در ساختمان حمام از سنگ، آجر و مخلوطی از ملات ماسه و آهک استفاده شده است. رختکن، راهرو و گرمخانه قسمت اصلی حمام ایرانی بود که بر اساس طب سنتی ایرانی و اسلامی طراحی شده بود.

هر یک از این سه بخش، سه اتمسفر متفاوت از نظر دما، یعنی سرد، گرم و معتدل را ایجاد کردند. ساختمان حمام ها بر اساس چهار ماهیت گرم، سرد، خشک و تر طراحی شده است. هر فضا با یک راهرو و دهلیز از فضاهای دیگر جدا می شد تا دمای و رطوبت هر فضا نسبت به محل مجاور خود به طور ناگهانی تغییر نکند و دمای هوا به طور ناگهانی کاهش نیابد.

رختکن حیاط سرپوشیده ای بود با حوضی بزرگ در وسط و سکوهای مرتفعی که دور تا دور لباس هایشان را بیرون می آوردند. دور رختکن ها میله هایی بود و روی میله ها توپ های شیشه ای رنگارنگ آویزان بودند. استاد حمام روی یکی از آن سکوها یا یکی از سکوها می نشست. یک چراغ بزرگ و گاهی لوستر از سقف رختکن بالای استخر آویزان بود. هوای رختکن کاملا سرد و خشک و در طب سنتی ایران معادل پاییز بود.

روی چهارپایه ای نزدیک حوض یک کاسه سفالی بزرگ حاوی آلو و آب آلو و چند کاسه کوچک با قاشق های چوبی گذاشتند و در زمستان به جای آلو و آب آلو، آب چغندر را با کمی سرکه در آن ظرف بزرگ می ریختند تا از آن استفاده کنند. مشتریان

فضای دهلیز بین رختکن و گرمخانه معادل فصل زمستان است. این فضا از یک هشتی کوچک ساخته شده است تا گرما و گرمای جمع شده در گرمخانه بلافاصله خارج نشود و فرد بتواند با تاخیر از گرمخانه وارد رختکن شود.

گرمخانه هشت ضلعی یا چهار گوش با دیوارهای ضخیم و محل استحمام و شست و شو و آب گرم و آب سرد بود. یک صفحه فلزی به قطر 60 تا 110 سانتی متر در کف وان قرار می دادند که حد فاصل آب و آتش زیر وان بود تا همیشه آب سرد و گرم داشته باشند. مزاج این قسمت گرمتر و معادل بهار بود. سقف گرمخانه بالاتر بود و در طاق اصلی آن سوراخ بزرگی وجود داشت که مانند سیستم روشنایی عمل می کرد که در اصطلاح معماری ایرانی به آن گل جام می گویند.

سوخت حمام در گذشته خار صحرا، هیزم و اجابت مزاج خشک شده حیوانات بود. زیر وان، شومینه یا آتشدانی بود و ظرف مسی بزرگی زیر کف وان می گذاشتند و زیر آن آتش روشن می کردند تا آب وان در طول شب گرم و برای استحمام در وان گرم باشد. صبح زود حتی در معماری برخی از حمام ها مانند حمام مهدی قلی بیک مشهد که از وسط دیوار یکی از اضلاع حمام، نهر آب سرد کوچکی ساخته شده که مستقیماً از قنات یا قنات برای نوشیدن مشتریان جاری است. در حالی که آنها برای مدت طولانی در حمام هستند.


ارمغان های ایران به جهان معماری ؛ «پادیاو»

گرمابه و حمام

آبزن

شیفتِل

معمّای ارشمیدس و حمام

سلیمان نبی و ساخت گرماوه

تاریخچۀ حمام و معالجۀ امراض

مروری بر تاریخچۀ آب، گرمابه و پاکیزگی در ایران

آئین شستشوی مهرپرستان

شستشوی در آئین مزدیسنا

ناهید یا آناهیتا

معبد آناهیتا در بیشاپور

شستشو در آئین زرتشت

حمامهای ایران در زمانهای پیش از اسلام

گسترش حمام ها در دوران اسلامی

حمامهای مکشوفه در محوطه های باستانی