سير تحول بنا
بناي مسجد در نيمة اول قرن سيزدهم و در زمان ”فتحليشاه قاجار“ ساخته شده و بعدها در زمان ”ناصرالدين شاه قاجار“ تعميرات و تغييراتي در آن صورت گرفته است. بر بالاي در شمالي مسجد، قصيده اي از ساخت بنا سخن مي گويد و داراي مادة تاريخ زير است:
كلك مجمر از پي تاريخ سالش زد گر قبله آيد در نماز پيش اين مسجد سزد رقم
كه به حساب حروف ابجد سال 1225 را نشان مي دهد. در سال 1264 دورنمائي از محل فعلي مسجد امام توسط ”ژول لورانس“ نقاش فرانسوي ترسيم شده است. در اين نقاشي دومنارة طرفين ايوان شمالي مسجد ديده نمي شود و در عوض گلدستهاي بالاي همين ايوان وجود دارد. در كتاب ”مرآت البلدان“ آمده كه ناصرالدين شاه در سال 1296 دو مناره براي اين مسجد ساخته است و مؤلف كتاب آثار تاريخي طهران معتقد است، طي تعميراتي در سال 1307 كه در كتيبه سردر به آن اشاره شده، دو مناره نيز به بنا اضافه گشته است. بين سالهاي 1322 و 1323 ساعت موجود بين دو مناره نصب شده و در حدود 50 سال پيش شاخص قبله در جوار حوض مسجد تعبيه گشته است. در دهه هاي اخير ديوارها و سقف ايوانها را رنگ كرده و روي آنها نقاشي شده است. احداث دو وضوخانه در ورودي شمالي و تعويض و تجديد بناي حوض نيز از اقدامات اين سالهاست.
انواع قوس هاي به كار رفته در مسجد امام تهران
دسته بندي قوسها
به طوري كه اشاره شد روش ساختن قوس در دوره ساسانيان تكامل يافت و در بناهايي چون دخمه هاي كوميش دامغان و كاخهاي سيستان، تاق كسري و ... قوسهايي با ظوابط رياضي و هندسي و با توجه به شيوة تحمل نيروهاي فشاري ساخته شده است. شكل ظاهري و واقعي اين قوسها بيشتر به صورت دايرهاي، تخم مرغي، هلوچين و يا انواع قوسهاي چيار و سهمي اشت.
بدن ترتيب قوسهاي اولية مدور از اين گروه بوده است. با ظهور اسلام و شيوه خراساني ساختن ايوانهاي بلند در مساجد و بناهاي ايران معمول شد. براي مرتفع ساختن ايوان از قوس نيز استفاده مي شده است و در اين دوره بود كه روشهاي ترسيم قوس تيز (شاخ بزي) تكيمل شد.
در شيوة رازي انواع قوسهاي تيز براي نعل درگاهها، ايوانهاي كوچك و بزرگ صفه و قوسهاي پاتوپا براي شبستانها و پوشش گنبدها به وجود آمد و بالاخره در شيوه اصفهاني از انواع بي شماري از قوسهاي تيز به نام قوس مربع (پاتوپا)، قوس پنج اُ هفت تند و كند و انواع قوسهاي شاه عباسي استفاده مي شد. در دوران جديد نيز انواع قوسهاي تخت، كماني، سهپري، خنچهاي با خيز براي كارهاي تزئيني ساخته مي شد. بنابراين به طور كلي قوسها به سه دسته تقسيم مي شوند:
1)قوسهاي مدور و مشابه آن: اين قوسها براي تحمل نيروهاي فشاري و دربعضي موارد به عنوان قوسهاي تزئيني به كار مي رود.
2)قوسهاي تيز (شاخ بزي): اين قوسها به شكلهاي مختلف ساخته مي شود و براي تحمل نيروهاي فشاري به خصوص در پوشش گنبد ها به كار مي رود. در بعضي موارد از قوس تيز در كارهاي تزئيني مانند رسمي بندي و يزدي بندي استفاده مي شود.
3)قوسهاي تزئيني: همان طوري كه از نام اين دسته از قوسها بر مي آيد. براي زينت دادن نماي بناهــا به كار مي رود اين قوسها به اشكال گوناگون ترسيم ميشود، اگر به تركيب واقعي اين دسته توجه شود ترسيم خانوادة قوسهاي مدور و قوسهاي تيز را در حركات و فرم آنها مي توان ديد.
,....