بررسی معماری حرم شاه عبدالعظیم شهر ری به همراه نقشه ها و تصاویر

پرتاریخترین ترین کتیبه این بنا در ورودی شمالی گنبد حضرت عبدالعظیم قرار دارد و نام مجدال الملک بالا اوستانی از بزرگان دوره سلجوقی را بر خود دارد. قدیمی ترین کتیبه تاریخ بر روی جعبه قبر است و به سال 725 میلادی باز می گردد. شجره نامه حضرت عبدالعظیم در خزانه حرم چنین آمده است: «عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن الحسن بن علی بن ابی طالب» در سال 250 میلادی به تبلیغ اسلام پرداخت و مذهب شیعه را درآورد. . آنها را تبدیل کرد. به دستور امام علی النقی (ع) از عراق به ری مهاجرت کردند. چه چیزی منجر به این مشکل می شود. پس از مرگش در سال 254 یا 255 در باغی بیرون از دیوارهای رئا به خاک سپرده شد. بعدها شخصی به نام عبدالجبل رازی باغ را وقف امام کرد. شاید به همین دلیل این بقعه را «مسجد الشجره» یا «مسجد الشجره» می نامیدند.

نام بانی مقبره عبدالعظیم مشخص نیست. با این حال، موسوی گفت که این بنا در قرن سوم میلادی به دستور واعظ علوی محمد بن زاید ساخته شد و در زمان سلطنت آزادالدوله دیلمی در قرن چهارم میلادی بازسازی شد. در زمان سلجوقیان بنای اصلی و گنبد مقبره توسط حاکم منطقه ابوالفضل محمد بن سعد ساخته شد.

بر اساس شواهد باستان شناسی و اسناد تاریخی متعدد، اندکی پس از وفات حضرت عبدالعظیم حسنی در حدود قرن سوم هجری قمری، ه.، بنای ساده ای بر روی قبر او ساخته شد و در قرن چهارم ه. ه. و به گفته هجری در قرن دوم مرمت شده است. گنبد و کلیسا در سال 1728 ساخته شد. در اواسط قرن پنجم حیاطی در این مکان ساخته شد. تاریخ دقیق ساخت این بنا مشخص نیست اما احتمالاً بین سال های ۴۷۷ تا ۴۹۲ ساخته شده است.

این مجموعه در دوره ایلخانی بازسازی و مرمت شد و تابوت زیبای پیامبر نیز مربوط به این دوره است. قسمت هایی از سازه چوبی جعبه پوسیده و توسط موریانه ها آسیب دید اما در سال 1328 توسط حاج محمد صنیع حاتم بازسازی شد. بقایای کاشی و گچ بری دوره ایلخانی و همچنین مرمت در قسمت غربی مسجد و زیارتگاه بالاسر و دروازه اصلی حکایت از دیگر فعالیت های ایلخانی دارد. صفویان که از طریق حمزه بن موسی الخادم که در جوار حضرت عبدالعظیم مدفون است، سیادت خود را اعلام کردند، در گسترش این مجموعه و عظمت هر چه بیشتر آن تلاش کردند. بدین ترتیب این بنا به مجموعه ای از صحن ها، ایوان ها، ایوان ها و مسجد تبدیل می شود.

در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار، قبر نقره ای بر سر قبر حضرت عبدالعظیم نصب شد و قطعات آن در زمان ناصرالدین شاه تعویض و مرمت شد. در سال 1270 یک گنبد طلاکاری شده و دو گلدسته به آن افزوده شد و در سال 1273 گنبد به آینه مجهز شد. گنبد امامزاده حمزه در سال 1371 ساخته شد و در همان سال آینه کاری در فضای داخلی و ایوان گنبد امامزاده نصب شد. در سال 1373 ضریح نقره ای بر روی قبر امامزاده حمزه نصب شد که در سال 1383 مرمت شد. بنای امامزاده تخیر در سال 1925 به مجموعه آستانه اضافه شد.