پاورپوینت بررسی محوطه باستانی طاق بستان 
 
بخشی از مطلب
طاق بستان در جهت راست مدخل شهر کرمانشاه و در شمال شرق این شهر تاریخی واقع شده و خیابان زیبایی که اخیراً در پایه کوه ،(  پرو ) به برکت آب فراوانی که از زیر صخره طاق بستان خارج می شود احداث شده چشم انداز دل انگیزی به وجود آورده است که تفریحگاه وسیع و مصفایی برای مردم کرمانشاه و دیدنی های سحر انگیز ی را از گذشته و حال برای مسافر تازه وارد فراهم آورده است . 
اگر بیشتر منظر گاههای باستانی در دل کوه ها از نظر ها پنهان مانده و دور از دسترس می باشند که رنج و مشقت و علاقه مندی برای دیدن آنها لازم است طاق بستان این امتیاز را دارد که با عوامل اجتماعی بسیار  نزدیکی ایجاد نموده است طبیعت اطراف طاق بستان در روزگار ساسانیان بیشه زاری بوده که برای به دام انداختن شکار مناسب بوده و سلاطین ساسانی در این بیشه زار به شکار حیواناتی که از کوه رانده  می  شدند و یا به آبشخور می آمدند می پرداختند در این شکار  جرگه  گرازها به سهولت به دام صیاد می افتند زیرا که در انتهای بیشه راه برای شکار ی که از کوه رانده شده بود به وسیله دیوارهای قطور، بقایای این دیوارها  امروز نیز باقی است پس از ورود از  مدخل طاق بستان اولین سنگ نگاره مربوط به اردشیر دوم است .
 
-    الف : مجلس تاجگذاری اردشیر دوم 
 
از شاهان ساسانی اولين کسی که در اینجا اثری دارد اردشیر دوم می باشد که مجلس تاجگذاری وی در سنگ کنده شده است در این تصویر سه نفر ایستاده اند و محبوسی در زیر پای یکی از آنها که شاه است به پشت خوابیده، پادشاه در وسط قرار دارد و در قسمت راست او  اورمزد  قرار گرفته که تاجی کنگره دار بر سر دارد و روی را به طرف شاه گردانیده و حلقه سلطنتی نوار دار مختص به سلسله ساسانیان را به وی اعطا می کند.  
شاه و اورمزد  قباهایی دارند که تا سر زانوانشان رسیده اند دامن قبای  شاه مصور است هر دو نفر شلواری به پا دارند که از میان پا چین دار بوده و توسط بندی با مچ پا پیچیده است ضمناً کمربند ، گردنبند و دست بند دار هستند در پشت سر شاه الهه ای ایستاده است که لباسش تقریباً نظیر لباس اورمزد است و انواری از سر وی ساطع می باشد  . 
دسته ای از شاخه های نبات مخصوص اعمال مذهبی  « برسم » خوانده شده در درست او قرار دارد پارسیان ازمنه جدید نقش طرف راست شاه را موبدان موبد می پندارند و کسی که در پشت سر شاه قرار گرفته و هاله ای از وی ساطع است زردشت و خشورآزاد ایران قدیم می دانند. شاید از این رو باشد که پارسیان هند تصویر خیالی پیامبر دینی  بهی را از روی این نقش تهیه کرده و در مطبوعات مربوطه به خود انتشار دادند برخی نقش اخیر را صورت مهر دانسته اند و استدلال می کنند که نظیر آن را در دو جای دیگر دیده اندکه به استناد کتیبه ها صریحاً مهر معرفی شده است . نخست در مقبره « آنینوخوس گماژنی » و دو دیگر در سکه های پادشاهان « تروشکا » در این تصویر که مجلس تاجگذاری اردشیر دوم معرفی شده است دشمنی در زیر پای پادشاه و اورمزدا قرار گرفته و مهر بر روی گل سرو ایستاده است.  با همه اختلاف نظری که به علت نبودند کتیبه ای که معرف صاحبان تصویر باشد در میان  درجات تحقیق موجود است .  آنچه مسلم هست قرائن و سکه ها می باشد . از طرز لباس و شیوه و شکل و شمایل این نقش به دوره ساسانیان مربوط است . 
 
-    ب : مجلس تاجگذاری شاپور سوم 
 
در سمت چپ مجلس تاجگذاری اردشیر دوم، دو طاق کوچک و بزرگ وجود دارند که مربوط به دوره ساسانیان می باشند طاق اول که به طاق کوچک شهرت یافته در روزگار سلطنت شاپور سوم پادشاه ساسانی ( 388 – 383 م ) در کوه حجاری شده است و شامل دو نقش برجسته و دو کتیبه به خط پهلوی ساسانی است به طوری که از کتیبه ها استناد می شود این دو نقش شاپور دوم ( 379 – 310 م ) و شاپور سوم می باشد . پیکر شاپور دوم و سوم که صورت آنها به طور نیمرخ در مقابل هم حجاری شده اند هر دو دستها را بر قبضه شمشیر دارند و لباس آنها شلواری چیندار می باشد . گردنبند و نوار و گیسوی مجعد و ریش نوک دار چهره آنان را زینت داده است انتهای ریش در حلقه ای فرو رفته است شاپور دوم که در طرف راست قرار دارد تاج گنگره داری بر سر نهاد و گوی منسوج و نوارهای متصل به آن که از علائم خاص سامانیان است بر فراز تاج  دیده می شود . اهمیت طاق کوچک بیشتر به این جهت است که در کتیبه به خط پهلوی ساسانی در آن از حوادث روزگار و تصرف نادانان محفوظ مانده اند و هم اینک پس از قرون و اعصار نقوش طاق ها را معرفی می کنند . 
 کتیبه در قرن هجدهم توسط آبه « نوشان » کشیش فرانسوی قالب گیری شده و پس از نقل به اروپا در سنه 1792 میلادی ترجمه و نشر گردید هنگام ترجمه اشتباهی رخ داد بدین معنی که به جای کلمه شاپور بهرام ذکر گردید سپس دمرگان از هر دو کتیبه قالب گیری کرد و در کتاب موسوم به هیئت علمی اعزامی فرانسه به ایران  متن صحیح ترجمه کتیبه را انتشار داد در کتاب «  مرآت البلدان ناصری » ترجمه این کتیبه به « سیلوستر وساسی »  مستشرق معروف فرانسوی نسبت داده شده عرض دهانه طاق کوچک 90/5  و عمق طاق کوچک 66/3 و ارتفاع آن 31/5 متر می باشد طول دو پیکره شاپور دوم و سوم هر کدام 67/2 متر می باشد . این طاق در حدود سال 385 .م ساخته شده است  .
 
 
-    ج : مجلس تاجگذاری خسرو دوم ( پرویز ) 
 
طاق بزرگ طاق بستان  که به علت کثرت نقوش و حجاریهای ظریف مورد توجه مورخان شرقی و دانشمندان غربی بوده است دهانه اش 44/7 متر بوده ، عمق 70/7 متر و ارتفاع آن 9 متر می باشد در کتب شرقی هر کجا ذکر از طاقبستان به میان آمده غالباً به شرح و توصیف طاق بزرگ ارتباط داشته و به سایر آثار این سامان که هر یک تاریخی گویا از تمدن درخشان گذشته ما است توجهی نشده است . 
 طاق بزرگ به روزگار سلطنت خسرو دوم معروف به پرویز  ( 628-590م ) مروبط می باشد برخی مورخان نظر داده اند که این طاق پس از خسرو در روزگار فرزندش شیرویه ساخته شده است و در دو طرف مدخل طاق گلهای زیبایی در سنگ حجاری شده است . دور طاق طناب ضخیم پیچ داری از سنگ تراشیده اند . در بالای مدخل طاق هلالی نیز دیده می شود که با نوار زینت یافته و در طرفین آن تصویر دو فرشته بالدار  که مجسمه فیروزه ای بوده اند به سبک یونانی حجاری شده اند پایه های طاق بر دو ستون قرار گرفته که نقش بسیار ظریفی بر روی آنها رسم کرده اند . شکل درختی که شاخسارهای آن بر ستون پیچیده اند و برگی به شکل برگ کنگر دارند  در اینجا به چشم می خورند که به گل شگفت انگیزی منتهی می گردند به عقیده « هرتسفلد » در این درخت نمونه ی از درخت زندگانی است و در افسانه های کهن ایران و در روایات مزدیستی به صورت گوناگونی به اسامی مختلف از ان یاد کرده اند نامهای معروف این درخت « گکران » و « یوزبیش » می باشند و نیز قدما این درخت را شفا دهنده ی هر مرض می دانستند. در بالای طاق کنگره هایی که یاداور برخی قصور و ابنیه ی هخامنشی است به چشم می خورند در ته طاق و در بدنه آن مجالس متعدد و نقوش مختلف بی اختیار نظر و اعجاب بیننده را جلب می کنند  جدار عقب طاق مربع و دارای دو قسمت نقوش است که در دو طبقه قرار گرفته اند .  دو جانب نقش زیرین که سوار بر اسب معروف خسرو « شبدیز » می باشد دو ستون از  سنگ بیرون آورده اند که گویی طبقه دوم به شکل صفحه ای بر این دو ستون قرار گرفته است در این دو ستون جدولهایی به صورت مقعر رسم کرده اند سرستونهای گلدانی شکل به وسیله رشته ای از برگ تاک به یکدیگر متصل شده اند . 
  این سر ستون ها  نیز مزین به همان نقش درخت زندگانی که در مدخل طاق است می باشد تحقیقات هرتسفلد رابطه تاریخی این ستون ها را که نمونه ای از ستون سازی ساسانی محسوب می شوند با ستونهای چوبین نواحی روستایی کردستان امروز روشن و واضح کرده است . 
قسمت فوقانی جدار عقب طاق که به شکل صفحه ای بر دو ستون قرار گرفته مجلس تاجگذاری پادشاه را نشان می دهد پادشاه در وسط ایستاده با دست راست تاجی را از دست شخصی که در طرف چپ او قرار گفته می گیرد . 
 به عقیده پرفسور کریتسن سن شخصی که تاج را به شاه می دهد اورمزد است و عده ای دیگر عقیده دارند که این شخص موبد موبدان می باشد.
شاهنشاه همان تاجی را بر سر دارد که در سکه های خسرو پرویز نیز دیده می شود . این تاج بزرگ که دو رشته مروارید در زیر دارد هلالی در پیش آن را زینت می دهد شاخه هایی که بر فراز تاج به چشم می خورند در میان دو بال عقاب قرار گفته اند و بر روی آن هلالی است که قرص خورشید را در ان رسم کرده اند جامه پادشاه به طور معمول دارای نوارهای مواج است و عبارت است از قبایی آستین دار که از زانو می گذرد . دامن گشاد و چین خورد قبا و شلوار شاه  غرق در جواهر می باشد  حاشیه قبا و کمربند و غلاف شمشیر با رشته های مروارید زینت یافته اند ، همچنین چند رشته مروارید  غلتان از گردن پادشاه آویخته است شخصی که تاج را به پادشاه عرضه می کند جامه ای بلند در بر دارد و عبایی که حاشیه آن مروارید نشان است به دوش افکنده است این شخص کفشی نوک دار به پا دارد که نوک آن در زیر شلوار پنهان شده است و ریشی نوک دارد و تاجی نوار بسته نظیر نقوش ازمنه باستانی دارا است .  در جانب راست شاه زنی سبو به دست ایستاده است که الهه « ناهید » یا آناهیتا معرفی گردیده و بنا بر عقیده هرتسفلد و به قرینه سبوی دسته داری که در دست گرفته نماینده ابهای اسمانی و سرچشمه فیض های نازل بر زمین و برور کننده خاک نزد ایرانیان قدیم بوده است . 
قبای الهه ناهید یک یونانی است که در روی آن بالا پوشی ستاره نشان پوشیده است . 
تاج الهه به تاج اورمزد بسیار شبیه است از زیر این تاج چهار رشته گیسو بر دوش و سینه الهه افتاده است . وضع لباس او نموداری از طرز عادی لباس پوشیدن زنان ایرانی در روزگار ساسانیان است . 
پرفسور هرتسفلد هنر نمایی حجاران تاق بستان را چنین وصف می کند « این نقوش گویا از روی  پرده یی قلمی در سنگ حجاری شده اند » 
طبقه زیرین عقب تاق خسروپرویز در سلاح بر اسبی کوه پیکر نشان می دهد پادشاه کلاه خودی بر  سر نهاده که تاج بالدار با هلال و قرص خورشید بر آن قرار گرفته و زرهی با حلقه های ریز یکنواخت اندام شاه  را تاکلاه خود پوشانده و گذشته از پوشش چهره او را تا ران فرا گرفته است . در زیر جوشن جامه شاه نمایان است که تصاویر شبیه به ماهیانی که آنها را اسب آبی می خوانند دارا می باشد . 
شاه نیزه ی دراز ی به دست راست گرفته و آن را بر دوش تکیه داده است و در دست چپ شاه سپری مدور دیده می شود . 
کمربندی مزین و ترکش پر تیر اسلحه شاه را تکمیل کرده است . اسب بر روی قوایی درشت ایستاده و سر و سینه اش را « برگستوانئ» منگوله دارد پوشانده است از دو جانب کپل اسب دو گوی بزرگ که احتمال داده اند ازپشم بوده و در حریر پیچیده شده به شکل گلابی آویخته شده اند . نواری به شکل کراوات بر سر این گوی قرار دارد و در زین و برگ های سلاطین ساسانی نظیر آن بسیار به نظر رسیده است . در شکل تاق بستان یکی از این دو گوی که در طرف راست اسب افتاده بود نمایان است قبضه شمشیر شاه در پشت او سمت چپ اسب دیده می شود .
  پیکر سوار بنا بر روایات اسلامی تمثال خسرو دوم بر اسب معروف وی شبدیز می باشد که از نظر ظرافت و تناسب و حسن ترکیب مجموعاً شاهکار صنعت حجاری محسوب می شود . نقوش جدار عقب چه مجلس تاجگذاری و چه پیکر خسرو و شبدیز از دست جهالت و احیاناً تعصب ناظران روزگار پیش سالم نمانده و آفتها دیده اند . آنچه بیشتر تأسف  هر بیننده را تحریک می کند شکسته شدن دست شاه و نیزه وی و ساق پای راست اشب شبرنگ معروف او شبدیز است . برخی مورخان صدمات وارده بر نقوش تاق بستان را بر اثر هجوم اعراب می دانند که مسلمانان بت شکن به خیال خود نقوش سالم را ناقص کرده اند .
مورخان اسلامی درباره علت حجاری این تاق روایاتی گوناگون در کتب خود نگاشته اند . « ابن فقیه همدانی » پیکر شبدیز را از هنر نمایی « قنطوس » پسر «  سنمار »معمار معروف قصر خورنق دانسته است . هر چند وجود چنین معمار و حجاری در تاریخ اسلام مسلم نیست ولی بعضی گمان کرده اند که در زیر کلمه معرب قنطوس یا قیطوس اسمی بیزانسی نهفته باشد و نتیجتاً حقیقتی در میان هاله ای از اوهام و احلام به وجود آمده باشد . 
نام شبدیز باد پای معروف خسرو را مورخان و شاعران ایران و عرب به کرات در آثار خود ذکر کرده اند به روایت « یاقوت حمری » در « معجم البلدان » خسرو پرویز این سمند باد پا را بینهایت دوست داشت قضا را اسب محبوب خسرو نالان شهره وی از انس و علاقه ای که به این اسب داشت سوگند یاد کرد که هر کس خبر مرگ شبدیز را به من بیاورد او بیدرنگ بقتل خواهم رسانید . 
میر آخور خادمان درگاه به معالجه شبدیز برخاستند و تدبیر ها کردند اما تقدیر به تدبیر اینان موافق نیامد و سراانجام شبدیز از پشت زمین به دل زمین جای گرفت . میر آخور بیمناک شد و از « باربد » مشگو مخصوص شهریار چاره جویی کرد . باربد در ضمن نغمه ای حادثه مردن اسب را با ابهام بگنجاند و خود را تعزیت گفت . خسرو پس از شنیدن آواز باربد فریاد بر اورد : « امی بدبخت مگر شبدیز مرده است » رامشگر استاد چنین در ضد داشت « شاه خود چنین فرماید » دیگر بار شاه فرمود : « بسیار خوب هم خود را نجات دادی و هم دیگران را» این قصه را همدانی و ثلابی از مورخان قدیم اسلام روایت کرده اند و پیش از آنان « خالد الفیاض » شاعر عرب نیز آن را به نظم اورده است . علت حجاری تاق را نگاشته اند که خسرو برای زنده نگاهداشتن یاد شبدیز مقرر داشت تمثال شبدیز و شهریار را در سنگ نقر کنند تا هر گاه که یاد شبدیز در خاطر خسرو بگذرد بدان تمثال بنگرد و کمی از اضطراب و حسرت کم کند . 
 
- دیوار سمت راست تاق بزرگ 
 
در دیوار راست تاق بزرگ مجلس شکارگاه خسرو به ارتفاع 8/3 متر و عرض 7/5 متر حجاری شده است . این مجلس در خطوطی محصور شده که آن خطوط شبیه به حصاری به نظر می رسد صیادانان گوزنان را تعاقیب می کنند . گوزنان به دنبال چند گوزن مخصوص که از علامتی که در گردن دارند می توان دریافت گوزنان دست آموز بوده اند می روند . 
ظاهراً از این گوزنان دست اموز که بجانب راست حصار در حرکتند برای هدایت و صید کردن دیگر گوزنان استفاده می کرده اند . در این مجلس 3 جا صورت شاه حجاری شده ه است . در قسمت بالا پادشاه سوار ایستاده و اسبش مهیای جهیدن است.
زنی در بالای سر او چتری را بر افراشته که علامت قدیمی سلطنتی بوده است در پشت سر شاه صفی از زنان بعضی در حال ادای احترام و برخی در حالت رامشگری هستند . 
دو تن از این زنان شیپور در دست دارند و یکی هم طنبور می نوازد بر روی چوب بستی که نردبانی به ان متصل است زنانی نشسته اند . اینان بعضی چنگ می نوازند و برخی کف می زنند. در زیر قسمت باز صورت پادشاه دیده می شود در حالی که گمان را بزه کرد .و در پی صیدهای گریزان اسب می تازد . در قسمت زیرین نقش اخیر تصویر دیگری از پادشاه هست که اسب خود را به حالت یورتمه می داند و ترکش در دست از شکار باز می گردد . در سمت چپ حصار مذکور در فوق شترانی دیده می شوند در حالی که گوزنان کشته را حمل می کنند . 
 
- دیوار سمت چپ تاق بزرگ 
 
نقوش دیوار چپ با دقت بیشتری ساخته شده و شکار گراز را نشان می دهد در اینجا نقوش را در خطوطی به شکل قاب معمولی محصور کرده اند و حاشیه باریکی در سمت راست قرار داده اند که مردمان و جانوران ، با ازدحام در این حادثه رسم شده اند . 
شکارگاه مکانی است نی ریز و باتلاقی که ماهی و مرغابی در آن زیاد است . در جانب راست صفحه پنج صف فیل دیده می شوند که به هر فیلی دو فیلبان یکی پیش و یکی در عقب نشسته و فیلها را می رانند و به صید گراز اشتغال دارند . 
موضوع صید کردن فیلبانان در کتاب ایران در زمان ساسانیان کریتسن سن یاد داشت شده اما با توجه به رسوم عملی و شکاهرهای دسته جمعی می توان حدس زد که فیلبانان در اینجا صیدها را رم می دهند تا آنها در تیررس صیاد واقع گردند.در قسمت بالای تصویر قایقی را می بینیم که بانوان در ان نشسته اند و به خواندن و کف زدن مشغولند . در ابتدا و انتهای قایق زنان پارو می زنند . در وسط تصویر یک جفت کرجی را که پارو زدن آنها هم زن است دیده می شوند . این یک جفت کرجی را دوبار نشان داده اند تا حاکی از دو موقع شکار باشد . در وسط تصویر پادشاه با قامتی کمی بیشتر از اندازه طبیعی حجاری شده و در قایق نخستین ایستاده و کمان را بزه کرده است . زنی در طرف چپ شاه ایستاده . تیری به او تقدیم می کند و زنی دیگر به طرف راستش به چنگ نواختن مشغول است قایقی هم در پشت اینها واقع شده پر از چنگ نوازان شاه دو گراز بزرگ را با تیر از پای در اورده است . در قایق دیگر پادشاه هاله ای بر گرد سر دارد و در دست خود کمانی سست شده نگه داشته است که ظاهراً کنایه از این است که به شکار پایان رسیده است . در قسمت زیرین این نقش فیلها مشغول جمع آوری شکارها هستند و اجساد شکارها را با خرطوم گرفته بر پشت می نهند . 
در صفحه چپ تاق بقدری نقوش حجاری شده که در آن ذره ای جای خالی نمی توان پیدا کرد نقشهای پارچه لباسها را با دقتی تمام رسم کرده اند . 
صورت جانوران بويژه فیلها چنان با ظرافت و دقت از کار در آورده اند که از جهت حرکات و نمایش حیات شخص به حیرت می افتد و انها را از شاهکارهای حجاری بشمار می اورد بنا به عقیده هرتسفلد این حجاری دقیق ما را به سبک نقاشی و پرده سازی روزگار ساسانیان آگاه می کند . این تصاویر سنگین را در قدیم ظاهراً رنگ می کردند زیرا یاقوت حمومی در قرن هفتم بقایای آثار رنگها را در تاق بستان تشخیص داده است . کریتسن سن احتمال می دهد شخص یاقوت رنگ آمیزی تصاویر را ندیده باشد بلکه او این مطلب را شاید از « ابن الفقیه » روایت کرده باشد . 
پرفسور هرتسفلد می نویسد تنها در یک مورد نقوش تاق بستان شکل شاه دارای هاله می باشد در دیگر جاها هاله دور صورت شاه را با رنگ نمایش داده بودند که به مرور زمان رنگها از میان رفته است . 
در قسمت بالای نقوش دیوار چپ تاق که شکار جرگه خسرو در مرداب و نی زار است « آغاغنی » خواجه باشی محمد علی میرزای دولتشاه سر حد دار عراقین در سال 1237 ه . ق صورت دولتشاه والی غرب و فرزندان وی را به وسیله میرزا جعفر سنگ تراش حجاری کرده است نشان می دهد .
 
•    مجسمه پرویز 
 
در برابر تاق نزدیک چشمه مجسمه ای از خسرو پرویز قرار داشته است که در قرن چهارم هجری قمری سعد بن سیاح معروف آن روزگار در انجا مجسمه را دیده است . 
در ایام بعد مجسمه خسرو در استخر نزدیک کوه افتاده و در قرن نوزدهم میلادی آن را در حالی که پایش شکسته از آب بیرون کشیده و در بالای سد نصب کرده اند . 
این پیکر به علت طول زمانی که در آب سر کرده آسیب فراوانی دیده اما نادانی روستائیان و تماشاگران نیز مزید بر علت شده و حتی با گلوله سر و صورت آنرا شکسته اند : نتیجتاً بصورتی در آمده که به سختی اعضاء و چهره آنرا می توان تشخیص داد . از حیات مجسمه می توان دریافت که این مجسمه شاهنشاه را ایستاده در حالی که دست چپ خود را بر قبضه شمشیر گذاشته است نشان می دهد
و.....