قبل از هر مطلبي از همكاري صميمانه مركز آموزش و مسئولين دفتر فني سد و نيروگاه دز تشكر مي كنيم .
استان خوزستان هميشه به استان زرخيز معروف بود . و حوزة آبگير پنج رودخانة كرخه ، دز ، كارون ، جراحي و هنديجان است كه از سلسله جبال زاگرس سرچشمه مي گيرند و جريان آب آنها به  5/3 ميليون متر مكعب در سال مي رسد كه قسمت اعظم آن بدون استفاده پس از عبور از دشت پهناور خوزستان به خليج فارس مي ريزد بيش از پنج هزار سال پيش به علت استفادة صحيح وسنتي ازاين رودخانه ها خوزستان به اوج عظمت و آباداني رسيده وانبار غلة دنيا نام گرفته بود . 
و همين فراواني نعمت موجب تسلط و اقتدار امپراتوري ايران گرديده بود .
 البته هجومهاي پي در پي سلطه گران بر اين استان سر ترقي و اعظمت آن را متوقف ساخت و به نيروهاي خلاقة اين سرزمين چنان لطمه اي وارد كرد كه آن را تبديل به بياباني خشك و سوزان نمود .
اقداماتي كه براي مهاركردن قدرتهاي طبيعي و بهبود وضع اراضي اين استان صورت گرفته چنانچه به طور هيچ مورد بهربرداري قرار گيرد مي توان آينده روشني را براي آن پيش- بيني كرد و اميدوار بود روزي خواهد رسيد كه خوزستان رونق و اعظمت گذشته خود را بازيابد دو سد بزرگ دز و كارون و سد اعظيم كرخه علاوه بر تأمين برق مورد نياز صنايع كشور قسمت مهمي از اراضي حاصلخيز خوزستان را آبياري مي كنند .
 
تعريف سد :
 
 سد ديواره اي است بتوني، خاكي ، چوبي يا فلزي كه به منظور جلوگيري از سيلاب وذخيره
 
( 1 )
 
كردن آب جهت آبياري وانحراف آب و يا توليد برق برروي رودخانه ساخته مي شود . براي ساختن سد به هر منظور شرايطي از نظر طبيعي لازم است كه به طور خلاصه به شرح زير مي باشد.
 
1- وجوديك رودخانة پرآب و دائمي
2- عبور از يك درة تنگ و مرتفع 
3- داشتن حوضچه آبگير به منظور نگهداري آب 
4- مناسب بودن ديواره هاي درة و حوضچه از نظر زمين شناسي
 
با در نظر گرفتن موارد فوق براي ساختن سد برسيهاي مقدماتي صورت مي گيرد شامل :
 
1-  تهية عكس هاي هوائي از مسير رودخانه و دره محل ساختمان سد و حوضچه آبگير 
2 -  تهية نقشه هاي توپوگرافي با استفاده از عكس هاي هوائي 
3–   برسيهاي  زمين شناسي و نمونه برداري از قسمتهاي حوضچه آبگير و مسير رودخانه و ديوارهاي دره
4 – اندازه گيري ميزان آبدهي رودخانه مورد نظر در فصول مختلف سال با در نظر گرفتن بيلان ساليانه
5 – تعيين محل مناسب براي ساختمان سد و نمونه برداري از اعماق مناسب مختلف ديوارة دره و مشخص نمودن وضعيت زمين شناسي پي و تكيه گاه سد
6 – تعيين ارتفاع مناسب براي سد با در نظر گرفتن وضعيت حوضچه آبگير درياچه 
7 – ساختن راه ارتباتي مناسب به محل ساختمان سد 
 
پس ازانجام برسيهاي مقدماتي فوق اقدام به منحرف نمودن آب رودخانه از محل سد حفر 
 
( 2 )
 
تونل انحرافي و پي كني وتراشيدن قسمتهاي فرسوده تكيه گاههاي سد مي گردد و تا سر 
حدمكان پي و تكيه گاهها رادرمقابل نفوذ وفشار آب درياچه با تزيقات سيمان استحكام مي بخشد 0 سپس ساختمان سد وقسمتهاي مختلف آن با مصالح مورد نظر شروع مي- گردد.
 
سد دز:
 
سد دز از انواع سدهاي جدارنازك بتني دو قوسي است كه برروي رودخانة دز در   25 
كيلومتري شمال شرقي دزفول و به فاصلة 22 كيلومتري از انديمشك ساخته شده وتكيه گاههاي آن كنگلومراي بختياري است كه از نظر استكام وعدم نفوذ پذيري از مرغوبيت زمين شناسي خاصي برخوردار است .
بنده دراولين قدم ازكار آموزي خود فيلمي از خلاصه فعاليتهاي سازندگان سد را تماشا كردم و صادقانه اعتراف مي كنم كه باعث شد ‏نسيت به غريبه هايي كه به اين جديت براي آباداني سرزمين تلاش كرده اند به ديدة اقرام بنگرم .
 
(( كار اين كرة خاكي به سامان نخواهد رسيد مگراينكه همة ما به اين باور برسيم كه در اين سيارة معلق در فضا داراي سرنوشت واحدي هستيم )) . 
 
در مرحلة بعد با راهنمايي برادر عزيزم جناب آقاي مهندس صفاري نسب به مطالعه نقشه –
هاي مختلف پرداخته و اطلاعات كلي از مو قعيت سد ، نيروگاه ، تونلهاي انحرافي و راهاي دسترسي به دست آورده و با مكانيزم كلي آن آشنايي پيدا كردم .
 
ازتفاع سد دز  203  متر و طول تاج آن  212 متر است ، عرض سد در پي 22  متر و تاج 
( 3 )
 
آن 5/4  متر ميباشد . مخزن درياجه گنجايش 3/3  ميليون متر مكعب آب دارد و سطح آن بالغ بر 6300  هكتار و طول مخزن آن به  60  كيلومتر مي رسد ، حداقل آبدهي رودخانه قبل از ساختمان سد به  50  متر مكعب در ثانيه مي رسيده و حداكثر آن با طغيانهاي خسارت بار ساليانه توام بوده ولي بعد از ساختن سد آبدهي آن به حد ثابتي رسيده و در تمام طول سال به طور متوسط به  187  متر مكعب در ثانيه ميرسد و از طغيان رودخانه جلوگيري مي كند . نيروگاه سد از نوع نيروگاههاي زير زميني است كه در تكيه گاه سمت چپ قرار دارد و داراي  8  واحد مولد برق با قدرت مجموع  520  مگاوات مي- باشد .
دو تونل اصلي به نام پاور تونل شمارة 1 و 2  هر كدام به قطر دو متر و طول  230  متر آب را از ارتفاع  285  متري ( از سطح درياي آزاد ) از درياچه گرفته و تو سط 8  مجراي آب بر به توربين ها هدايت مي كند كه قطر هر كدام از آنها  4  متر و طول آن  117  مترمي- ‎باشد و آب را از ارتفاع  273  متري با شيب  25% به ارتفاع  169 متري از سطر دريا به توربين ها هدايت مي كند . فاصله مجراهاي آب براز يگديگر  5/12  متر مي باشد و در انتهاي هر يك شير پروانهاي بزرگ به قطر  2/3 متر وجود دارد كه در مواقع ضروري جهت مسدود كردن مجراي آب و جلوگيري از ورود آب به توربين استفاده مي شود . 
 
يك تونل انحرافي براي تغيير مسير رودخانه و شروع ساختمان سد حفر شده و طول آن 670  متر و قطر آن 15  متراست كه بعد از اتمام كارها ساختمان وسط آن به ضخامت 40  متر بتن ريزي و مسدود شده و دو تونل مجزا از يكديگر به نام سرريز در تكيه گاه سمت چپ سد يكي به قطر 14  متر و طول 400  متر و ديگري به قطر 6/12  متر و طول 40 در ارتفاع 355 متر از سطر