اسلام اندکی پس از ظهور، در تمامی کشورهای پیرامون شبه جزیره عربستان و حتی کشورهای دور دست پذیرفته شد و تمامی عرصه های زندگی خصوصی و اجتماعی آنان را تحت تأثیر قرار داد. همراه با گسترش اسلام مکانهای مذهبی اسلامی به عنوان مهمترین عامل فیزیکی و پایگاه اسلامی در تمام کشورهای متأثر از فرهنگ اسلامی بنا گردید. مکانهای عبادی اسلام تا حدود زیادی مرکز فعالیتهای فرهنگی می باشد ارتباط مکانهای مذهبی اسلامی با مسئولان حکومتی و افراد قدرتمند جامعه و اشخاص مؤمن و سرشناس باعث می شود که چنین مکانهایی همانند مراکز ارتباطی نهادهای اجتماعی عمل کنند. مراسم مذهبی سنتی اهمیت خاص خودشان را دارند و آن اینست که ما را در تجربه جمعی پرستش سهیم می کند اما هرگز نباید فراموش کرد که تجربه مذهبی در درجه اول یک تجربه عملی عشق است. ما می توانیم از کتابها پیروی کنیم، بر قلبها حاکم شویم و نحوه رفتاری خاصی را برگزینیم ولی هیچکدام فایده ای ندارد. این دل است که تصمیم می گیرد و تصمیم دل قانون است.

  نياشگاه چون بزرگترين ساختمان آبادي بوده در آغاز نيازي بدان نداشته كه نشاني ويژه داشته باشد و خود بخود نگاه هر گذرنده‌اي را بسوي خود ميكشيده اما پس از گسترش آبادي نخست با افراشتن درگاهها و نهادن ماهرخ و توق بر بلندترين جاي آن و سپس با ساختن ميل و برج و مناره در كنار و نزديك آن باشندگان آبادي و گذريان بيگانه را به نيايشگاه راهنمائي ميكردند. مسجد بر ديگر نيايشگاهها همان برتري را داشته كه اسلام بر ديگر كيشها و چنان خوب بوده و هست كه آذينها را مي‌آرايد و نيازي بستايش ندارد و ما در اينجا تنها ميگوئيم كه چگونه بوده و چگونه شده است(اگر بتوانيم). هنر اسلامي( بويژه معماري آن) بر پنچ پايه مردم واري، خودبسندگي، پرهيز از بيهودگي، بهره‌گيري از پيمون(مدول) و نيارش (اساتيك) و درون گرائي نهاده و بي آنكه خواسته باشيم خود سنائي كنيم هنرمندان مسلمان ايران بيش از ديگران بدانها پاي بند بوده‌اند. و....

فهرست مطالب
 
پیش گفتار ۱
 
حضور مسجد در بازار تهران
 
درآمد:
 
سیرگسترش مسجد در بازار تهران:
 
تنوع مساجد:
 
تعدّد مساجد:
 
پراکندگی مساجد:
 
نمود مسجد در بازار:
 
مساجد عمده بازار:
 
مسجد جامع:
 
مسجد شاه(امام خمینی):
 
نگاهی به تفاوت‌های بصری مساجد جامع و امام:
 
دیگر ویژگی‌های مساجد:
 
و سخن آخر:
 
مسجد جامع تهران یا جامع عتیق
 
مقدمه
 
ساختار و تاریخچه مسجد
 
جلوه‌های معماری و کتیبه‌ها
 
موقوفات مسجد
 
ائمه جماعت و وعاظ مسجد
 
مسجد جامع تهران و حوادث تاریخی
 
امور فرهنگی- علمی مسجد جامع
 
گنجینه قرآن کریم
 
کتابخانه قرآنی مسجد جامع چهل‌ستون
 
مساجد تاریخی
 
مسجد شاه ( امام خمینی) تهران
 
مقدمه
 
پیشینه تاریخی مسجد
 
اوضاع سیاسی- اجتماعی و مذهبی عصر قاجار
 
حکومت قاجاریه در ایران، مقارن با ظهور تحولات وسیع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در
 
ساختار مسجد
 
کتیبه‌های معماری
 
توصیف سیاحان از مسجد شاه
 
وقفنامه و موقوفات
 
امامان جمعه و جماعت، وعاظ و مدرسان مسجد
 
کتابخانه مسجد
 
مسجد شاه و رویدادهای تاریخی
 
وضعیت مسجد امام خمینی پس از پیروزی انقلاب اسلامی
 
مسجد و مدرسه عالی سپهسالاری(شهید مطهری)
 
مقدمه
 
تاریخ ساخت و چگونگی بنا
 
شرح حال واقف
 
عصر سپهسالار و اقدامات او قبل از تأسیس مسجد و مدرسه
 
وقفنامه‌های مسجد
 
موقوفات طبق وقفنامه
 
ساختار مسجد و مدرسه
 
۱٫مهندس ناظر،طراح و معمار
 
۲٫ خصوصیات معماری و توصیف جغرافیایی
 
۳٫ مرافق موجود
 
هنرهای تزیینی
 
۱٫نایب متولیان
 
تولیت و متصدیان امور مسجد
 
۲٫ ائمه جماعات
 
۳٫وعاظ مسجد
 
کتابخانه
 
تأسیس و توصیف کتابخانه
 
۲٫ تعداد کتابهای موجود در این کتابخانه
 
۳٫ وقف کنندگان و اهدا کنندگان کتاب به این کتابخانه
 
۴٫ مدیران کتابخانه
 
تغییرو تحولات صورت یافته در کتابخانه در طول زمان
 
آموزش در مسجد و مدرسه عالی شهید مطهری
 
۱٫ مدرسان مدرسه
 
مرحوم مدرس اولین مؤسس برنامه رسمی مدرسه
 
دگرگونیهای مسجد و مدرسه از آغاز تا کنون
 
منابع و مأخذ