دانلود پاورپوینت بررسی هنر و معماري سنتي يزد
بخشی از مطلب
بزرگترين هنر يزدي را ميتوان ( هنر زيستن) و تلاش او در خطهاي دانست كه مجموعه ي شرايط براي تداوم بقاء ناگوار است ( هنر ) تبديل محدوديت ها به امكان استخدام طبيعتي خشن و تبديل آن به محيطي با صفا ، براي زندگي و زنده ماندن هنري كه با علم و فن عجين ميشود از گل ارزانترين و فقير ترين مصالح، غنيترين آثار معماري را ميآفريند كه درنوع خود ، بينظير است .اول زمين را ميكاوند و با احداث قنات شالودهي شهر و آباديهايي كه پي ميافكند.به همين دليل اصليترين بنيان شهر و اثر تاريخي آن پديده است .
كه از ديدههايشان پنهان است و آن شبكه آبرساني زير زميني ( قنات) آن است .بسياري از خانهها،مدارس علميه ،بازارها و مساجد از طريق ( جوب ) و پا كنته ، بريده ، پاياب گودال باغچه به قنات مربوط ميشوند قناتها پس ازتغذيه محلات مسكوني براي سيراب كردن در اراضي كشاورزي در شمال ادامه مييابد.
از مناطقي كه ديدن كرديم و جزوء هنر و معماريهاي يزد بحساب ميآيد ميتوانم اينها را نام ببرم .
1- محلهي فهادان ازجملهي محلههاي قديمي شهر ميباشد خيابان 12 متري فهادان روي خندق قديمي شهر بنا شده است محلههاي قديمي شهر داراي طاقي و ساباط بودند بدليل گرماي بيش از حد تابستان ديگري اينكه سوار با اسب نتواند از آنجا عبور كند و داخل محله شود ساختن سرداب كه درتابستان در آنجا استراحت ميكردند درون سرداب حرارت 23 و بيرون 44 درجه بود آب اَنبارهاي يزد معروفيت خاصي داشته ودارد ودرمراكز محله معمولا حمام – بازارچه – آب انبار – مسجد ، حسينه – كارگاههاي كوچك – دستگاههاي شعر بافي يعني ( پارچه بافي) به روش دستي بندرت ديده ميشود و اكنون بيشتر بصورت مكانيزه دراين محلات جريان دارد.
از مساجد مهم قديمي يزد ميتوان مسجد جامع قديم در اوايل قرن ششم ايجاد در سال 724 ه.ق به پايان رسيد.و مسجد جامع فعلي توسط سيد ركن الدين شاه بناشده مسجد جامع به مسجد کبير معرف ميباشد از اهميت خاصي برخوردار است .از جمله سردر رفيع و منحصر بفرد ، مقرنسهاي معرق در نفيس چوبي گره دار و منبت كاري شده ايوان فرين به اسماء مباركه الهي به صورت خط كوفي ، بنايي با گنبد ، پوش ،منارهها ، محراب معرق ، گنبدهاي ثلث وكوفي ، اين مسجد را در عداد يكي از آثار كم نظير جهان اسلام قرار داده است .درجوار اين مسجد ،كتابخانه اي بنام ( كتابخانهي وزيري ) احداث شده كه گنجينهاي نفيس از قرآنها و كتابهاي خطي است اين مسجد بيش از انقلاب اسلامي محل برگزاري نماز جمعه بود ، اماپس از پيروزي انقلاب اسلامي نماز جمعه در مسجد ملا اسماعيل برگزاري ميشود از بزرگترين مساجد استان است در اين مسجد در روز سيزدهم محرم هر سال ، تمامي دسته هاي سينه زني وهياتهاي عزاداري حضرت سيد الشهدا (ع) مراسم ويژهاي برگزاري ميكنند كه درايران بينظير است .تزئينات مسجد ( ملا اسماعيل ) به مقرنسهاي گچي و آجري محدود ميشود كه مقدار كمي كاشي در آنها بكار رفته است ، طاق كرياس بين مسجد و مدرسه بصورت كادر بندي آجري اجرا شده كه زيبائي خاصي دارد .
گنبد مسجد ملا اسماعيل تك پوش وفاقد تزئينهاي بيروني است .قطر دهانه آن به 6/15 متر ميرسد كه با دهانهي ايوان يكي است .اين ويژگي معماري در تمامي مساجد ايران نظير ندارد اين مسجد همراه با مدرسه ،آب انبار ، بازار ، مقبره در غرب مجموعه بازارها وميدان خان يكي از مجموعههاي معماري شهر يزد است .
از ديگر مساجد جامع استان ميتوان اين مساجد را نام برد .
مسجد جامع باق ( تلفيقي از مسجد ومدرسه علميه ) ، مسجد امام ( شاه ولي ) مسجد جامع ندوشن، مسجد جامع ميبد، مسجد جامع اردكان ، مسجد جامع بُندر آباد ، مسجد جامع خرانق ، مسجد جامع بيدا خويد ومسجد جامع طزر جان .
مسجد جامع طزر جان از لحاظ معماري با ديگر مساجد استان متمايز است ، به لحاظ موقعيت كوهستاني آن از تير و ستونهاي چوبين وسقف تخته پوش استفاده شده است .
مسجد جامع فهرج در سي كيلومتري شرق يزد ميباشد وساخته شده از خشت و گل كه از صدر اسلام به همان صورت اوليه باقي مانده است اين مسجد در تاريخ معماري اسلامي ايران از اهميت بسياري بالايي برخوردار است.ك
آسيابها - معولا دركنار آباديها بر سر راه قنات ، هر جا كه پستي وبلندي زمين اجازه ميداد از انرژي پاك و ارزان آب جهت چرخش سنگ آسياب استفاده ميشده است .عمده ترين قسمت آسياب تنوره ي آن است كه بصورت مخروطي ناقص و وارونه طراحي و ساخته ميشده در آن از روزني كوچك با فشار پرههاي سنگ آسياب به حركت در ميآورد. سنگ آسياب از نوعي مقاوم ومدور است كه يكي ثابت و ديگري متحرك ميباشد .
گندم يا جو از روزني به مركز آن هدايت و به آرد تبديل ميشود. از ميان آسيابهاي معروف استان يزد ميتوان به مجموعهي آسيابهاي سنگ سياه ، بيده ، باغستان ، اميري بفروئيد ( درميبد ) مهريز(تفت ) اسلاميه ( فراشاه ) آسياب اشكدر .تفت وآسياب اسلاميه ( فراشاه ) از نمونه هاي داير و ديدني است .
باغها- منظور از باغ – باغهاي كشاورزي نيست بلكه مراد باغهايي است كه از نظر طراحي معماري و رديف كاري درختان مفاهيمي ويژه را در خود دارد و بيشتر به عنوان فضاي سبز و محل استراحت و تفريح استفاده شده است .ازميان باغهاي استان ميتوان به باع دولت آباد ، باغ خان ( درجاده قديم تفت ) باغ شير ، باغ كلاه فرنگي ( در رحمت آباد ) باغ مرشد ( محلهي تل ) باغ دكتر اولياء و باغ محموديه ( در نعيم آباد ) باغ گلكارد باغ اكرمي ( درمهريز ) و باغ علي نقي خان ( درتفت ) نام برد .
آب انبارها معمولا در آخر محله هاي شهر واقع شده و از چهار عنصر اصلي تشكيل شدهاند.
1- خزينه –شكل استوانهاي ( محل ذخيره آب ) كه در دل زمين ايجاد ميشده آب قنات بر آن مسلط بوده .
2- گنبد – پوشش به شكل نيمكره بر روي خزينه به منظور حفاظت آب از آلودگيهاي محيطي و خنك نگه داشتن آب .
3- پاشير – راهرو پلكاني جهت برداشتن آب از خزينه (مثل آب انبار امير چخماق) داراي 50 پله ميباشد .
4- بادگير – وسيلهاي براي هدايت جريان هوا به درون آب انبار براي جلوگير ي ازفساد آب است .
آب انبارها گاهي در ورودي داشته كه مانند آب انبار خواجه در اول بازار مسگرها كه شش بادگيرنيز داشته .
بيشتر بادگرهابه فضاهاي مسكوني قديمي تعلق داشته در ضمن بر فراز محراب برخي مساجد مانند ريگ وديگر مسجد ملا اسماعيل درمسجد جامع محمد حسين جريان هوا به كانالهايي دركف مسجد هدايت ميشود كه درنوع خود بينظير است در مهريز يك نوع بادگير منحصر بفرد شناخته شده كه به فضاي عمومي بازارچه ارتباط دارد .بادگرهاسيستم تنفسي شهر محسوب ميشوند آنها برجهايي هستند كه توجه به نحوه ساختمان ويژه خود جريان طبيعي هوا را به داخل بناهاي مختلف هدايت ميكنند درخانهها ، بادگير معمولا در ضلع جنوبي حياط يعني در قسمت رنسِر (تابستان نشين خانه) ساخته ميشود.
بادگيرها نوعا به تالار حوضخانه كلاه فرنگي و زير زمين مربوط ميشوند و شرايطي را بوجود ميآورند تا جريان هوا در داخل ساختمان برقرار شود در ضمن تماس با عناصر رطوبت زا مثل حوض ، باغچه ، جدارهي زير زمين جوب و پاياب كمبود رطوبت زمين را جبران و محيطي مطبوع براي زندگي در ايام گرم وطاقت فرساي تابستان براي ساكنان فراهم آورند.مصالح ساختماني بادگير معمولا خشت خام ، آجر ،گل ، گچ و چوب شورو نه ميباشد.
(چوب شورونه از انواع چوبهايي است كه داراي استحكامي عالي است و در برابر حمله موريانه نيز مقاوم است .)
بادگيرها از چهار بخش عمده ساخته شده اند:
1- بدنه ( يا ساقه ) 2- قفسه 3- تيغهها 4- سقف
غالب بادگيرها منطقه اردكان و ميبد يك طرفه در طرف جهت باد وبادگير باغ دولت آباد با 33 متر ارتفاع از زمين بلندترين بادگير جهان 8 طرفه ميباشد كه توسط سازمان ملي حفاظت آثار باستاني ايران مرمت و باز سازي شده است .
ديگر از آثار ديدني يزد خانههاي يزدي ميباشد .
خانههاي قديمي از نظر وضعيت استقرار نوعا درجهت قبله قرار دارند تا فضاهاي تابستاني و اطاقهاي زمستاني به طرزي منطقي پيرامون حياط مركزي قرار گيرند.
( حياط مركزي ) اصليترين فضاي خانههاي يزدي است حوض آب در وسط حياط كه ابعاد آن به حداكثر ميرسد و انرژي خورشيد را درخود جاي ميدهد باغچه ها با درختان كم آب خواه ، همچون انار – انگور – انجير ، مورد( مورت نيز گفته ميشود مورت درختچهاي هميشه سبز) عناب و بَعضاً پسته ضمن تامين سايه و ايفاي نقش درتوليد زيبايي فقر رطوبت محيط را جبران ميكنند دار بند ( داربست) درختان انگور در تابستان بصورت چتر مانع ورود تابش خورشيد ودر زمستان در حالت عريان نعمت خورشيد را به درون اطاقها هدايت ميكنند.
دراغلب خانههاي يزد ( تالار ) وجود دارد كه بصورت صفه و ايوان بزرگ محلي براي گذران ساعات عصرو شبهاي تابستان است.اطاقها با نامهاي سه دري ، پنج دري ، هفت دري ، ارسي ، شكم دريده از هم تفكيك ميشوند كه هر كدام در پاسخگويي به نيازهاي ساكنان خانه مسئولين مشخص دارند.
بازارها ،شامل راسته بازار ، تيمچه – سرا – مسجد – حسينيه مدرسه – آب انبار – ميدان – كاروانسرا – كارگاه توليد ي را در بر دارد ديگر بازارها بازار اُرس دورها – بازار محمد علي خان راسته بازار پنچه علي عمده ترين كالاهاي مورد معامله پارچه و شيرينيهاي يزدي خوشمزه – مانند ( باقلبا – قطاب – پشمك ) طلا و فرش ميباشد .
بازار قيصريه كه حد فاصل ميدان خان و مدرسه خان قرار دارد از لحاظ معماري نسبت به بازارها از انتظام فضايي بهتري برخوردار است و توسط در چوبي كه داراي ارزش هنري است بسته ميشود در اين بازار اكنون پارچههاي يزدي عرضه ميگردد.
از كارگاههاي توليدي بازار ميتوان از كارگاه ، مازاري ( محل ساييدن برگ حنا– رنگ طبيعي) ،كارگاه حلوايي محل تبديل كنجد به حلوا دارد. كارگاه رنگرزي ( محل رنگ آميزي الياف نخي و پشمي ) نام برد.
مساجد ، مسجد بازار فهادان ، مسجد بازارچه محله ئل ، مسجد كونك نو ، مسجد پشت باغ ، مسجد ساباط ، مسجد ريگ مسجد بياق خان (دربازار ) مسجد زاويه ( با سردري اركاشيكاري نفيس معرق ) مسجدشود درتفت مسجد كوشك نو ( دراردكان ) مسجد فيروز آباد ( در ميبد ) مسجد امام حسن ( ع) در بُندر آباد مسجد فرشاه ساخته شد .از گچ به لحاظ ظرافت يكي از نمونه هاي شاخص است ديگر از آثار تاريخي شهر يزد مدرسه ضيائيه و معروف به زندان اسكندر .مجموعهي امير چخماق شامل مسجد ها مناره ، حسينيه ، و نخل عزارداري آب انبار بقعه دوازده امام .مدرسه ماركار .
خانهها از ديگر خانههاي نفيس يزد . خانهي حاج علي اكبر قناد – خانهي شيخ هراتي – خانه مشير – خانهي حسينيان – خانه ميرزا محمد حسن قزويني زاده – خانه پوست فروشها ( كه اكنون مقداري از آن خيابان شده و خرابه اي بيش نيست )خانه كلاهدوزها – خانه ي حاج آقا حسين باغي وخانه ي بي بي فاطمه تاجر – خانهي قديمي لارها – خانهي عربها در شهر تفت ، اردكان – ابرقو – بافق – ميبد و مهريز خانه هاي نفيس متعدد وجود دارد.
اقليتها – اقليتهاي ديني مانند يهوديان وزرتشتيان
ازمعروفترين بناهاي زردشتيان ( آتشكده يزد)است كه گفته ميشود قدمت آتش آن به هزارو پانصد سال ميرسد .
گرجه قدمت عمارت آن زياد نيست و به دوران پهلوي اول مربوط ميشود.از ديگر زيارتگاههاي مهم زردشتيان ، پيرسبز(چك چك) ميباشد كه در دامنه كوهي نزديك اردكان واقع است كه به قرار معلوم قدمت آن به صدر اسلام ميرسد.يكي ديگر از زيارتگاههاي زردشتيان ( درب مهر ) است كه در هر محله زردشتي نشين يافت ميشود. اين مكان محل اجتماعي ريش سفيدان و رفع مشكلات مردم بوده است .درب كهن (در محله نظر كرده ) درب مهرنوس( پشت مدرسه کيخسرو) درب مهر دستوران در كوي تل از نمونههاي موجود در يزد ميباشد.
پيرانگاه نيز از ديگر زيارتگاههاي زردشتيان است از معروفترين آنها ميتوان پيرانگاه سرو چم ، پيرشاه ورهرام ايزد در خرمشاه، پير( مهر ايزد ) در آبشاهي ، پيرنارستانه ( نزديك درُ بيد ) پيربانو در روستاي زرجو ( عقدا ) زردشتيان خيردر احداث بناهاي عام المنفعه يادگاري ارزشمندي از خود به جاي گذاشتهاند تعداد زيادي آب انبار در داخل شهر – مثل آب انبار رستم گيو كار استاد حاجي علي اکبر خرمي درمحله تل (مربوط به دوره معاصر ) و آب انبار رستم صداقت رو به روي آتشكده نمونهاي از اينهاست .تاسيسات ديگري چون بيمارستان – گودرز – زايشگاه بهمن و مدارس مارکار در دورهي معاصر ساخته شده .دخمه زردشتيان ( گورستان ويژه زردشتيان) يكي در نزديكي زراج و ديگري درجنوب يزد ( درمحله صفانيه ) بر فراز كوهي باقي است كه محل نگهداري مردگان بوده ورد دهههاي اخير به صورت متروک در آمده است .
قسمهاي ديدني يزد ميتوان خانههاي يزدي ازجمه خانه رسوليان كه اكنون دانشكدهي معماري وشهر سازي ميباشد نام برد.اين خانه كه بيش از يك قرن از عمر آن ميگذرد .در محله سهل بن علي يزد واقع شده است و شامل بخش متمايز از هم، بصورت بيروني و اندروني است حياط بيروني محل پذيرايي از ميهمانان و برگزاري مراسم روضه خواني حضرت امام حسين ( ع ) بوده است .
اطاق بزرگ اُرسي با شيشههاي رنگين ، حوضخانه ، تالار ، زيرزمين و بادگير فضاهاي اصلي قسمت بيروني را تشكيل ميدهد .
حياط اندروني بخش كاملا خصوصي خانه است كه اطاقهاي سه دري ة پنج دري ، ارسي ، تالار ، وكلاه فرنگي ( بخشي از فضاي تابستان نشين خانه كه نور و هوا ازنصف تامين ميشود) و بادگير پيرامون حياطي بزرگ و مشجّربا حوضي وسيع در ميان آن آرايش داده شدهاند.
در قسمت تحتاني اطاقها ، تالار، كلاه فرنگي ، زير زمين ، وجوب ( برون چوب ) راهرو زيرزمين جهت دسترسي به آب قنات با استفاده از پله هاي زياد منظم قرار دارند.
كه هر كدام براي نگهداري لوازم زندگي ، مواد غذايي واستراحت در فصل تابستان مورد استفاده بوده است خانه رسوليان داراي حمام سنتي است كه حد فاصل حياط بيروني و اندروني قرار دارد.
اين خانه كه يكي از خانههاي ارزشمند يزدي است درسال 1368 به صورت وقف دراختيار دانشگاه يزد قرار گرفت و پس ازمرمت ، به عنوان هسته اوليه دانشكده معماري و شهر سازي ،حيات نوين خود را آغاز كرد .
يخچالها – يخچال ميبد يخچالهاي قديمي ، يكي از بهترين تاسيسات ساختمانياند كه جهت ذخيره سازي انرژي سرمايه به يادگار ماندهاند متاسفانه يخچالهاي يزد در دهههاي اخير تخريب شدهاند اما يخچال ابر كوه و يخچال ميبد هنوز استوار وپا برجا هستند كه يخچال ميبد از بهترينهاي موجود است .
يخچالها از چهار بخش عمده به شرح زير تشكيل شدهاند:
1- يخدان 2- گنبد 3- ديوار اصلي 4- حوضچه يا استخر كه ويژگي خاصي داشتند.
در ايام زمستان كه آب به حد كافي وجود داشته و شبهاي كوير با سرماي 20 تا 30 درجه و بيشتر آب به درون حوضچه يا استخر رها و شب هنگام تبديل يخ ميشده ديواري بلند درطول استخر قرار داشته كه مانع تابش خورشيد به يخها شد .
شبهاي پياپي ( لايههاي يخ بيشتر ميشد) يخها توسط كارگران شكسته واز طريق درگاهي مخصوص بداخل يخدان كه به صورت مخروطي بزرگ در زمين قرار دارد ، منتقل ميشدند .
گنبد مدوري مرتفع ساخته شده از گل و ساروج يخها را از تابش مستقيم خورشيد حفاظت ميكرد و درفصل گرما امكان استفاده از يخها را ممكن مي ساخت .
كاروانسرا يا رباط
در استان يزد سه نوع كاروانسرا وجود دارد .
1- كاروانسراهاي ( تاجر نشين ) يا سرا كه جزئي از بافت بازار است و يك فضاي تجارتي محسوب ميشود ، مثل كاروانسراي علي آقا شيرازي وكاروانسراي سادات در بازار پنجه علي .
2- كاروانسراي درون شهري به عنوان فضاهاي اقامتي كه درمحلههاي مسكوني بجا وبازار واقع بودند و ازبيشتر مورد استفادهي ساكنان آباديهاي اطراف يزد بود، است مثل كاروانسراهاي بافقي ها كاروانسراي بُندر آباديها، كاروانسرا شيرو كارونسراي امير چقماق كاروانسراي بين شهري مثل كاروانسراي خرگوشي واقع درجاده قديم يزد – اصفهان كرمان رباط ميبد در جاده قديم يزد – تهران – رباط زين الدين در 60كيلومتري جاده فعلي يزد – كرمان واقع شده و همزمان با مجموعه گنجعلي خان دركرمان احداث شده است. كاروانسراها از اطاق و صفههايي براي استراحت مسافران – شاه نشين و بادگر فضاهاي داخلي آنرا تشكيل ميدهند . در طراحي معماري رباط زين الدين اعداد 1 و 5 و12 ملحوظ شدهاند. اعدادي كه درمذهب تشع از احترام و تقدس بالايي برخوردارند.
خانقاه
در سراسر استان يزد خانقاههاي متعددي وجود داشته كه برخي از آنها سالم و برخي از ميان رفته از جمله خانقاه شيخ تقي الدين دادا ، خانقاه درمحله كوشك نو خانقاه قطريان ، خانقاه شيخ محمد ، خانقاه مجو مرد – خانقاه ميبد – خانقاه تفت خانقاه ابر قو -خانقاه بُندر آباد دراينجا به معرض يك نمونه از آنها ميپردازيم .
خانقاه بُندرآباد – مجموعه سلطان بندر آباد كه درمنطقه رستاق واقع است يك مجموعه كم نظير از طاق تويزههاست كه با خشت وگل ساخته شده است .اين مجموعه كه به مرور زمان در زير ريگهاي روان كويري مدفون شده بود ، به همّت سازمان ملي حفاظت آثار باستاني ايران نجات داده شده عمدترين عناصر متشكله مجموعه را خانقاه، مسجد جامع ، حسينيه ، آب انبار – برج حفاظتي و مقبرهاي تشكيل مي دهد كه مدفون عمدهاي از مشايخ سلسله دادايي است سنگهاي متنوعي كه به روي قبور مختلف قرار دارند به لحاظ هر طراحي، خوشنويسي، حجاري داراي ارزش فراوانند درتمرينهاي بنا از كاشيهاي شش گوش فيروزهاي به صورت اِزاره (قسمت پايين متمايز گردد) استفاده شد كه درپارهاي موارد نقوش اسليمي به صورت معرق به زيبايي آن افزوده در مسجد جامع اين مجموعه منبري منبري ساخته شد .از كاشي معرق با نقوش گره ، اسليمي و خط ثلث وجود دارد كه از نظر نفاست هنري شبيه آن درتمامي استان نميتوان يافت .
و...