پاورپوینت بررسی بررسي گونه شناسي سازمان فضايي مجموعه های مسکونی درقياس با رفتار معماري با فضا درخانه‏ هاي سنتي 
 
بخشی از مطلب
ـ درخانه‏ هاي معاصر رفتار با فضا عموماً در دو زمينه مطرح است: رفتار بافضاي باز خصوصي وآنچه حياط نام گرفته ، ورفتار با فضاي بستة خصوصي كه قسمت ساخته شده(بنا) را شامل مي‏شود.
درهردو زمينه ،مسئلة چگونگي مشاركت خانه‏هاي معاصر در طراحي فضاي باز عمومي مطرح است. درخانه‏هاي شمالي حياط با شارع وجه مشترك دارد و درخانه‏هاي جنوبي بنا. ودرمعابر شمالي ـ جنوبي ، اضلاع شرقي وغربي خانه‏ها شامل حياط و بنا، هردو با شارع وجه مشترك دارند. بنابراين معماري خانه‏ها بايد برخوردي شايسته با سيما، بدنه و فضاهاي شهري داشته باشد. بررسي اين مسئله از نظر مسائل مختلف حقوقي واجتماعي درشرايطي كه دربناها و مجتمعهاي مسكوني، فضاي باز خصوصي ، بدنه‏ها، وروديها، راهروها، پله‏ها و … به صورت مشاع مطرح هستند، نيازمند بررسي ، تحليل و ارائة پيشنهادهاي جداگانه است. ليكن ذكر نكاتي دراين زمينه، براساس اصول مندرج درخانه‏هاي سنتي، براي جلب توجه به سوي مشاركت خانه‏ها در شكل دهي به فضاهاي شهري ضروري است:
ـ مشاركت سازمان فضايي خانه‏هاي سنتي درتعريف شارع عام و فضاهاي شهري از طريق ديوارهاي دورويه و تعريف كننده (درمقابل ديوارهاي مسطح و جداكنندة معاصر) وسردرها صورت مي‏گرفت. فرقي نمي‏كرد كه شارع با فضاي شهري يا حياط همجوار باشد يا با بنا يا با فضاي سرپوشيده ، درهر صورت ديوارهاي واقع در حد فاصل به طور كامل نقشي تعريف كننده و دو طرفه ايفا مي‏كردند .به اين اعتبار،خانه‏هاي سنتي «برونگراتر وشهري‏تر» از خانه‏هاي معاصرند. ديوارهاي معاصر را با ديوارهايي مقايسه كنيد كه در اتصال با زمين به سكو مبدل مي‏شوند و عابران خسته را به نشستن دعوت مي‏كنند.
ـ رفتار خانه‎‏هاي سنتي در مورد فضاي باز خصوصي به اين قرار بود:
فضاي باز خصوصي را معمولاً بنا تعريف مي‏كرد و درمواردي تركيب ديوار و بنا و در مواردي ، چون خانه‏هاي كوشك مانند، نيز فقط ديوارها. درهمة اين موارد، فضاي باز خصوصي همانند فضاي بستة بدون سقف تعريف مي‏شد. به عبارت ديگر، درخانه‏هاي سنتي هر ديوار خود بنايي بود كه فضاي درون و فضاي بيرون و پيرامون با آن شكل مي‏گرفت . در خانه‏هاي معاصر ديوارها نقش جداكننده يافته‏اند و آن قدر بالا مي‏روند تا درون را از انظار مخفي كنند و درمواردي فقط حدود قطعه زمين ومالكيت را مشخص مي‏كنند. ديوار ديگر تعهدي براي تعريف فضاي باز وتبديل آن به اتاق سرباز و ايفاي نقش چشم‏انداز و مكاني براي گذار ندارد. نبود ديوارهاي تعريف كننده حياطهاي معاصر را به مكانهاي خصوصي بدل كرده كه بنا را از شارع جدا مي‏كنند و با توجه به توقف اتومبيل در اين مكان يا استقرار مسير عبور اتومبيل به پاركينگ و مسير پياده ،كف تعريف كنندة خود را نيز از دست داده‏اند. نه جزئي از شهر هستند و نه جزئي ازخانه ودر بسياري موارد خالي از گل و سبزي و حوض.يعني حداقل مشاركت در تلطيف محيط محله و شهر و جذب آلودگي را نيز ندارند.
ـ در زمينة فضاهاي سرپوشيده، تا آنجا كه به شارع و شهر مربوط مي‏شود، مشاركت سازمان فضاي خانه‏هاي سنتي در سردرها، ساباط و شناشيل تجلي كرده است. اما در درون خانه‏ها، فضاهاي سرپوشيده به صورتهاي مستقل و متنوع ظاهر شده‏اند . دستگاه سرپوشيده (كه عبارت است از تخصيص يك جبهه از خانه به مجموعة متنوع و تركيب شده از فضاهاي سرپوشيده )، حوضخانه و انواع تختگاهها، درگاهها،ايوان و ايوانچه‏ها وفضاهاي مسقف ديگر، نشانگر اهميت فضايي و كاركردي سرپوشيده‏ها درسازمان فضايي خانه‏هاي سنتي است. فضاهاي سرپوشيده هم درحدفاصل شارع و حياط و هم درميان بنا و حياط و هم در درون بنا جاي دارند. فضاهاي سرپوشيده هم درارامة فضاهاي باز(بسط حياط درجبهه‏هاي پيراموني) وهم درادامة فضاي بسته(بسط اتاقها)كاركرد فضايي دارند.درخانه‏هاي معاصر به اتصال شارع به فضاي باز خصوصي (شارع + حياط) ،تركيب با ديوارها، تعريف و مطبوع كردن شارع (اضلاع بيروني بنا و حياط)، ايجاد فضاهاي مفيد در حياطها و ايجاد امكان بسط اتاقهاي تك عملكردي بي‏توجهي شده است .
ـ هرفضاي بسته درسازمان فضايي خانه‏هاي سنتي به صورت مجموعه‏اي از حريمها، جهتها و بخشهاي مكمل شكل مي‏گيرد. مراد از حريمها مشخص بودن فضاها و بدنه‏هاي وصل وگذار است. مراد از جهتها، مشخص بودن بازشوها و اتصالات مرتبط با بسط فضايي، بسط چشم‏اندازي وبسط نوري است ومراد از بخشهاي مكمل مشخص شدن فضاهاي الحاقي مورد نياز ومشاركت بدنه‏ها درتواناتر كردن و بالابردن بازده عملكردي فضاست. به عبارت ديگر،هر فضاي بسته خوداز چند بخش به صورت لايه‏هاي متوالي حريمهاي عبور و مكث تشكيل شده است .بدين ترتيب هر يك از چهار جبهة هر فضاي بسته در خانه‏هاي سنتي مي‏تواند نقشهاي تعريف كننده ، بسط دهنده و تنوع بخش را همزمان برعهده بگيرد و به سبب وجود فضاهاي حريم ، تمامي هر فضاي بسته مي‏تواند عملكردهاي متنوعي را به خوبي درخود پذيرا شود. ازطرف ديگر ،اين شيوة رفتار با فضاي بسته امكان تركيب شده با فضاهاي بستة ديگر وتبديل آنها به يك مجموعة فضايي متناسب با فعاليتهاي گسترده‏تر و قلمروهاي عمومي تر را فراهم مي‏آورد .
- فضاي باز توسط فضاي بسته و پوشيده تعريف مي‏شود و محورهاي چشم‏اندازي و نوري اين دو فضا (بسته و پوشيده) نسبت به حياط (فضاي باز) درنظر گرفته مي‏شود.
ـ هر فضاي بسته چهار جبهة (بدنة) تعريف شده دارد: جبهة چشم‏اندازي، جبهة نوري، (كه اصطلاحاً مي‏توان آنهارا «جبهة رو» ناميد)، جبهة جانبي و جبهة پشت. هرچهارجبهه فضاي بسته امكان بسط فضايي دارند. جبهة رو دراتصال با فضاهاي پوشيده وباز چون ايوان وسكو، جبهه‏هاي جانبي دراتصال با فضاهاي پوشيده و بستة جانبي ، وجبهة پشتي(عقبي) دراتصال با لايه‏هاي فضايي پوشيده ، بازو بسته. به علاوه ، از طريق سقف نيز امكان بسط فضايي وجود دارد. اين گونه لايه‏هاي فضايي در محورهاي طولي، عرضي وارتفاعي با يكديگر تركيب مي‏شوند و معماري خانه را در درون يك شبكة فضايي قرار مي‏دهند: شبكه‏اي كه درآن سه گروه فضاهاي باز، بسته و پوشيده با امكان تحرك درمحورهاي افقي وعمودي مي‏توانند يكديگر را تعريف كنند، باهم تركيب شوند وبه خلق فضاهاي متنوع بينجامد.
بنابراين ،درزمينة سازماندهي فضاي خانه‏هاي معاصر مي‏توان از معماري خانه‏هاي سنتي نكات زير را آموخت :
ـ درطراحي خانه‏هاي معاصر، بايد علاوه برا فضاهاي بسته، مفصل‏بندي با شارع، فضاهاي باز وپوشيده را نيز درنظر داشت و مزيتي براي يك گروه از اين سه گونه فضا قائل نشد.
ـ مفصل‏بندي با شارع بايد از طريق طراحي ديوارها و بدنه‏هاي تعريف كننده و دورويه صورت گيرد .
ـ فضاهاي باز اعم از حياطها ، بام، پاسيوها، حياط خلوتها، بالكنها در خانه‏هاي معاصر بايد پوشيده‏تر باشند وحس دربرگرفتن را همچون اتاق القا كنند.براي نيل بدين منظور ،توصيه مي‏شود كه فضاهاي باز خصوصي تا آنجا كه ممكن است بيشترتوسط فضاهاي بسته وپوشيده تعريف شوند.
ـ توصيه مي‏شود ديوارهاي واقع دراطراف فضاهاي باز براي افزايش كاربرد فضايي به صورتي مؤثر مورد استفاده قرار گيرند و از سطح به حجم تبديل شوند.
ـ ضابطة سطح اشغال هر قطعه زمين به دو فضاي بازوبسته(معروف به 60 و 40 درصد) بايد مورد تجديدنظر قرارگيرد، به نحوي كه به غير از دو فضاي مذكور،ميزان ومكان فضاهاي سرپوشيده نيز معلوم شود. بعلاوه مشاركت ديوارها و بدنه‏هاي مشترك با معابر و عرصه‏هاي عمومي درتعريف فضاهاي شهري معلوم شود.
ـ در دراز مدت براي دست يافتن به سازمان فضايي بهينه درخانه‏ها بايد شيوه‏هاي موجود تفكيك زمين، قطعه‏بندي و ابعاد و اندازة آنها نيز دگرگون شود تا بتوان به فضاهاي شهري تعريف شده، قابل بسط ومتنوع دست يافت. ضوابط شهرسازي مربوط به استقرار خيابانها و استقرار قطعه‏هاي تفكيكي نيز نيازمند تجديد نظرند.
ـ درمورد فضاهاي بسته نيز نقش طراحي در شكل دادن به ديوارهاي اتاقها به عنوان عناصر تعريف كنندة بدنة حياطها و فضاها باز درنظر گرفته شود.
ـ مفهوم سازمان فضايي خانه را بايد از طريق ترسيم يك شبكة فضايي تجسم بخشيد . شبكه‏اي از پيش سنجيده شده و نامرئي با تأكيد بربعد سوم ومشخص كردن امكانات اتصال و بسط فضاها در شش جهت. درسازمان فضايي خانه‏ها، بايد هرسه گروه فضايي، يكديگر را تعريف كنند. اين تعريف شدگي مي‏بايست در بعد سوم نيز درنظر گرفته شود.
ـ هرگونه استقرار وتركيب معمارانة سه گروه فضايي بايد براساس شبكة فضايي به عنوان چارچوب راهنماي فضاها به طور همزمان مطرح شود. هريك از فضاهاي باز ، بسته يا سرپوشيده ، براساس اين چارچوب راهنما، مكلف به تعريف و تركيب و تنوع فضاهاي پيراموني و همجوار خودند. 
ـ آنچه بايد درمورد طراحي همجواري اين سه گروه فضايي مد نظر قرار گيرد عبارت است از:
 . وجوه اشتراك و اتصال فضاهاي باز با فضاهاي بسته         .  بدنه‏هاي اطراف فضاهاي باز
. اتصال فضاهاي باز و بسته از طريق سرپوشيده‏ها و عناصر مستقر دربدنه‏ها از قبيل وروديها ، سردرهاو پنجره‏ها 
.  اتصال بدنه‏ها به كفها   .  تشخص يافتن كفها      . طراحي چگونگي رفتار لبة بام و خط آسمان
. طراحي بام به عنوان گونه‏اي از فضاي باز و طراحي اتصال بدنه‏ها به بامها
      با رعايت اصول تعريف و تركيب فضا براي گروههاي سه گانه، بايد سقف، كف و بدنة هريك ار انواع فضاها به مدد ويژگيهاي شكلي ، ابعادي(بزرگي و كوچكي) و نايشي (نوع، رنگ و تركيب مصالح و يا استفاده از آب وگل وگياه) متماير شوند.
بدين ترتيب درشروع و دركوتاه مدت ، براي بازگردانيدن معماري به خانه‏ها بايد شبكة فضايي نامرئي تمامي قطعه زمين تفكيكي را شامل شود. درنتيجه ،هم برفراز حياط و بام و هم درداخل قسمت بسته مي‏بايست حضور داشته باشد و براي هرفضا ، علاوه بر تعيين شرايط تعريف ، بسته به انتخاب طراح، امكان تركيب و بسط آن فضا از جهات ششگانه درنظر گرفته شود . بنابراين، بايد با توجه به شبكة فضايي با استفاده از تمايزهاي ارتفاعي . هم درحياط ، هم دربالكنهاو تراسها وهم درداخل اتاقها و فضاهاي بسته وهم دربام تنوع ايجاد كرد. درميان مدت، ضروري است شبكة فضايي خانه شارع و اطراف خانه را نيز دربرگيرد ودردراز مدت تمامي سطح شهر را.مرا يكسان شدن شبكه‏ها نيست؛ مراد حضور نظام فضايي گسترده برسطح شهر است كه جزء جزء فضاهاي باز وبسته و پوشيده بايد براساس آن هدايت شوند، تركيب شوند وتوسعه يابند.
درواقع مهمترين مفهومي كه بايد دوباره به سازمان فضايي خانه‏هاي معاصر بازگردد، مفهوم درون است . هرخانه به لايه‏هاي مختلفي از درون نياز دارد:
ـ درون عمومي كه بايد براي افرادي افزون براعضاي يك خانواده فراهم شود.
ـ درون حدفاصل كه بايد براي كل اعضاي خانواده مهياشود.
ـ درون درون كه براي يك يا تعداد كمتري از كل اعضاي يك خانواده ضروري است.
وبايد درخانه براي چهار عرصه درشيوة زندگي معاصر مصداق فضايي پيداكرد:
ـ عرصة عام شامل ديگران( ميهمانان و مراجعان) و خانواده         ـ عرصة مشترك شامل كل خانواده با هم 
ـ عرصة خصوصي شامل تك تك يا دو يا سه نفر از اعضاي خانواده   ـ عرصة خاص شامل فضاهاي كاملاً يك نفره
قلمروهايي كه مي‏توانند مفاهيمي چون درون عمومي، عرصة عام، درون حدفاصل، عرصة مشترك ، درون درون و عرصة خصوصي را منعكس كنند عبارتند از:
ـ قلمرو عمومي            ـ قلمرو عمومي / خصوصي    
 ـ قلمرو خصوصي        ـ قلمرو كاملاً خصوصي 
و......