معماری
 
شیوه ی اصفهانی آخرین شیوه ی معماری ایران است.معماری بومی آذربایجان پدید آورنده ی سه شیوه ی معماری ایران ازجمله شیوه ی اصفهانی بود.
 
پس خواستگاه این شیوه شهر اصفهان نبوده ولی در آنجا رشد کرده و بهترین ساختمان های آن در این شهر ساخته شده اند.شیوه ی اصفهانی در برگیرنده ی شیوه هایی است که در نوشته های غربی به شیوه ی صفوی افشاری و قاجاری و زند نامیده شده اند.
 
این شیوه کمی پیش از روی کار آمدن صفویان از زمان قرقویونلوها آغاز شده ودر پایان روزگار محمد شاه قاجار دوره ی نخست آن به پایان می رسد.
 
دوره ی دوم آن زمان انحطاط این شیوه است که در واقع از زمان افشاریان آغاز شد و در زمان زندیان دنبال شدولی انحطاط کامل از زمان محمد شاه آغاز شد و در دگرگونی های معماری تهران و شهرهای نزدیک به آن آشکار شد.
 
 
از نشانه های آشکار این دوره و آثار شکوهمند آن که هنوز هم در سراسر ایران نمودار است این است که یکی شبکه ی راه های عمود بر هم بوده که از کوهستانها به داخل کویرها و نمکزار ها گسترش یافته بود.
 
و دوم ساختن رباطها و کاروانسراهای بزرگ و توقفگاههای آبرومند ، کافه ها و بستانهای زیبا و خوش منظره در فواصل راهها که در آنها همه گونه وسایل آسایش و رفاه مردم فراهم آمده بود.
 
ترکیب جدیت و سادگی موجب ایجاد اندیشه ای آنی می شود حال آنکه درک آرایش و اغلب نسبتهای دقیق مستلزم ملاحظات بیشتری است.
 
حجم و نمای اغلب بناها ساده است و دو روح آرامش و اطمینان را القا می کند.
 
هیجانی مهار شده و ناشی از محوطه های بزرگ دارای رنگهایی غنی و آرایش تو در تو ترکیب شده است و این از ویژه گی های زیبایی شناسی ایرانی است.
 
 
اصول معماری ایران شامل:
 
مردم واری
 
پرهبز از بیهودگی
 
نیارش
 
خوبسندگی
 
درون گرایی
 
 
ویژه گی های این شیوه چنین بررسی می شود:
 
ساده شدن طرح ها که در بیشتر ساختمانها  ، فضاها یا چهارپهلو (مربع) هستند یا مستطیل و پلان مستطیل شکل و چند ضلعی ساده و همینطور پلان ایوانی . در شیوه ی آذری با به کارگیری یک هندسه ی قوی ، طرح های پیچیده ای ساخته شده اند اما در شیوه ی اصفهانی ، هندسه ی ساده و شکلها و خطهای شکسته بیشتر به کار رفته است.
 
در تهرنگ ساختمانها نخیر و نهاز (پیش آمدگی و پس رفتگی) کمتر شد،  ولی به بعد ساخته های گوشه های پخ در ساختمان رایچتر شد. همچنین پیمون بندی و بهره گیری از اندام ها و اندازه های یکسان در ساختمان دنبال شد.
 
سادگی طرح در بناها هم آشکار بود.
 
استفاده از مصالح مرغوب و با دوام در تزیینات بناها از کاشی خشتی ، هفت رنگ ، مقرنس کاری ، یزدی بندی کاربندی یا رسمی بندی استفاده شده است.
 
آرایه
 
در شیوه اصفهانی از همه آمودهای شیوه پیشین بهره گیری شد. البته بیشتر از كاشی خشتی هفت رنگ بجای كاشی تراش (معرق) بهره گیری شد. برای نمونه در مسجد امام اصفهان (شاه) سردر آن كاشی تراش است كه شاهكار كاشیكاری است، ولی در نماهای درونی آن چون روند ساخت آن به درازا كشیده شده بود، كاشی هفت رنگ كار شده است.
 
برای بدست آوردن كاشی هفت رنگ (بر پایه یك نگاره اصلی) روی كاشی سفید لعاب دار را نقاشی می كردند و رنگ می زدند و سپس در كوره می پختند. آنكاه كاشی پخته شده را به ترتیب نخست، روی كار می‌چیدند تا نگاره اصلی بدست آید. چون گمان می‌رفت كاشی‌ها خوب از كار درنیایند، دو دسته كاشی می‌پختند.