مسجد جامع ارومیه یک اثر تاریخی که با شکوه فراوان در مجاورت بازار ارومیه قرار دارد، متعلق به سده هفتم هجری قمری (مربوط به ایلخانان) است. محراب این مسجد از نظر گچبری یکی از زیباترین آثار هنر معماری دوران مغول می‌باشد. موقعیت این مسجد در بازار طوری قرار دارد که از سه طرف به معابر عمومی متصل می‌شود.
مسجد جامع يکي از آثار کهن و قديمي شهر تاريخي اروميه است و در خيابان اقبال قرار دارد. اين مسجد از بناهاي نيمه دوم سده هفتم هجري قمري مي باشد. اين مسجد در ميان بازار قديمي شهر واقع شده و يکي از ارکان اصلي بافت قديمي شهر است. اين مسجد داراي صحن بزرگ و شبستان آجري وسيع مي باشد که قسمت اصلي وسط آن با گنبدي بلند پوشيده شده است. برخي از محققان معتقدند اين بنا ابتدا آتشکده بود و بعد از تسلط مسلمين ويران شد و سپس در قرن هفتم هـ. ق بر روي آن مسجدي ساخته شد. به اعتقاد اين گروه از محققان سبک تزيينات، گچبري‌‌ها، ستون بندي‌‌ها و طاق‌‌هاي مسجد عيناً شبيه به سبک معماري سلجوقيان است.
تاريخ تجديد بناي اين مسجد معلوم نيست، اما محراب آن در تاريخ 676 هـ.ق ساخته شده است. اين مسجد به همراه ساير اجزاء بافت قديمي شهر به ويژه بازار و راسته‌‌هاي آن بارها مورد مرمت و بازسازي قرار گرفته است. مسجد جامع با دو در ورودي که از صحن بزرگ آن منشعب مي‌شود، به بازار راه دارد.
اين مسجد داراي آثاري از دوره‌‌هاي مختلف تاريخي است.
محراب مسجد از نظر گج بري و خطوط از زيباترين آثار هنري مغول بوده که ارتفاع آن به 82.7 متر و عرض آن 48.5 متر مي رسد. البته محراب در سال 676 هجري قمري به دست استاد عبدالمومن تبريزي گجبري شده و شايد خود مسجد از اين تاريخ قديمي تر مي باشد. مسجد در سال 1184 هجري قمري بدستور رضاقلي خان بيگلر بيگي افشار حاکم اروميه تعمير شد.
1- شبستان گنبد دار قديمي که در واقع هسته اوليه بنا را تشکيل مي دهد و در ساختمان آن تمام مشخصات يک بناي قديمي و معماري اسلامي را مي توان مشاهده نمود , به احتمال قريب به يقين ساختمان اين قسمت مربوط به دوره سلجوقيان ( قرن 6 ه.ق ) مي باشد.
2 – داخل شبستان کنبد دار محراب گج بري نفيسي قرار دارد که در تاريخ 676 ه.ق زمان حکومت ايلخانيان با بهترين اسلوب و در حجمي بسيار بزرگ ساخته شده است.
3 – جهل ستون قديمي متصل به شبستان گنبد دارکه زمان ساخت آن جديدتر از شبستان اصلي به نظر مي رسدو در خاک برداري از کف آن مقداري اشيا شکسته متعلق به دوره ايلخانيان به دست آمده.
4- حجرات قديمي اطراف صحن مسجد که مربوط به اولين دوره زنديه بوده و سنگ نوشته موجود, زمان احداث آن را در مورخه 1184 ه . ق نشان مي دهد.
شبستان اين مسجد 6 طاق نما دارد. اطراف اين طاق نما ها به وسيله اندود گج کادربندي شده است.
بطوري که گفته شد مسجد از جند قسمت متفاوت و متعلق به دوره هاي مختلف ساخته شده. شبستان گنبد دار و جهل ستون قديمي آن با دو نوع مصالح يعني قسمت تحتاني با سنگ و قسمت فوقاني با آجر احداث گرديده . جون شبستان گنبد دار تکافوي انجام مراسم مذهبي را نمي داد و از طرفي اين جهل ستون قديمي مجاور آن نيز بصورت نيمه مخروبه رها شده بود از حدود 20 سال پيش, بيشتر ساختمانهاي قديمي ضلع شرقي مسجد را تخريب و بجاي آن سالن نوساز بزرگي با سقف, شيرواني ساخته اند که هيج گونه هماهنگي با قسمتهاي قديمي ندارد. حجرات اطراف صحن نيز که در حال حاضر خالي از سکونت طلبه شده بوده, لذا در اواخر سال 65 تخريب و جهلستون قديمي با تعميراتي که دفتر فني در آن به عمل آورده بصورت آبرومندانه اي مرمت و مورد بهره برداري قرار گرفته است.
البته در اوايل انقلاب به دستور امام جمعه اروميه حاج آقا حسني محيط اطراف محراب و شبستان گنبد دار مسجد را تا ارتفاع 1.2 متر آجرنما ( آجر 3 سانت ) کرده بودند که در سال 79 توسط سازمان ميراث فرهنگي تخريب و گج بري هاي سابق بازسازي شده اند.