل شده است:
1ــ خزينه يا مخزن: داخل زمين قرار دارد و محل ذخيره آب است. 2ــ پاشير:
محل قرار گرفتن شير بزرگ برنجي متصل به مخزن است. بعضي از آب انبارها دو
پاشير دارد كه يكي براي استفاده مسلمانان و ديگري براي استفاده ديگر
اقليتهاي ديني بوده است؛ مثل آب انبار «شش بادگيري». بعضي از آب انبارها هم
پاشير و شير ندارند و مردم آب را با دلو يا سطل از دهانه مخزن بر مي دارند.
شكل پاشير به صورت نصف هشت گوش يا چهار گوش مربع است و از شكلهاي تركيبي
يعني مربع و نصف هشت گوش نيز در ساخت آن استفاده مي شود. 3ــ بادگيرها:
باعث هدايت باد به فضاي داخل مخزن می شود و پس از برخورد با سطح آب باعث
خنك شدن آب و بعد از بادگيرهاي جبهه مخالف خارج مي شود. بادگير در اصل براي
خنك كردن و تهويه آب مخزن ساخته می شده است و ارتفاع و تعداد بادگير به
بزرگي و كوچكي و اهميت آب انبار بستگی داشته است. در آب انبارهايي كه
بادگير ندارند، از «خيشخان» براي خنك كردن آب استفاده مي شود. 4ــ گنبد:
برای بامهاي آب انبارها، گنبدي مي ساختند؛ چون با وجود اين برجستگي همواره
در معرض وزش نسيم قرار مي گيرند. اين كار در خنک كردن گرمای بام (بر اثر
تابش شديد آفتاب) مؤثر است. هنگام شب نيز گرمايي كه بام پس مي دهد سريعتر
برطرف مي گردد. در بامهاي گنبدي، شدت تابش آفتاب بر تمام رويه بام يكسان
نيست. 5ـ سردر تزیيني آب انبار: بررسي كتيبه هاي سردر آب انبارها از نظر
شناخت فرهنگ مردم و باورهاي مذهبي آنان اهميت خاصي داشته است. در اين كتيبه
ها، ماده تاريخ بناي آب انبار به شعر سروده مي شد و در بسياري از آنها به
امام حسين (ع) و صحراي كربلا اشاره مي شده است. در ساخت آب انبار، به سبب
تماس مستقيمي كه با آب و رطوبت دارد، آجر و مصالحي به كار رفته است كه در
برابر آثار تخريبي رطوبت بتواند مقاومت كند. آب انبارهایي مثل آب انبار
«دامنه تپه» و «چك چك» و بخشي از آب انبار «قلعه ندوشن» با سنگ ساخته شده
است. در دوره «سلجوقي»، از آجر به عنوان مصالح اصلي براي ساخت آب انبار
استفاده مي شد. در دوره «قاجاريه»، پوشش طاق آب انبارها با نقوش متنوع و
خلاق و به تكامل رسيده آجري - در مسير راه پله - و همچنين از نقوش بسيار
جالب آجري در سردر آب انبارها زيبايي خاص به نماهاي محلات و شهري داده است.
به طور كلي، در ساخت آب انبارها دو نوع آجر به كار مي رفته است: آجر خام و
پخته؛ و از ملاطهاي شفته و ساروج استفاده مي كردند كه در مجموع بنای محكمي
ساخته می شد. اين ملاط براي قسمت پشت بدنه بود و براي بدنه آب انبار آجر
خاصي به رنگ ليمويي به نام آجر «آب انباري» داشتند كه فقط مخصوص آب انبار
بود. براي مقاوم كردن كف آب انبار و جلوگيري از تغيير شكل، كف آن لايه اي
از سرب مي ريختند. به طور كلي، نحوه آبرساني يا ذخيره كردن آب در آب
انبارها در مناطق خشك به سه دسته تقسيم مي شود: 1-آب انبارهايي كه با آب
رودخانه هاي دایمي يا فصلي پر مي شود كه معمولا بزرگ است و سقف گنبدي دارد
و مجهز به بادگير است و براي استفاده عامه در محلي از روستا يا شهر ساخته
مي شود. 2- آب انبارهايي كه از آب باران پر مي شود كه خود اين آب انبارها
نيز به دو دسته تقسيم مي شود: آب انبارهايي كه آب جمع آوري شده از پشت بام
در آنها ذخيره مي شود؛ و آب انبارهايي كه آب باران را از سطح زمين مي گيرد
(آب انبار هاي صحرایي). 3- آب انبارهاي دستي كه انسان آب را از جايي بر می
داشت و به درون آنها می ريخت. با توجه به ويژگيهاي آب و هوايي استان يزد و
كمبود باران، نهر و رودخانه هاي جاري اصليترين منبع توليد كننده آب آب
انبارها و قنات است؛ ولي در عين حال آب انبارهايي هم هست مانند آب انبارهاي
بين راهي كه منبع تأمين كننده آب آنها باران است. با اين همه توصيف در مورد
آب انبار، بد نيست بدانيم كه استان يزد با 400 آب انبار كه 126 تا از آنها
شناسنامه دار است مقام اول را از نظر تعداد آب انبارها در كشور دارد؛ و از
85 آب انباري كه در اين استان به ثبت ملي رسيده 36 آب انبار در شهر يزد
بوده است و از اين 85 آب انبار تنها 5 آب انبار آن است كه کارایی بازديد
گردشگران را دارد. قديمي ترين آب انبار شهر يزد «چهار كوچه» نام دارد كه به
يادگار مانده از دوران «ايلخاني» است. همچنين، آب انبار «جنك» (jennok) از
ديگر آب انبارهاي قديمي است كه متعلق به دوران «تيموري» است. مشهورترين آب
انبار يزد آب انبار «شش بادگيري» است كه دو در ورودي دارد. بيشتر آب
انبارهاي شهر يزد مربوط به دوره قاجار و در مركز شهر واقع شده است.
نویسنده: «مدرس مصدق» آب اَنبار، يا انبار، حوض انبار، حوض، سردابه، بركه،
مَصْنَع، مَصْنَعه، منبع و گاه آبدان، آبگير، تالاب و بَرخ، نوعي مخزن آب سرپوشيده
و آب‌بندي شده و غالباً ساخته شده در پايين‌تر از سطح زمين كه به منظور
ذخيرة آب آشاميدني براي ايام كم‌آبي يا پايداري در برابر دشمن در هنگام
محاصره شدن و گاه استفاده از آب خنك در تابستان، در شهرها، روستاها، دژها،
مسير راههاي كاروان‌رو (در رباطها و كاروانسراها) و در دل كوهها ساخته شده
است. اين نوع مخازن آب در بيشتر نقاط سرزمين ايران «آب انبار» (دانشنامة
ايران و اسلام؛ گلزاري، 53؛ افسر، 219؛ افشار، 1/74، 100، 2/86، 665 ـ669؛
مخلصي، 215، 217، 218؛ آيت الله زادة شيرازي، 30ـ36) و در برخي نقاط چون
بيرجند «انبار» (ستوده، مقالة منتشر نشده)، حوض (ابن بلخي، 156؛ شكورزاده،
643؛ افشار، 1/74؛ مخلصي، 213،‌قس: ناصرخسرو، 65، 122)،