انصافاً میتوان گفت که ایذه در هیچ یک از برنامههای کلاسیک یا روتین سفر به ایران قرار نمیگیرد، اما آن را بهشت باستانشناسی دور از دسترس معرفی میکنیم! به گفته برخی از محققان، این شهر در اصل در هزاره سوم پیش از میلاد «انزان» نامیده می شد و مرکز ایالت آنزان بود. ایذه را میتوان شکل اصلاحشده «انزان» ایلامی نیز دانست. در ایذه مجموعه ای از مکان های تاریخی برای دیدن وجود دارد، البته خارج از مسیر
غار اشکفت سلمان
معبد تاریشا یا غار اشکفت سلمان دارای بزرگترین کتیبه است که به خط میخی ایلامی نوشته شده است. در اینجا چهار نقش برجسته وجود دارد که دو تای آن در داخل غار و دو تای دیگر در خارج از غار دیده می شود. بزرگترین نوشته خط میخی از دوره عیلام در این غار یافت می شود که از قرن 11 تا 12 قبل از میلاد به جای مانده است. برای اولین بار حضور یک زن سلطنتی در کنار مردی در نقش برجسته های این غار به چشم می خورد.
امداد I
نقش برجسته I که در داخل یک پانل مستطیل شکل در ارتفاع حدود 8.5 متری از سطح زمین حک شده است، دو مرد، یک پسر و یک زن را به تصویر میکشد که به صورت نیم رخ به سمت غار ایستادهاند و در مقابل آتش نشانی میدهند. مراسم دعای هانی ، پادشاه محلی آیاپیر ، همراه با همسر، پسرش و وزیر ارشدش شوترو را نشان می دهد . این نقش برجسته دارای کتیبه هایی به خط میخی عیلامی است.
امداد II
نقش برجسته دوم اشکفت سلمان شبیه نقش اول است. تنها تفاوت این تابلو حکاکی، عدم حضور وزیر است. شباهتهای تابلوهای آجری کتیبهدار در شهر شوش حاکی از تاریخ دو نقش برجسته به قرن دوازدهم قبل از میلاد است.
امداد III
نقش برجسته در داخل دهانه غار حکاکی شده و مردی را به تصویر می کشد که به شکل نیم رخی به سمت داخل غار ایستاده است. او یک لباس آستین کوتاه با دامن کوتاه زنگوله ای می پوشد و با انگشتان اشاره دراز شده دست ها را جلوی صورت بالا می برد. یک کتیبه طولانی از هانی در سمت راست و یک تابلوی بزرگ و خالی در سمت چپ او اضافه شد. تاریخ این نقش برجسته می تواند به اوایل قرن یازدهم و اواخر قرن هفتم باشد.
امداد IV
در میان آثار به جا مانده در نقش برجسته های اشکفت سلمان، IV بیشترین آسیب را دارد و از آن چیزی دقیق به دست نمی آید. اما با آنچه در محوطه کول فراه به دست آمده می توان حدس زد که یکی از خدایان در این نقش برجسته به تصویر کشیده شده است. مردی را به تصویر می کشد که روی یک پایه کوچک به سمت داخل غار ایستاده است. او یک لباس آستین کوتاه با دامن بلند می پوشد و دستانش را از ناحیه کمر به هم قلاب می کند. برای این نقش برجسته، تاریخ قرن 12 تا 11 قبل از میلاد مناسب ترین به نظر می رسد.
تابلوی کنده کاری کول فراه یک محوطه باستانی و پناهگاه روباز است که در منطقه ای به نام تنگ کول فراه در ۷ کیلومتری شمال شرقی ایذه واقع شده است. شش نقش برجسته صخرهای ایلامی در تنگهای کوچک با بستر نهر فصلی در ضلع شرقی دشت در نزدیکی شهر ایذه در خوزستان قرار دارند.
نقش برجسته کول فراه شامل 6 نقش برجسته است که قدمت آنها به دوره عیلام قدیم باز می گردد. با توجه به تصاویر حجاری شده و بقایایی مانند گورها، کانال های آب، سازه های ویژه و مناطق رصدی، احتمال می رود که این مکان معبد نارسینا ( یکی از خدایان ایلامی) بوده است.