پاورپوینت شیرآبریزهاي سنگی در معماري ایران - آیکونوگرافی
آیکونوگرافی روشی است که گرچه عمر زیادي از آن در مطالعات معماري نگذشته است، با این همه از اواسط قرن بیستم به این سو مورد توجه برخی از محققان بوده است. درك معناي فرم و نظام نمادین فرهنگی موثر در با ریشه هاي « شیرآبریزهاي سنگی » شکل گیري فرم در معماري کوششی است که در این مقاله در ارتباط با اسطوره اي بسیار کهن در پس پشت آن از طریق روش آیکونوگرافی به آن پرداخته شده است. از این رو، پس و یافتن دلیلی موجه براي مدلول آن در فرهنگ ایرانی، از طریق « شیرآب » از پرداختن به ریشه شناسی واژه ي استناد به نجوم کهن مصر و تاثیرچنین باورهایی در شکل دادن بسیاري از فرم ها، می کوشیم معناي نمادین ارتباط شیر و آب را در شیرهاي سنگی آبریز در معماري توضیح دهیم.
مقدمه:
معمولا در ریشه شناسی به دنبال صورت هاي کهن یک واژه در زبانیم و در این راستا تحولات آوایی و معنایی آن ها را بررسی می کنیم. اما در برخی موارد ریشه شناسی لغوي هیچ کمکی در درك معنایی واژه نمی کند. که در زبان فارسی براي نامیدن شیء معروفی به کار می رود، ،« شیر آب » براي نمونه ریشه شناسی ترکیب دلیل روشنی براي ارتباط دال و مدلول ارائه نمی دهد. واژه ها و اصطلاحات معمولا به مفهومی دلالت می کنند. این دلالت بر اساس نوعی قرارداد در فرهنگ هاي مختلف شکل می گیرد و رایج می شود. بر این اساس اگر را، ابزاري که براي استفاده از آب به کار می رود، تعریف کنیم، از لحاظ ریشه شناسی « شیر آب » بخواهیم واژة می رسیم، بی آن که دلیل رابطۀ دال و مدلول روشن شود.
از همین رو، این نوشتار « شیر » و « آب » به دو واژة می کوشد با استناد به اسطوره هاي بسیار کهن دلیل این رابطه را جستجو کند و خاستگاه چنین ترکیبی را در زبان توضیح دهد. ردپاي این باور به مصر و باورهاي کهن در اربتاط با منطقه البروج باز می گردد و این نوشتار
با ارائه شواهدي بر آن است تا دلایل محتملی براي شکل گیري این ترکیب در زبان فارسی مطرح کند. این
پیشنه شناسی بر بنیاد دیگر داده هاي فرهنگی استوار است تا به معنایی محتمل نزدیک شود و در کنار ریشه
شناسی در معناي اخص آن، به بررسی نحوه ي تکوین یک اصطلاح در بافت فرهنگی ان بپردازد. در طی تحول
و تکامل و در مسیر دگردیسی و انتقال از جهان نگري عرفانی و رمزآمیز به جهان نگري فنی و علمی از جهان،
بسیاري از نشانه ها سرشت و خصیصه ي نمادین خود را، اگر چه نه به تمامی، از دست داده اند. آیکونوگرافی،
روشی است که می کوشد این ساختار نمادین را از طریق فرم هاي موجود به طور مستند در ارتباط با منابع
نوشتاري بازسازیی کند.
به ابزاري اطلاق می شود که بر همگان روشن است. اما واژه ها و اصطلاح ها معمولا « شیرِآب » در زبان فارسی
دلالت به چیزي دارند و شکل گیري آن ها بسته به فرهنگ هاي مختلف بر بنیاد قرارد شکل می گیرد. درترکیب شیر آب رابطۀ دال و مدلول رابطه اي پیچده و مبهم است. می دانیم که واژة شیر در فارسی به دو چیز دلالت دارد: 1- مایعی سفید رنگ و نوشیدنی 2- جانوري معروف.
ظاهراَ، باید با یکی از این دو مورد ارتباط داشته باشد. هدف این نوشته، توضیح « شیر آب » واژة شیر در ترکیب و ریشه یابی ارتباط شیرآب با صورت دوم، یعنی جانوري درنده، و توضیح نقش شیر در روند شکل گیري این اصطلاح است. چیزي پنهان در این نامگذاري در کارست که خود را از طریق رابطه ي زبانی آشکار نمی کند. به عبارتی، ریشه شناسی این اصطلاح نیز ما را به دلیل این نامگذاري رهنمون نمی کند، زیرا با آنکه هر دو جز ترکیب، کاملاَ روشن اند، اما استدلالی براي مرتبط شدن آن ها براي نامگذاري ابزاري که از آن آب بیرون می وجود ندارد. « شیر » آید به ریشۀ چنین ارتباطی به طور باورنکردنی به 4 هزار سال پیش از میلاد، به مصر و ارتباط نجومی برج اسد/شیر با طغیان رود نیل بازمی گردد. با قرار گرفتن اسد در اوج خود در اول ماه ژوئن رود نیل طغیان می کرد. شیر نماد خورشید در نجوم به شمار می رفت و از آنجا که در باور مردمان کهن خورشید داراي حرکت دورانی بود،
چهار نقطه اصلی (نقاط کاردینالی) براي حرکت و یا به عبارتی اوج و فرود آن در نظر گرفته می شد. مسلم است که مهم ترین نقطۀ حرکت خورشیدي، اوج آن در انقلاب تابستانی که برابر با اول تیرماه 2 امروزي است، در برج شیر/اسد بود.
منطقۀ البروج:
پیوند اساسی با این باور که زمین در مرکز عالم است و ماه و خورشید و (Zodiac) موضوع منطقۀ البروج ستارگان به دور آن می چرخند، دارد. بربنیاد چنین باوري، مسیرحرکت خورشید به دور زمین بر روي مداري به نام دایرة البروج تعیین می شد. حرکت خورشید و برخی از ستارگان را درمنطقه اي از کره ي آسمانی که دو قاعده اش موازي با دایرةالبروج و به فاصله ي هشت درجه در طرفین آن واقع اند، منطقۀ البروج گوین