مطالب مرتبط در این زمینه

بعد از مسجد ، مهمترین بنای عمومی از ساختمانهای درون شهری مدرسه است.

در اینجا فقط به ذکر اصول آن و اندامهای اصلی مدرسه می پردازیم و در پایان به بررسی دو یا سه نمونه آن خواهیم پرداخت . فضاهای آموزشی در ایران در واقع سه نوع بوده است :

1- مکتب خانه : مکان خاصی نداشته است و معمولاً در خانه و بالا خانه، سرکوچه یا در خانه ملا بوده و مقدمات الفبا ، قرآن و خواندن را در آن فرا می گرفتند.

2- مدرسه : در دو سطح بوده است . یکی سطح مقدمات شمال صروف و نحو ، ادبیات فارسی ، علوم فقهی که در واقع این مقطع حکم مدرسه متوسطه را داشته است.

دوم درس خارج : در بعضی قسمتهای بنای مدرسه برای درس خارج یا درس تخصصی مکانی در نظر گرفته شده است . درس خارج منحصر به مباحث مذهبی نبوده و درسهایی مثل ریاضیات ، موسیقی و ... نیز در آنجا تدریس می شده است . افرادی مثل بوعلی ، زکریای رازی و صدها دانشمند بزرگ اسلامی که در آنجا به تحصیل می پرداختند فضاهای مختلفی داشته است . طلبه ها با مبلغ کمی که در اختیار مدارس قرار می گرفته ، زندگی مختصری داشته اند و این خیلی خوب بوده و باعث می شده است تا کوشا و زحمتکش شوند و رنج مردم کم در آمد را بفهمند . به آنها معمولاً حجره ای کوچک می داده اند که خود آپارتمان یک نفره کاملی بوده است .

داخل مدرسه حیاطی سر سبز با حجره ها و ایوان هایی در اطراف داشته است. جای سمینارها در ایوان های مدارس بوده و بحثهای دو نفری در پیشخان ها انجام  می شده ایوانچه های جلوی حجره ها نیز محل بحث بوده است . مباحثه های علمی ، گاهی به دعوا نیز می کشیده  که در پایان بعد از حلاجی مسأله ، دوباره با هم روابط دوستانه داشته اند .