انواع کاروانسراهای ایران
– انواع کاروانسراها با توجه به موقعیت آنها
کاروانسراهای ایرانی بر اساس موقعیت مکانی خود به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:
1. کاروانسراهای مرکز شهر
2. کاروانسراهای خارج از شهر
انواع کاروانسراهای ایران بر حسب اقلیم
از آنجایی که بیشتر کاروانسراهای باقیمانده مربوط به دوره صفویه و بعد از آن است، بررسی عواملی مانند اقلیم و سبک معماری منطقه در طبقه بندی آنها ضروری است.
بنابراین کاروانسراهای ایران بر اساس موقعیت مکانی به سه دسته زیر طبقه بندی می شوند:
1. کاروانسراهای کاملا سرپوشیده در مناطق کوهستانی
2. کاروانسراهای بدون پاسیو در سواحل خلیج فارس
3. کاروانسراهای صحن در نواحی مرکزی ایران
تفاوت ساختار کاروانسراها در پلان و شکل بسته به اقلیم
کاروانسراها در مناطق معتدل و مرطوب
در مناطق معتدل و مرطوب ایران کاروانسراهای کمی وجود دارد. از آنجایی که در نزدیکی ساحل دریا به دلیل جمعیت زیاد، فاصله مناطق مسکونی کم بوده و نیازی به کاروانسرا نبود.
کاروانسراهای موجود در جنوب دریای خزر به صورت سنگ تراشی با حیاط مرکزی ساخته شده است. این نوع سازه بیشتر برای محافظت از ایمنی مسافران خدمت می کرد.
کاروانسراها در مناطق گرم و مرطوب
در گذشته ارتباطات بین المللی از طریق دریا انجام می شد، اما حمل و نقل کالا در داخل کشور از طریق جاده انجام می شد که نیاز به کاروانسرا را چند برابر می کرد. به همین دلیل کاروانسراهای زیادی در مسیرهای منتهی به بنادر خلیج فارس و دریای عمان در دوره های مختلف تاریخی ساخته شده است. کاروانسراهای این مناطق برای آسایش مسافران نیاز به سایه و گردش هوا داشتند. به همین دلیل کاروانسراهای نزدیک خلیج فارس و عمان حیاط مرکزی نداشتند و به صورت بناهای چهار گوش ساخته می شدند.
کاروانسراها در مناطق گرم و مرطوب به شکل اتاق مرکزی صلیبی شکل و اتاقهای جانبی در اطراف سکو ساخته شده بودند. همه اتاق ها به بیرون ساختمان دسترسی داشتند. به این ترتیب هوا در داخل گردش می کرد.
کاروانسراها در مناطق سردسیر و خشک
کاروانسراهای مناطق کوهستانی حیاط مرکزی برای مقاومت در برابر یخبندان زمستانی نداشتند و در عوض اتاق بزرگی برای اسکان مسافران و راهروهایی در اطراف آن برای نگهداری احشام وجود داشت. برای حفظ گرمای داخل کاروانسرا سقف ها را کوتاه می کردند.
فضای دودکش و بخاری در ساختمان های مناطق سردسیر و کوهستانی بیشتر از کاروانسراهای مناطق دیگر بوده و معمولاً در مرکز بنا قرار می گرفت.
فهرست موضوعات فهرست مطالب:
مقدمه.
کاروانسرا در ادبیات ایران..
معماری تاریخی کاروانسرا
نما
بام.
سرپناه در سفر.
کاروانسرا در دوره اسلامی..
انواع کاروانسراها
به طور کلی میتوان کاروانسراها را به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
کاروانسرای کنارگرد.
انواع کاروانسرا:
کاروانسراهای ایران را میتوان به گروههای زیر تقسیم بندی کرد:
کاروانسراهای حیاط دار به انواع مختلف تقسیم بندی میشوند:
لیست کاروانسراها به شرح زیر می باشد :
کاروانسرای دوره ی ساسانیان..
کاوانسرای صفوی..
طرح و نقشه کاروانسرا در دوره صفوی..
معماری کاروانسراها
کاروانسراهای حیاط دار مرکز ایران..
کاروانسراهای چند ضلعی حیاط دار
کاروانسراهای دو ایوانی..
کاروانسراهای با تالار ستون دار
کاروانسراهای چهار ایوانی..
کاروانسراهای با طرح متفرقه.
نمونه کاروانسرای ایرانی..
کاروانسرای پاسنگان..
کاروانسرای زین الدین..
کاروانسرای سیدآباد.
کاروانسرای مهیار اصفهان..
کاروانسرای خان خوره
کاروانسرای مادرشاه اصفهان..
کاروانسراهای میان دشت – شاهرود.
کاروانسرای قصر بهرام.
كاروانسراي مادرشاه (مهمانسراي عباسي)
كاروانسراي مقصود عطّار
كاروانسراهاي اصفهان:
منابع..
فهرست مطالب
مقدمه
کاروانسرا پیش از اسلام
کاروانسرا در دوره حکومت اشکانی و ساسانی
پلان کروانسرای دروازه گچ مربوط به دوره ساسانی
دو نوع کاروانسرا در اواخر دوران ساسانی
تلفیق دو نوع کاروانسرای ساسانی در دوره اسلامی
شکل کاروانسرا در اقلیم های مختلف ایران
الف -کاروانسرا در سواحل جنوبی دریای خزر
معرفی
موقعیت اکثر کاروانسراهای باقی مانده
پلان کاروانسرای امامزاده هاشم
نوع چهار ایوانی در جنوب رشت مربوط به دوره صفویه.
فرم کلی بنا
پلان کاروانسرای لات از نوع چهار ایوانی
28 کیلومتری جنوب رشت مربوط به دوره قاجاریه
محل استقرار مسافران
مشخصات
قوس ها و طاق ها
ب -کاروانسرا ها در کرانه شمالی
خلیج فارس و دریای عمان
معرفی
پلان و مقطع کاروانسرای یونگی
در نزدیکی بندرعباس مربوط به دوره صفویه.
فرم کالبدی کاروانسراهای این سواحل
پلان و مقطع کاروانسرای موخ احمد
در نزدیکی بندرعباس مربوط به دوره صفویه.
تغییرات بعد از صفویه
پ -کاروانسرا در نواحی کوهستانی و مرتفع
معرفی
پلان کاروانسرای امامزاده هاشم
در جاده آبعلی مربوط به دوره صفویه.
خصوصیات کالبدی
برش و پلان کاروانسرای گامبوش در جاده آمل
پلان کاروانسرای شبلی
در جاده تبریز به میانه مربوط به دوره صفویه.
ت -کاروانسرا در دشت های فلات
معرفی
پلان چهار ایوانی کاروانسرای باغ شیخ
در 10 کیلومتری شرق ساوه مربوط به دوره قاجاریه
اطاق ها از نظر استاد پیرنیا
بهترین اطاق ها
پلان کاروانسرای شرف در جاده سرخس
مشهد مربوط به دوره سلجوقی
کاروانسرا یا رباط شرف
نمای ورودی کاروانسرای باغ شیخ در شرق ساوه
تاورنیه می نویسد
نمای حیاط مرکزی و اطاق های کاروانسرا باغ شیخ
خدمات جنبی در کاروانسراها
فرم درونگرا و محصور کاروانسرا
پلان کاروانسرای مهیار
بادگیردر کاروانسرا
فضای محصور و اقلیم معتدل حیاط کاروانسرای مادرشاه
کاروانسراهای داخل شهر
تفاوت کاروانسراهای داخل و خارج شهر
کاروانسرا و مدرسه مادرشاه
همچنین بازارچه بلند مربوط به دوره صفویه
حفظ کاروانسراها در حال حاضر
ایجاد عملکرد جدید برای کاروانسرای قدیمی
و.......
فهرست مطالب
ویژگی ها
معماری جهان اسلام:
گستره مکانی :
گستره زمانی:
مکاتب
مكتب سوريه
ويژگيهاي مكتب سوريه
بناهاي معروف:
مكتب مغرب
مكتب عثماني
ويژگيهاي مكتب عثماني
مکتب ایرانی
ويژگيهاي معماري مكتب ایرانی:
طور کلی بناهای دوره اسلامی
کاروانسرا
ساختمان های وابسته به راه
ساباط
رباط
کاروانسرا
معماری کاروانسراهای ایران
طرح رباط و کاروانسرا
تفاوت عمده رباط ها و كاروانسراها
ملاحظات کلی کاروانسراهای روستایی و شهری
فضاها
ويژگيهاي معماري كاروانسراهاي ايران
انواع کاروانسرا از نظر نقشه
کاروانسرای مدور
کاروانسرای چندضلعی حیاط دار
کاروانسراهای دو ایوانی
کاروانسرا با تالار ستوندار
کاروانسراهای 4 ایوانه
بررسی نمونه
رباط شرف
معماری رباط شرف
چگونگی ساختمان رباط شرف
تزئینات
منابع