مساجد، بناهايي كه انسان را به درون ميخواند.
ــ مقدمه
1ـ اقليم مسجد در دشت فلات
2ـ نوع شيوه مسجد مذكور و خصوصيات شيوه آن
3ـ ميدان نقش جهان
4ـ تصويري از ميدان نقش جهان در سده
5ـ توضيحي درباره ساخت مساجد اسلامي
6ـ مسجد امام اصفهان
1ـ6ـ علت سفت مسجد
2ـ6ـ معماران و مهندسين مسجد
7ـ عناصر مسجد
1ـ7ـ در ورودي مسجد
2ـ7ـ ورودي
3ـ7ـ صحن يا ميانسرا
4ـ7ـ منار
5ـ7ـ ايران
6ـ7ـ شبستان
7ـ7ـ محراب
8ـ7ـ گنبدخانه اصلي
9ـ7ـ مَنبر
10ـ7ـ وضوخانه (پادياو)
11ـ7ـ سنگاب
12ـ7ـ مدرسه ناصري
13ـ7ـ مدرسه سليمانيه
8- كتيبه و فرمانها
مقدمه:
مسجد امام را بحق ستارة درخشان هنر دوره صفويه و مظهر اوج معماري اسلامي ايران ناميدهاند كه ضلع جنوبي ميدان امام را مزين نموده است. بناي اين مسجد چهار ايوان شكوهمند در سال (1021 هـ . ق) پي نهاده شد و اتمام آن حدود 20 سال به طول انجاميد. گنبد دوپوش اين مسجد با ارتفاع 52 متر از كف مقصوره و فاصله 12 متر از پوشش داخلي سقف مرتفعترين گنبد شهر است كه با كاشيهاي فيروزه فام و نقوش اسليمي زرد طلايي.
مسجد امام داراي چهار مناره در قسمتهاي سردر و ايوان جنوبي است. كتيبههاي اين مسجد را خوشنويسان شهيري همانند عليرضا عباسي، عليرضا امامي، محمدرضا اصفهاني و عبدالباقي تبريزي رقم زدهاند.
پوشش داخلي مسجد را تماماً كاشيهاي خشت هفت رنگ تشكيل ميدهد در گوشههاي جنوبي غربي و جنوب شرقي مسجد، مدرسه علوم ديني وجود دارد كه اولي «سليمانيه» و دومي «ناصري» نام دارد.
شهر اصفهان در ابتداي دوره پادشاهاني چون آغا محمدخان، فتحعليشاه، محمد شاه، ناصرالدين شاه، مظفرالدين شاه و... مورد توجه خاصي قرار ميگيرد. اين شهر، تاريخي از زمان هخامنشيان دارد. شاهان اين سلسله در آن اقامت ميگزيدند.
پس از آن نيز چه در پيش از اسلام و چه پس از آن شهري پر رونق بوده در دوره مغول مردم شهر قتل عام شدند و يكبار ديگرتيمور نيز به آن حمله كرد و به روايتيمنازهاي از سر كشتگان ساخت.صفويان اين شهر را بسيار آباد كردندتا جايي كه شاردن جهانگرد فرانسويآنرا برابر با لندن ميداند. شهري با يكميليون دويست هزار نفر جمعيت وحدود چهار صد هزار ساختمان. اززمان صفويان اندامهاي شهري مانندچهارباغ، بازار قيصريه و ميدان نقشجهان بجاي ماندهاند.
اقليم مسجد در دشت فلات
بارزترين مشخصه كالبدي مساجد دشت فلات ايران حياط مركزي است. مساجد حياط مركزي، فضاي مسجد و عبادت كنندگان داخل آن را در مقابل محيط گرم و خشك اين منطقه محافظت ميكند و وجود حوض آب و آبپاشي صحن حياط مسجد، در تعديل شرايط اقليمي داخل مسجد مؤثر است. ضخامت زياد كالبد مسجد، ديوارهاي خارجي و طاقهاي مسجد علاوه بر فراهم نمودن جرم حرارتي براي ساختمان، مانند يك عايق حرارتي ضخيم باعث جلوگيري از تبادل حرارت بين داخل و خارج ساختمان ميشوند.
به دليل اهميت مسجد به عنوان مهمترين بناي شهر و همچنين فراهم نمودن شرايط آسايش براي نمازگزاران در تابستان، ارتفاع مساجد، خصوصاً گنبد خانه آن زياد و اكثراً مرتفعترين ساختمان شهرهاي سنتي ايران بودهاند.
در كنار اغلب مساجد مهم در اين مناطق، يك شبستان زمستاني يا فضايي محصور و ارتفاع نسبتاً كم جهت اجراي مراسم مذهبي و يا سخنراني در فصل زمستان وجود دارد. ايوان از لحاظ ميزان نور، حرارت، تهويه، ديد و منظر در يك حالت بينابين فضاي داخل و خارج است و غالباً در فصول گرم در هنگام بعدازظهر و غروب آفتاب، بهترين مكان از لحاظ آسايش فيزيكي ميباشد.
از زيباترين مساجد چهار ايواني، ميتوان از مسجد جمعه اصفهاني و مسجد امام اصفهان، مسجد گوهرشاد مشهد، مسجد جامع اردستان و بسياري ديگر از اين نوع نام برد.
نوع شيوه مسجد و خصوصيات شيوه
شيوه اصفهاني آخرين شيوه معماري ايران است. معماري بومي آذربايجان پديده آورنده سه شيوه معماري ايران از جمله شيوه اصفهاني بود. پس خاستگاه اين شيوه، شهر اصفهان نبوده ولي در آنجا رشد كرده و بهترين ساختمانهاي آن در اين شهر ساخته شدهاند.
شيوه اصفهاني به دو دوره تقسيم ميشود :
دوره اول : دور رشد و شكوفايي ـ از زمان قراقويونلوها تا 1360 و حكومت محمدشاه.
دوره دوم : از محمدشاه قاجار تا پهلوي (دوره تنزل)
تا قبل از شيوه اصفهاني از كاشي معرق استفاده ميشد ولي در اين دوره به دليل كثرت بناها و كمبود وقت از كاشي هفت رنگ استفاده شد.
ويژگيهاي اين شيوه چنين بررسي ميشود .
1ـ ساده شدن طرحها كه در بيشتر ساختمانها، فضاها يا چهار پهلو (مربع) هستند يا مستطيل.
2ـ در شيوه آذري با بكارگيري يك هندسه قوي، طرحهاي پيچيدهاي ساخته شدند اما در شيوه اصفهاني، هندسه ساده و شكلها و خطهاي شكسته بيشتر بكار رفت
3ـ در ته رنگ ساختمانها نخيز و نهار (پيش آمدگي و پس رفتگي) كمتر شد، ولي از اين شيوه به بعد ساخت گوشههاي پخ در ساختمان رايجتر شد.
4ـ همچنين پيمونبندي و بهرهگيري از اندامها و اندازههاي يكسان در ساختمان دنبال شد.
5ـ سادگي طرح در بناها هم آشكار بود
مطالب مرتبط در این زمینه
مسجدشاه که به نامهای مسجد سلطانی، مسجد جامع و از پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران به مسجد امام نیز شهرت دارد، مهمترین مسجد تاریخی اصفهان و یکی از مساجد میدان نقش جهان است که در طی دوران صفوی ساخته شد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران بهشمار میرود.[۱] این بنا شاهکاری جاویدان از معماری، کاشیکاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است. مسجدِشاه در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۰۷ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. آن همراه با میدان نقش جهان، به عنوان یکی از میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.[۲]
این مسجد که در ضلع جنوبی میدان نقش جهان قرار دارد در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه عباس بزرگ، در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شده و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسید. شاه عباس مسجد را برای شادی روح جدش، شاه طهماسب بنا نمود.[۳]
معمار مهندس آن استاد علیاکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محبعلی بیک الله بودهاند؛ و خوشنویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی در آن کتیبه نگاری کردهاند.[۴]