پاورپوینت تحلیل بررسی معماری خانقاه ها در خاورمیانه
موضوع عزلت و تصوف از قرون دوم هجري، در بين مسلمانان شروعت شده بود، ولي براي آن مركز معني و برنامه منظمي وجود نداشت. برخي از عابدان و زاهدان، در مساجد حلقه اي را ترتيب داده و در بارة آيات قرآن و تقرب به خدا و اعراض از دنيا گفتگو مي كردند. پس از آن به عللي، دامنة اين مطالب به خانه ها كشيده شده و عده اي در آنها گرد مي آمدند و محفل انسي خصوصي تشكيل مي دادند و به مصاحبت مي پرداختند.
برخي از اين خانه ها رفته رفته، مركزيت پيدا كرده و محل تردد و تجمع صوفيان مي گرديد. در مبحث مسلك تصوف در خراسان به تعدادي از اين مراكز اشاره شده است. از جمله: دويره و خانقاه قشيري 465 ه- . و دويره سلمي 412 هـ . در شهر نيشابور چنين موقعيتي داشتند. همچنين در بارة شيخ ابواسماعيل احمد بن حمزة صوفي،‌معروف به شيخ عمويه متوفي 441 هـ . آمده است كه:
«از هر طرف درويشي به هرات رسيدي به خانة وي فرود آمدي، و شيخ الاسلام خواجه عبدالله انصاري بيست سال خدمت خانة وي كردي...»
بديهي است كه عامل تجمع در چنين مراكزي، وجود شيخ و رهبريهاي او بوده است، نه اينكه آن مراكز به صورت خانقاهي رسمي بنا شده باشد و پس از درگذشت شيخ هم، با منبع درآمدي معين، همچنان برقرار مانده و شيخ ديگري در آنجا به جانشيني برسد، چون با فقدان شيخ، مركزيت آن خانه ها از ميان مي رفت و طالبان ناگزير به محل ديگري روي مي آوردند. با اين حال، برخي از اين گونه خانه ها هم، از طرف صاحب آن براي استفادة صوفيان وقف مي شد.
در ضمن حالات ابوالعباس سياري 342 هـ . آمده است كه:
«وي را سرايي بود در مرو، بر صوفيان وقف كرد.»
اين خانه هاي مشايخ و منازل وقف شده كه براي اجراي برنامه هاي مسلك تصوف مركزيت پيدا كرده و در اصطلاح صوفيان خراسان، دويره و خانقاه ناميده مي شد؛ براي انجام دادن مراسم خانقاهي، ساختمان مطلوبي نبود، ولي بهرحال مكاني بود كه عده اي مي توانستند در آنجا گرد آمده و از وجود رهبري استفاده كنند.
اسپنسر در بارة مشخصات ساختماني اين مراكز مي نويسد:
«اين ساختمانها شامل اطاقهايي بود كه در آنها مجلس وعظ و سماع و نماز برگزار مي شد.»
باري، پس از آنكه چندين قرن از پيدايش و رسميت تصوف مي گذرد و هدفهاي معنوي آن، به وسيلة دانشمنداني، همچون غزالي 505 هـ . و ديگران توجيه مي گردد، و از نظر مذهبي صورت قبول مي پذيرد، خلفاي عباسي هم ناگزير آيين تصوف را به رسميت مي شناسند و بنا به مصلحتي آن را تأييد مي كنند. پس از آن يعني با تأييد شدن از سوي مقام خلافت، در واقع مقام رسمي اسلامي، مسلك تصوف مقبوليت اجتماعي بيشتري پيدا مي كند و در غالب سرزمينهاي اسلامي، از محل درآمد عمومي و با اقدام فرمانروايان محلي، خانقاههايي ساخته مي شود و صوفيان و سالكان مقيم و مسافر در آنجا جمع مي شوند.
پس از آنكه اين زمينة مناسب و مساعد پديد مي آيد، آيينها و مراسم خانقاهي نيز گسترش مي يابد و خانقاه داراي قسمتهاي متعدد و مختلفي مي شود كه مهمترين آنها عبارتند از:
محل و مركزي براي ورود مسافران، حجره هايي براي مقيمان، سالنهايي براي اعمال گروهي. مانند سماع و نماز و نيايش، محل و مجلسي براي وعظ، محل ويژه اي براي مرشد و مدير خانقاه، محلي براي تغذيه، مركزي براي تدريس و كتاب و كتابخانه و فعاليتهاي مربوط به آنها، ساختماني براي آشپزخانه و انبار آذوقه، وجود حمامي براي استفادة مقيمان و مسافران، اصطبلي براي مركب مسافران، محلي براي پرستاري بيماران، زمينها و باغهايي در پيرامون آن، براي امور كشاورزي و نيز بناهاي وابستة ديگري كه ايجاد آن ضرورت داشت. اما چنين خانقاهي كه شامل تمام اين ويژگيها باشد، معمولاً كمتر به وجود مي آمد، ولي غالب خانقاهها شامل قسمتي از اين ويژگيها بودند.
ابن جبير 614 هـ و ابن بطوطه 779 هـ . در سفرنامه هاي خويش و مقريزي 865 هـ . در كتاب خطط خود، به چگونگي بعضي از خانقاهها اشاره هايي دارند.
ابن جبير خانقاههاي منطقة شام را كاخهاي آراسته با آب جاري معرفي مي كند و در بارة آنها مي نويسد:
«خانقاهها در آن جا فراوان و صوفيان بسيارند، خداوند آنان را از رنج تهيه وسايل معاش آزاد ساخته و با خاطري آسوده به عبادت خويش مشغول كرده است و آنان را در كاخهايي جا داده، كه يادآور كاخهاي بهشت است، از ميان آنان خوشبختاني هستند كه به فضل خداوند نعمت دنيا و آخرت برايشان آماده گرديده است.»
بديهي است كه اين خصوصيتها، جنبه زماني و مكاني داشت و ساختمان خانقاهها هميشه و در همه جا نمي توانست يكسان و يكنواخت باشد و به اقتضاي موقع و محل تغيير مي كرد. ولي با اين وصف، هر مجتمع خانقاهي به صورتي عده اي از رهروان را مي پذيرفت و از آنان دستگيري مي كرد.

فهرست مطالب
-بررسی کالیدی خانقاه
خانقاه شیخ احمد جام
خانقاه شیخ عبدالصمد اصفهانی
خانقاه چلبی اوغلو
خانقاه تقی داد
خانقاه تاج الدین
خانقاه شاه نعمت ا… ولی
-ویژگی های معماری خانقاه
-خانقاههای خارج شهر
-بخش های خانقاهها
مشخصات ساختمانی زاویه
خانقاههای اولیه
نخستین خانقاه در ناحیه عبادان
روند تحول بنای خانقاه
رباطها و خانقاههای منطقه بغداد
واژه‌ی رباط و کاربرد آن
نخستین رباط
خانقاههای کشور مصر
خانقاههای ترکیه
خانقاههای منطقه شام
تصوف در خراسان
خانقاههای منطقه‌ی خراسان
تصوف در فارس
رباطهای شیراز
اردبیل
کانونهای خانقاهی
امور اقتصادی خانقاهها
امور فرهنگی خانقاهها
اعمال خانقاهی
آداب و رسوم خانقاهی
بررسی تفصیلی چند خانقاه
آرامگاه شیخ صفی الدین
مسجد جمعه و خانقاه شیخ عبدالصمد
آرامگاه بایزید بسطامی
خانقاه چلبی اوغلو در سلطانیه
پلانها
نگاره ها
و.....