بخشی از مطلب
در اين نوشتار منشور بينالمللي جديد گردشگري فرهنگي ايکوموس که توسط مجمع عمومي ايکوموس در سال 1999 در مکزيک به تصويب رسيده بود، معرفي ميشود.
منشور موردنظر توسط «کميته علمي بينالمللي ايکوموس در مورد گردشگري فرهنگي»با رياست آقاي هياشي سوگايا تهيه شده است.
منشور جديد به منزله اعلاميهاي براي حمايت و تأييد مجدد «اصولي» است که روابط پويا ميان گردشگري و اماکن يا مجموعههاي داراي اعتبار ميراث را هدايت ميکند و در واقع تأمينکننده گفتگو و يکسري اصول مشترک براي مديريت اين روابط است.
منشور موردنظر ارتباط ويژهاي با اين کنفرانس يونسکو دارد و به کارگيري جامعه ميزبان در همه جنبههاي برنامهريزي و مديريت گردشگري، بخصوص در محوطههاي ميراث و شهرهاي تاريخي را ترويج ميکند. براي اينکه گردشگري فعاليتي لذتبخش و با ارزش باشد، يک عامل اساسي وجود دارد. اگر مردم محلي و جامعه ميزبان احساس خوبي نسبت به خود و مکانشان داشته باشند، بازديدکننده نيز جذب مکان آنها خواهند شد. اعتماد به نفس، آگاهي و احساس غرور نسبت به تنوع فرهنگي خود و غرور مالکيت نسبت به ميراث فرهنگي آنها جنبههاي ضروري براي جامعه محلي هستند. اگر قرار است رابطه مورد نظر پايدار باشد، اين مردم بايد در فعاليتهاي توريستي مربوط به منطقه خود مشارکت کنند و از آن نفع ببرند.
منشور جديد علاوه بر اينکه لزوم صيانت از کثرت، تنوع و اهميت جهاني بسيار زياد ميراث فرهنگي را رسماً تأييد ميکند، دو مفهوم عمده ذيل را ترويج مينمايد.
*يکي از دلايل عمده مبادرت به هر شکل حافظت، آن است که اعتبار مکان با مديريت خوب و درست، در دسترس بازديدکنندگان و جامعه ميزبان قرار گيرد.
*جامعه حفاظتکنندگان و صنعت گردشگري هر دو بايد در حمايت و معرفي ميراث فرهنگي و طبيعي جهاني با يکديگر همکاري نمايند، البته با فرض اينکه هر دو متقابلاً ذخيره موردنظر را محترم دانسته و نگران آسيبپذيري آن هستند.
منشور حاضر که مورد تجديدنظر قرار گرفته است، يک رهيافت همکاري در ارتباط با مسائل گردشگري و صنعت گردشگري را پذيرفته و از تنشهايي که اغلب طبق سنت، بخشي از اين ارتباط بوده است، ميپذيرد. اين منشور تأييد ميکند که اگر ميان گردشگري و حفاظتکنندگان گفتگو و تعامل مثبت برقرار شود به پيشرفت بيشتري ميتوان دست يافت تا اينکه حفاظتکنندگان، تورسيم را چيزي که بايد به اکراه تحمل کرد بيانگارند. اين منشور عملاً از طبقهبندي «گردشگري فرهنگي» به عنوان يک مفهوم محدود پرهيز مينمايد. اين مفهوم تنها آن شکل از گردشگري را تعريف ميکند که طي آن از يک موزه، گالري هنري، محوطه تاريخي يا نمايش فرهنگي بازديد ميشود. اين تعريف بسيار تنگبينانه است و مقدار زيادي از تعامل ميان بازديدکنندگان و جامعه ميزبان را به رسميت نميشناسد. منشور جديد هر شکلي از گردشگري را تأييد ميکند که طي آن بازديدکننده همانقدر که در مورد محوطههاي تاريخي و نمايشهاي فرهنگي تجربه کسب ميکند، در خصوص همه جنبههاي «فرهنگي» مربوط به مکان، شيوههاي زندگي معاصر آن، غذا، نقشهبرداري، محيط زيست، شهرها و روستاها نيز تجربه بدست ميآورد.
منشور توريسم مصوب نوامبر ۱۹۷۶-ايکوموس : ۳۱
روند تجديدنظر در منشور
منشور اصلي «گردشگري فرهنگي ايکوموس» حاصل يک کنفرانس بينالمللي بود که در سال 1976 در بروکسل برگزار شد و ايکوموس در نشستهاي بعدي خود در سال 1984 در روستوک و درسدن بر آن صحه گذاشت. از آن سال تاکنون، نرخ رشد گردشگري بينالمللي و داخلي در سراسر جهان به ميزان مقابل توجهي افزايش يافته است. به همين ميزان مجموعه روشها و اهداف حفاظت از اماکن ميراث نيز کاملتر شده و گسترش يافته است.
در نشست 1996 «مجمع عمومي ايکوموس» در سوفيا، ضرورت يک منشور گردشگري فرهنگي اصلاحشده مورد تأييد قرارگرفت و درخواست شد تا سند جديدي آماده شود و در نشست مجمع عمومي 1999 مکزيک به تصويب برسد. «کميته گردشگري فرهنگي ايکوموس» تحت رياست آقاي هياشي سوگايا، آقاي گراهام بروکز از ايکوموس کشور استراليا را براي تدوين متون پيشنويش مربوطه و هماهنگي لازم جهت روند تجديدنظر برگزيد.
کميته گردشگري فرهنگي درفاصله بين اواخر سال 1996 و نشست سپتا مبر 1997 خود در پرتغال، يکسري متون مقدماتي را تهيه و در ميان کشورهاي عضو توزيع کرد. در پيشنويسهاي ديگري که پس از آن در اواخر سال 1997 و اوايل 1998 تهيه شد، اصلاحات بيشتري صورت گرفت از جمله بازبيني آنها توسط تعدادي از تشکيلات توريستي عمده بخصوص در استراليا و اروپا انجام شد. کميتههاي مشورتي و اجرائي ايکوموس، در سپتامبر 1998 در استکهلم، متن نهايي را تصديق کردند. متن نهايي منشور در اکتبر 1999 در مکزيک به مجمع عمومي ايکوموس تقديم شد و در همان نشست به اتفاق آرا به تصويب رسيد.
در حال حاضر نيز کميته گردشگري فرهنگي ايکوموس براي اشاعه منشور به گستردهترين شکل ممکن در جامعه حفاظت ميراث فرهنگي و صنعت گردشگري تلاش ميکند. اکنون فرصتي که براي ارائه و معرفي منشور به اين کنفرانس ميراث فرهنگي و گردشگري يونسکو بدست آمده است، مغتنم و محترم شمرده ميشود. گام بعدي، استفاده از «اصول و رهنمودهاي منشور» در جهت گسترش يک مجموعه روشهاي ارزيابي ثابت و مستمر براي تحليل ارتباط ميان حفاظت و گردشگري در يک مجموعه وسيع و متنوع محوطههاي ميراث در سطح بينالمللي خواهد بود. کار اين کنفرانس ارتقاي آن روند خواهد بود.
اهداف منشور حاضر:
اهداف اصلي منشور گردشگري فرهنگي عبارتند از:
*تسهيل و ترغيب دستاندرکاران حفاظت و مديريت اماکن و مجموعههاي ميراث به اينکه آن اماکن و مجموعهها را در دسترس جامعه ميزبان و بازديدکنندگان قرار دهند.
*تسهيل و ترغيب صنعت گردشگري به ترويج و مديريت گردشگري با روشهايي که باعث احترام و ارتقاء ميراث فرهنگي و فرهنگهاي زنده جامعه ميزبان شود.
*تسهيل و ترغيب گفتگو و تعامل ميان منافع حفاظت و صنعت گردشگري در مورد اهميت و ماهيت ناپايدار و آسيبپذير داراييهاي ميراث فرهنگي و نياز به تأمين آيندههي پايدار براي آنها.
*فراهم کردن استراتژيها و سياستهايي با استانداردهاي مربوط به معرفي و توضيح محوطهها و فعاليتهاي فرهنگي، در بستر حفظ وضع موجود و حفاظت از آنها.
مفاهيم اصلي منشور
*يکي از دلايل عمده حمايت، حفاظت و مديريت اماکن ميراث، ميراث ناملموس و مجموعهها اين است که اعتبار آنها از نظر فيزيکي و يا فکري در دسترس جامعه ميزبان و بازديدکنندگان قرارگيرد. اگر عموم مردم از ميراث فرهنگي محروم باشند، کل روند حفاظت در حاشيه قرار خواهد گرفت و از سطوح مهم تأمين بودجه يا حمايت عمومي و سياسي لازم براي تداوم خود بهرهمند نخواهد شد.
*دسترسي معقول و داراي مديريت صحيح به توسعه فرهنگي و ميراث فرهنگي، هم يک حق بشري و هم يک امتياز است. اين امر وظيفه رعايت احترام از طرف بازديدکننده را در خود دارد. توضيح، نقش مهمي را در دسترسي مردم به ميراث فرهنگي ايفا ميکند.
*ميراث فرهنگي بهطور جامع بهرسميت شناخته شده است و شامل اماکن، مصنوعات دستي هنري، اسناد و ميراث ناملموس سنتهاي زنده ميباشد. ميراث فرهنگي با اين مفهوم به منزله نقطه عطفي پويا و ابزار مثبتي براي رشد و تحول قلمداد ميشود.
*گردشگري داخلي و بينالمللي، يکي از معروفترين ابزارهاي تبادل فرهنگي است و موجد تجربه شخصي از آنچه که از گذشته باقي مانده است و نيز زندگي معاصر و جامعه ديگران ميباشد. گردشگري ميتواند منافع اقتصادي ذخاير فرهنگي را در اختيار خود گيرد و در صورتي که با موفقيت مديريت شود، قطعاً توسعه را در پي خواهد داشت.
*گردشگري بايد منافعي براي جامعه ميزبان بههمراه آورد و با هدف پرهيز از تأثير افراطي بر اصالت و بيان مادي ميراث فرهنگي طراحي شود.
*در اين منشور نهتنها به گردشگري در قالب مفهوم سنتي ايکوموس در مورد يادمانها و محوطهها توجه ميشود، بلکه تعامل ميان گردشگري و همه اشکال ميراث فرهنگي از جمله اماکن، مجموعهها و جنبههاي زنده جوامع ميزبان را نيز دربرميگيرد.
*در اين منشور بهجاي تعريف ويژگيهاي خاص مکان يا مجموعه ميراثي-که لازم است در بستر گردشگري مديريت شود- بر مفهوم جامع اعتبار تأکيد جدي ميشود؛ مفهومي که رکن اساسي منشور بورا، مصوب ايکوموس استراليا است.
*انتظار ميرود، گروههاي علاقمند براي اينکه بتوانند اصول جامع و کلي منشور گردشگري فرهنگي را با توجه به شرايط خاص خود اجرايي نمايند، رهنمودهاي مفصلتري تنظيم کنند.
اصول منشور
اين منشور متشکل از 6 اصل مهم است. هريک از اين اصول توسط توضيحات تکميلي که مفاهيم اصلي را توسعه ميدهند، تقويت ميشود.
اصل 1- از آنجايي که گردشگري داخلي و بينالمللي يکي از مهمترين ابزارهاي تبادل فرهنگي است، حفاظت بايد براي اعضاي جامعه ميزبان و بازديدکنندگان فرصتهايي را فراهم آورد که بهواسطه آن بتوانند در وهله نخست فرهنگ و ميراث آن جامعه را تجربه کرده و درک نمايند.
اصل 2- بهمنظور نيل به آينده پايدار براي ميراث فرهنگي و نيز گردشگري، بايد رابطه پوياي موجود ميان اين دو مديريت گردد.
اصل 3- حفاظت و برنامهريزي گردشگري براي اماکن ميراث، بايد تضمين نمايد که تجربه بازديدکننده ارزشمند، راضيکننده و لذتبخش خواهد بود.
اصل 4- جوامع ميزبان و مردم بومي هم بايد در برنامهريزي حفاظت و گردشگري سهيم باشند.
اصل 5- فعاليتهاي گردشگري و حفاظت بايد براي جامعه ميزبان نفع داشته باشد.
اصل 6-برنامههاي ترويج گردشگري، بايد به حمايت و ارتقاي ويژگيهاي ميراث فرهنگي بيانجامد.
يک نسخه از منشور به اين نوشتار پيوست است.
گراهام بروکز، يکي از اعضاي کميته گردشگري فرهنگي ايکوموس است. وي مدير «مرکز مديريت ميراث فرهنگي» ( يک مؤسسه خصوصي به عنوان بخشي از «مؤسسه مشاوره حفاظت معماري و ميراث» مستقر در سيدني) ميباشد.
و.......