پاورپوینت بررسی بازار در دوران اسلامي
 
بخشی از مطلب
     بر اساس بعضي از اسطوره ها و حكايت هاي تاريخي ، در برخي از سكونت گاه هاي نخستين آريايي ها بازاري براي عرضه محصولات غذا و ساير نيازمنديها وجود داشت. در شماري از سكونتگاه هايي كه بيش از تشكيل دولت ماد و يا همزمان به آن وجود داشته مانند تپه حسنلو در آذربايجان متعلق به سده دهم و نهم پيش از ميلاد ، نشانه هايي از كارگاه هاي فلز كاري يا سفالگران ديده شده است. در  برخي از سكونت گاه هاي ما و نيز پيشه وران به صورتي سازمان يافته به كار اشتغال داشته اند و مي توان اظهار داشت كه در شهرهاي آنان نيز فضاي بازار به صورتي متمايز شكل گرفته بود.
امپراطوري هخامنشي براي اداره سرزمين هاي وسيع زير سلطه خود نظام اداري و اقتصادي كارآمدي شكل داد و براي سهولت مبادلات اقتصادي سكه اي از طلا موسوم به دريك و سكه اي از نقره موسوم به سيكل ضرب شد.
بر اساس كتيبه هاي به دست آمده از تخت جمشيد آشكار شده است كه كارگزاران و متفكران و همه كساني كه براي برپايي مجموعه تخت جمشيد كار مي كردند ، بر پايه نوع تخصص و ميزان مهارت خود دستمزدي معين دريافت مي كردند. مجموعه روابط اقتصادي واجتماعي دوران هخامنشيان حاكي از شكل گيري برخي از انواع شهرهايي بود كه در بعضي از آنها بازار به عنوان فضايي عمومي و مهم كه مكاني شلوغ و پرآمد و شد بود مورد توجه قرار داشت.
اقتصاد كشور در دوره پارتيان به كشاورزي و بازرگاني استوار بود و حكومت پارت به خوبي به اهميت موقعيت بازرگاني ايران آگاه بود و انحصار بازرگاني بسياري از انواع كالاها را بين شرق (چين و هند) و غرب (روم و يونان و ساير نواحي)در اختيار داشت و در امتداد مسيرهاي مهم تجاري شماري شهر ساخته شده و تاسيسات لازم براي حركت كاروان هاي تجاري و در امتداد راه هاي مهم مانند كاروانسرا، انبار و بازارها و فضاهايي براي عرضه انواع كالاها بنا گرديد. شهر دورا – اروپوس نمونه اي مهم از شهرهاي پارتي به شمار مي آيد كه جايگاه بازار در آن بر اساس نقشه شهر در دوره 165-356 به خوبي آشكار است. بر اساس نقشه شطرنجي شكل شهر بازار و ميدان عمومي در كنار يكي از محورهاي اصلي شهر كه از يك دروازه تا دروازه هاي ديگر امتداد يافته بود، شكل گرفته بود. جامع ايران در دوره ساسانيان به سرعت به سمت شهري شدن پيش رفت. به همين سبب دبيران كه يك طبقه شهر نشيني بودند از چنان قدرتي برخودار شدند كه به صورت رسم يك ضابطه اجتماعي را تشكيل دادند و شمار طبقات اجتماعي از سه طبقه ( روحانيون، سپاهيان و كارگران و كشاورزان) به چهار طبقه افزايش يافت.  در اين دوره شمار بسياري شهر ساخته شد و روابط بازرگاني ايران با همسايگانش توسعه يافت و بازار به يك فضاي مهم شهري تبديل شد.
 
 
بازار در دوران اسلامي:
     شهر نشيني در دوران اسلامي گسترش يافت و بسياري از شهرهاي كوچك قديمي توسعه يافتند و شماری شهر جديد در برخي از نواحي كشور به ويژه در نواحي مرزي يا ارتباط ساخته شد. در بعضي از شهرهاي جديد مانند كوفه ، بصره فضايي باز براي بازار در نظر گرفتند كه فروشندگان و كسبه ابتدا روز به آنجا مي رفتند و بساط خود را در هر جا كه مي يافتند پهن مي كردند و تا هنگام شب مي توانستند درآنجا باشند. به عبارت ديگر فضايي به صورت بازار گاه در نظر گرفته مي شد كه جاي ثابتي براي افراد وجود نداشت اما به تدريج و پس از گسترش يافتن اين شهرها كم كم فضاهايي به صورت دكان هاي ساخته شد. در بازار بنا گرديد و بازاري دائمي بر بخشي از شهر شكل گرفت.
بر پايه اطلاعات موجود در منابع تاريخي از اواخر قرن اول هجري به بعد در بسياري از شهرهاي جديد و كمابيش همه شهرهاي قديمي بازارهايي دائمي با فضاهاي ساخته شده وجود داشت. در اين نوع بازارها هر صنف در بخشي از راسته اصلي يا در يكي از راسته هاي فرعي جاي داشت و هر نوع كالا در محل معيني عرضه مي شد.
قرن اول هجري دوره اي درخشان در توسعه بازارهاي شهري در ايران به شمار نمي آيد، زيرا هيچ حكومت ايراني قدرتمندي شكل نگرفته بود كه بتواند اركان زندگي و ساختار شهري را به نحوي مطلوب گسترش دهد. اما از قرن سوم به بعد به تدريج با روي كارآمدن حكومت ايراني و محلي براي اداره كشور، فعاليت هاي اقتصادي و در پي آن توسعه و عمران شهري به صورت قابل ملاحظه اي رونق يافت. طاهريان، ديلميان و سامانيان از نخستين حكومت هاي ايراني بودند كه اقدام هايي موثر براي پيشرفت كشور انجام دادند. در دوره غزنويان و سلجوقيان نيز به سبب وجود حكومت هاي مقتدر اقتصاد ملي شكوفا شد و فرهنگ و هنر ايراني بيش از پيش مورد توجه قرار گرفت. در قرن هفتم در پي حمله مغول بسياري از شهرها ويران شد و اقتصاد كشور دچار انحطاط شد. در دوره ايلخاني، با تدابير برخي از وزرا و انديشمندان ايراني مانند خواجه رشيدالدين فضل الله، اصلاحاتي در زمينه هاي اقتصادي و اجتماعي صورت گرفت، خواجه رشيد الدين شهري كوچك به نام ربع رشيدي در نزديكي تبريز ساخت كه سي هزار خانه ، هزار و پانصد دكان، بيست و چهار كاروانسرا شماري مسجد، مدرسه، حمام، كارگاه رنگرزي، دارالضرب و كارگاه كاغذسازي داشت.
در دوره تيموريان اقداماتي عمراني در برخي نواحي كشور به ويژه نواحي شرقي صورت گرفت و بازارهاي شهرهايي مانند سمرقند، بخارا، مروه ، هرات و مشهد و بعضي از ديگر شهرهاي بزرگ كشور گسترش يافتند و بناهاي بيشماري شامل كاروانسراها، مسجد و مدرسه در كنار آنها ساخته شد.
امنيت ايجاد شده در دوره صفويه و توسعه روابط خارجي ايران موجب گسترش بازرگاني خارجي و در نتيجه رونق توليد انواع محصولات شد. رونق داد و ستد داخلي و خارجي به رشد شهرنشيني و توسعه شهرها منجر شد و بازارهاي شهرهاي بزرگ مانند اصفهان، تبريز، مشهد، قزوين و شيراز به شدت گسترش يافتند و راستهاي جديدي در كنار راسته هاي قديمي ساخته شد و شماري كاروانسرا در كنار هر كدام از بازارها برپا شد.
     پس از صفويه اقدام هاي چندان مهمي در زمينه توسعه فضاهاي شهري و بازارها صورت نگرفت و تنها در دوره كريم خان زند فعاليت هاي عمراني مهمي در شيراز انجام شد. در زمان كريم خان و به فرمان او بازاري بزرگ طراحي شده و تعدادي كاروانسرا در شيراز ساخته شد كه اكنون از بناهاي تاريخي ارزشمند آن شهر به شمار مي آيند. در دوره قاجار تهران به عنوان پايتخت كشور به سرعت توسعه يافت و بازار اصلي شهر كه از دوره صفويه شكل گرفته بود، در امتداد محورهاي عمده شهر كه به دروازه هاي اصلي منتهي مي شد، گسترش يافت و راسته ها و كاروانسراهاي متعددي ساخته و به آن افزوده اند. در اين دوره اقدامات عمراني اندكي در برخي از شهرهاي بزرگ صورت گرفت و بازارهاي اين گونه شهرها توسعه اي معمول و متناسب با افزايش جمعيت شهر داشتند.
دو تحول مهم اقتصادي و يك تحول مهم شهري در دوره قاجار رخ داد كه در روند توسعه بازارها تاثير بسزايي بر جاي گذاشت. نخست آن كه مبادلات اقتصادي بين ايران و ساير كشورها به ويژه روسيه و كشورهاي اروپايي در دوره قاجار منجر به ورود برخي از كالاهاي خارجي به بازارهاي ايران شد و در برخي از زمينه ها به توليد محصولات ايراني آسيب وارد شد.
تحول دوم مربوط به تاسيس و راه اندازي تعدادي كارخانه مانند كارخانه باروت كوبي، اسلحه سازي ، توپ ريزي، ماهوت بافي ابريشم تابي، كاغذ سازي، بلورسازي، صابون پزي، پنبه پاك كني، نخ ريسي و چاپخانه بود كه موقعيت شهري برخي از آنها بر تحول ساختار شهري بازارها بي تاثير نبود، زيرا برخي از آنها به سبب پاره اي از ملاحظات شهري، امنيتي و ارتباطي در بيرون بازار ساخته شدند و به اين ترتيب نقش بازار به عنوان يگانه محور اصلي اقتصاد شهر به تدريج تضعيف شد. البته عدم حمايت حكومت از سرمايه گذاران و صنعتگران ايراني موحب شد كه انان نتوانند در رقابت با توليد كنندگان خارجي از پيشرفت مناسب و شايسته اي برخوردار باشند.
تحول مهمي كه در زمينه ساختار شهري در اين دوره صورت گرفت و نقش بسيار مهم و تعيين كننده اي بر تحول بازارها بر جاي گذاشت مربوط به ساختن معابر و خيابان هاي مستقيم است. از دوره قاجار ساختن خيابان مستقيم و طراحي شده به منظور ايجاد مسيري قابل استفاده براي راندن كالسكه و برگزاري مراسم و آيين هاي تشريفاتي رايج شد. خيابان باب همايون و خيابان ناصر خسرو از اينگونه خيابان ها بودند. استفاده از اتومبيل و اهميت يافتن دسترسي سواره و تغيير نحوه تقسيم بندي قطعات زمين به پيدايش و شكل گيري خيابان هايي مستقيم در نواحي جديد شهري و سپس ايجاد خيابانهاي مستقيم در بافت قديمي منجر شد و ابتدا نمادهاي جديد شهري، اداري و حكومتي و سپس دكان ها و فضاهاي تجاري در كنار خيابان ها ساخته شد و به اين ترتيب ساختار بيشتر بازارها به صورت نوعي فضاي ايستا تقريبا دچار ايستايي و ركود شد و راسته ها و فضاهاي تجاري به صورت پراكنده يا متمركز در كنار خيابان ها و در سراسر شهر گسترش يافت و بازارها غالبا به فضاهايي قديمي و تاريخي تبديل شدند و برخي از آنها كه در شهرهاي بزرگ و پرجمعيت قرار دارند همچنان فعال و پويا هستند و بعضي از آنها به ويژه بازارهاي شهرهاي كوچك و جمعيت به تدريج تهي از فعاليت، فرسوده و متروك شده اند.
و.....