ایران دارای آب و هوای گرم و خشک است که تابستان های گرم، گرم و خشک و زمستان های کوتاه و سرد است. آب و هوا تحت تأثیر موقعیت ایران بین کوهستان های نیمه گرمسیری مناطق بیابانی عرب و رطوبت نیمه گرمسیری منطقه مدیترانه شرقی قرار دارد. ژانویه سردترین ماه است، با درجه حرارت از 5 درجه سانتی گراد تا 10 درجه سانتی گراد، و اوت گرم ترین ماه در 20 درجه سانتی گراد تا 30 درجه سانتیگراد یا بیشتر است.
 
در بسیاری از مناطق، تابستان گرم به گرم با تابش آفتابی عمدتا، اما رطوبت بالا در مناطق ساحلی جنوب خلیج فارس. دمای روزانه می تواند بسیار گرم باشد در برخی از روزها درجه حرارت به 40 درجه سانتیگراد یا بیشتر می رسد، به خصوص در طول خلیج فارس و دریای عمان که خطر خستگی گرما را ایجاد می کند.
 
 
معرفی کرانه های جنوبی دریای خزر
شرایط اقلیمی:
این منطقه از پربارانترین و سرسبزترین مناطق اقلیمی ایران است و در تمامی فصول سال دارای بارندگی می باشد. با وجود عرض نسبتاً کم ، این کرانه از دو ناحیه تقریباً مجزا تشکیل شده است . یکی ناحیه جلگه ای است که بصورت نوار باریکی در امتداد دریا گسترش یافته و کشتزارهای وسیع و همچنین شهرهای بزرگ در این ناحیه می باشند.
خصوصیات آب و هوایی این کناره به قرار ذیل است :
الف – بارندگی زیاد در تمامی فصول سال ، خصوصاً در فصول پاییز و زمستان
ب – رطوبت نسبتاً زیاد در تمام فصول سال
ج – اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز
د – پوشش وسیع نباتی
درصد رطوبت نسبی نیز در منطقه بسیار زیاد است و در شهرهایی مانند بندرانزلی ، رشت ، رامسر ، و بابلسر حدود 80% می باشد که بیش از حد آسایش انسان است . میزان رطوبت در کنار دریا بیشتر و در ارتفاعات و قسمتهای شرقی بیشتر و در ارتفاعات و قسمت های شرقی کمتر است .
جهت آسایش انسان ، ویژگیهایی که این اقلیم مرطوب و پرباران ایجاب می کند اینست که در فصول گرم ، در کلیه فضاهای شهری از جریان باد و در داخل ساختمانها از کوران دوطرفه هوا باید حداکثر استفاده صورت گیرد . در طی این فصول ، وجود جریان هوا و ایجاد سایه بهترین شرایط را برای آسایش انسان فراهم می نماید . در فصول سرد باید جلوی باید جلوی باد سرد و همچنین باد سرد و همچنین باد توام با باران را سد نمود . مطلب دیگر اینکه فصول ساختمان را در مقابل بارش بارانهای سیل آسا و رطوبت حاصل از آن محافظت نمود .
بافت شهری کرانه های جنوبی دریای خزر
در مناطقی که در نزدیکی ساحل دریا می باشند و یا مقدار بارندگی زیاد است ، وجود رطوبت هوا از جمله مشکلات عمده می باشد . هوای مرطوب از هوای خشک سنگین تر است و در قسمت زیرین هوای خشک قرار می گیرد . لذا اگر فضاهای شهری محصور باشند و کوران هوا و باد در آن جریان نداشته باشد ، در سطح شهر کلیه این فضاها از هوای گردید . به همین دلیل باید از جریان هوا حداکثر استفاده صورت گیرد تا از ساکن شدن رطوبت بیش از حد در فضاهای شهری جلوگیری شود .
لذا ساختمانها در این مناطق مجزا از هم ساخته می شوند ، با حیاطها و فضاهای باز و وسیع و حصار دور این فضاها اغلب کوتاهتر از قد انسان است . دلیل این امر همان استفاده از جریان هوا است ، تا از میان ساختمانها عبور کرده و هوای مرطوب و راکد را با خود به بیرون محوطه و فضاهای زیستی ببرد . بهره بردن از طبیعت زیبا و سرسبز منطقه نیز از دلایل دیگر جهت تلفیق محیط مسکونی با طبیعت است .
البته باید توجه داشت که هرچه از حاشیه شهر به مرکز شهر نزدیک شویم ، به دلیل تراکم بیشتر جمعیت و همچنین ارزش بیشتر زمین ، فاصله ساختمانها از یکدیگر کمتر می شود ، ولی بهر جهت در فضاهای مرکزی شهر نیز سعی می شود تا از جریان هوای بین دریا و خشکی و یا از جریان باد غالب در منطقهجهت تهویه هوای فضاها ، حداکثر استفاده بشود . این شیوه ساختار شهری که بر اثر شرایط اقلیمی بوجود آمده ، کاملاً برعکس بافت محصور و بسته شهری و روستایی در اقلیم سرد و اقلیم گرم و خشک است . در مورد این دو اقلیم در فصول پنجم و ششم بحث خواهد شد .
_ خصوصیات کلی بافت شهری و روستایی کرانه های جنوبی دریای خزر
_ فرم بنا در کرانه های جنوبی دریای خزر
_ معرفی کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان
شرایط اقلیمی کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان
این منطقه اقلیمی در امتداد یک نوار ساحلی باریک و نسبتاً طولانی که بیش از دوهزار کیلومتر طول آن می باشد و از مصب اروند رود در جنوب غربی استان خوزستان شروع شده و به خلیج گواتر در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان ختم می شود .
از لحاظ اقلیمی این سواحل جزو نواحی گرم و مرطوب محسوب می شود . تابستانها نسبتاً طولانی و زمستانها فقط در دو ماه دی و بهمن هوا تا حدی سرد می شود . این کناره به سبب اینکه در مجاورت دریا می باشد ، رطوبت هوا بسیار زیاد است ولی به علت قلت بارندگی ، فاقد پوشش نباتی می باشد و به جز نخلستانهای و کشتزارهای محدود اهالی ، منطقه به طور کلی لم یزرع و بی آب و علف است .
خصوصیات آب و هوایی این کرانه به قرار ذیل است :
الف – میزان ریزش بارش سالیانه بسیار اندک ، اغلب بارندگی در فصول پاییز و به خصوص زمستان
ب – رطوبت هوا بسیار زیاد در تمام فصول سال
ج – هوا بسیار گرم و مرطوب در تابستان و معتدل در زمستان
د – اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز
ه – شور بودن آبهای زیرزمینی در اکثر مناطق
و – پوشش بسیار کم گیاهی
_ بافت شهری کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان
بهترین روش برای مقابله با شرایط سخت آب وهوایی در این منطقه ، ایجاد سایه و استفاده از جریان باد است . این مطلب برای ساکنان محل و کسانی که به این مناطق در ایام گرم سال مسافرت کرده اند ، امری مشهود و مسلم است . درحالی در تابستان راه رفتن در سطح شهر در زیر تابش آفتاب بسیار مشکل و توام با تعرق شدید پوست بدن و در بعضی از موارد گرمازگی است . با استفاده از سایه کنار دیوارهای بلند با راحتی نسبی می توان رفت و آمد نمود . در همین هنگام پیاده روی در نخلستان ها و در زیر سایه درختان آن مفرح و اگر نسیمی هم بوزد ، بسیار دلپذیر می باشد . بنابراین ایجاد سایه و استفاده از جریان هوا ، دوعامل بسیار مهم و تعیین کننده در بافت شهری و فرم بنا جهت آسایش انسان است .
خصوصیات بافت شهری و روستایی در کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان
الف – بافت شهری بصورت نیمه متراکم
ب- بافت روستایی نسبتاً باز
ج – فضای شهری نیمه محصور
د – گسترش شهرها و روستاهای ساحلی در امتداد کنار ساحل و جهت آن رو به دریا
_ فرم بنا در کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان
خصوصیات کلی فرم بنا در مناطق کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان
الف – ساختمان ها بصورت حیاط مرکزی و نیمه درون گرا
ب – حداکثر استفاده از سایه و کوران هوا
ج – ارتفاع اتاق ها زیاد و پنجره ها بلند و کشیده
د – ایوان ها وسیع و مرتفع
ه – عدم وجود زیر زمین
و – طاق ها غالباً مسطح
_ انتخاب نوع مصالح در مناطق گرم و مرطوب
در مناطق گرم و مرطوب استفاده از مصالحی که دارای جرم حرارتی کم هستند و حرارت را در خو د ذخیره نمی کنند بهتر است . زیرا از لحاظ اقلیمی مشکل اصلی گرمای بیش از حد است و ذخیره نمودن حرارت روز برای شب صحیح نمی باشد . به همین دلیل چوب بهترین نوع مصالح در این مناطق است زیرا چوب حرارت را به کندی انتقاق می دهد و حرارت کسب شده در طی روز بر روی سطح چوب باقی می ماند و با وزش نسیم نسبتاً خنک در شب ، چوب حرارت خود را از دست می دهد .
_ معرفی نواحی کوهستانی و مرتفع فلات
شرایط اقلیمی نواحی کوهستانی و مرتفع فلات
دو سلسله جبال البرز و زاگرس نواحی مرکزی ایران را از سواحل دریای خزر در شمال و جلگه بین النهرین در غرب جدا می کند . شیرکوه ، کوه تفتان و کوه های منفرد دیگر نیز در قسمت های مرکزی و شرقی ایران وجود دارد . این کوهستان ها سرچشمه رودخانه ها و قنات های کشور می باشد .
کلیات شرایط اقلیمی این نواحی به قرار ذیل است :
الف – سرمای شدید در زمستان ، معتدل در تابستان
ب – بارش برف سنگین در قسمت شمال و شمال غرب کشور
ج – رطوبت هوا کم
د – اختلاف بسیار زیاد درجه حرارت در شب و روز
_ بافت شهری و روستایی نواحی کوهستانی و مرتفع فلات
برخلاف سواحل جنوبی کشور که محیط زیست مسکونی جهت مقابله با حرارت و گرمای زیاد هوا شکل گرفته ، در اینجا سرمای زیاد عامل تعیین کننده در شکل گیری بافت شهری و روستایی می باشد .
خصوصیات کلی بافت شهری و روستایی به قرار ذیل است
الف – فضاهای شهری و روستایی کوچک و محصور
ب – بافت شهری و روستایی متراکم و ابنیه متصل بهم
ج – جهت آفتاب و عوارض زمین عامل تعیین کننده در نحوه استقرار ، گسترش و سیمای کلی شهر و روستا
د – کوچه ها و معابر اصلی به موازات خط تراز زمین و اغلب با عرض کم به دلیل سرمای بسیار زیاد در بخش عمده ای از سال ، در این نواحی بافت شهری متراکم و ابنیه متصل بهم هستند تا بدین نحو سطح تماس فضاهای گرم مسکونی با محیط سرد خارج کمتر شود .
_ فرم بنا در نواحی کوهستانی و مرتفع فلات
فرم بنا نیز مانند بافت شهری براساس اقلیم منطقه و جهت مقابله با سرمای شدید طراحی و اجرا شده است .
خصوصیات کلی فرم بنا در این نواحی به شهر ذیل است :
الف – ساختمانها دارای حیاط مرکزی و درون گرا
ب – نسبت سطح پوسته خارجی بنا به حجم بنا کم
ج – ارتفاع اتاق ها کم
د – بام ها غالباً بصورت مسطح
ه – بازشوها بصورت کوچک
و – ایوانها و حیاطها کوچک
ز – دیوارها نسبتاً قطور
_ معرفی دشتهای فلات ایران
شرایط اقلیمی دشتهای فلات ایران
دشتهای فلات که بخش عمده ای از مساحت کشور ما محسوب می شوند ، عمدتاً در نواحی مرکزی و شرقی مملکت قرار دارند . دو منطقه دشت کویر و کویر لوت در مرکز ایران واقع شده اند که بطور کلی لم یزرع و با بارندگی بسیار اندک می باشند . نواحی حاشیه کویری و کوهپایه ای دارای آب و هوای معتدل تر با بارندگی بیشتر می باشند ولی به هر تقدیر اقلیم این نواحی نیز گرم و خشک است .
خصوصیات کلی شرایط اقلیمی دشتهای فلات به قرار ذیل است :
الف – آب وهوای گرم و خشک در تابستان ، سرد و خشک در زمستان
ب – بارندگی بسیار اندک
ج – رطوبت هوای بسیار کم
د – پوشش بسیار کم گیاهی
ه – اختلاف زیاد درجه حرارت بین شب و روز
و – در نواحی کویری و حاشیه کویری ، بادهای توام با گرد و غبار
_ بافت شهری و روستایی دشتهای فلات ایران
بافت شهری و روستایی به قرار ذیل است :
الف – بافت شهری و روستایی بسیار متراکم
ب – فضای شهری کاملاً محصور
ج – کوچه ها باریک و نامنظم و بعضا ً پوشیده با طاق
د – ساختمانها متصل بهم
ه – نحوه اتصال مجموعه های زیستی بر اساس جهت آفتاب و باد

و.......