معماری سبک آذری
معماری سبک آذری سومین سبک معماری سنتی ایران پس از اسلام می‌باشد که خود به دو دوره تقسیم می‌شود. دوره حکومت ایلخانان و دوره حکومت تیموریان.
سبک آذری سومین مکتب معماری سنتی ایران پس از اسلام می باشد. شروع این سبک مصادف است با استقرار هلاکوخان در مراغه و با روی کار آمدن صفویان نیز پایان می گیرد.
این سبک از لحاظ تاریخی و معماری به دو دوره تقسیم می شود. دوره اول حکومت ایلخانان به پایتختی مراغه است که از اواسط قرن هفتم هجری قمری شروع شده و تا دهه آخر قرن هشتم و یورش تیمور به ایران ادامه می یابد.
سبکي در معماري اسلامي ايران، منسوب به آذربايجان، مشهور به سبک مغول يا ايراني ـ مغول
باتوجه به مشخصات تاريخي، جغرافيايي، ويژگيهاي معماري و بناهاي بازمانده? منسوب به سبک آذري مي‌توان آن را بر معماري اسلامي ايران در دوره? ايلخاني (مغول) منطبق ساخت. پس از استقرار هولاکو در مراغه (م) معماري ايران جان تازه‌اي گرفت و سبک آذري در پي دگرگونيهايي که بر اثر اوضاع سياسي، اجتماعي و اقتصاديِ حاکم بر جامعه، در سبک رازي (معماري دوره? سلجوقي) پديد آمد، از مراغه آغاز شد و با نام سبک مغولي راه تبريز و سلطانيه را پيموده و به سراسر ايران و خارج ايران نفوذ کرد و روز به روز آراسته‌تر شد تا در اوج درخشش خود شاهکارهاي روزگار فرزندان تيمور و به ويژه شاهرخ (م) را پديد آورد
معماري اسلامي ايران در طي يک دور? 300 ساله (از سلجوقي تا ايلخاني) سيري منظم و تکاملي داشته است.
اين سبک با آميزش و ترکيب و تلفيق معماري جنوب و سنتها و روشهايي که از روزگاران کهن بوميِ آذربايجان شده بود، پديد آمد و سپس در دور? ايلخانيان* در ديگر مناطق ايران نيز رواج يافت
عناصر و جزئيات ساختماني مشترک با دور? سلجوقي در سبک آذري ظريف‌تر و آراسته‌تر و کالبد ساختمانها سبک‌تر و نازک تر شد.
سبک شدن کالبد بناها امکان ساختن پنجره‌هاي بزرگ‌ترو ايجاد تجانس ميان ديوارهاي دروني و بيروني را فراهم ساخت. نتيج? طبيعي،استفاد? روزافزون از پنجره‌هاي بزرگ، روشن شدن داخل ساختمانها بود و اين ويژگي در بناهاي ايلخاني (آذري) درست نقط? مقابل ساختمانهاي تاريک دوره سلجوقي است.
کوشش آگاهانه در ايجاد شباهت و تجانس ميان طرح گنبدهاي بيضي شکل نوک‌تيز و مقطع نوک‌تيز راهروها و قوسهاي ديوارها
عنايت به زيبايي و نيز تمايل به برجسته‌تر ساختن گنبد موجب پوشاندن گنبد با آجر يا سفال نيلي رنگ شد
مقرنس‌کاري در دور? ايلخانيان کاملتر و مفصلتر و متنوع‌تر شد
مهارت فوق‌العاده در گچ‌کاري و به کار بردن آن به انواع گوناگون است
1- قوس و پوشش معروف به کليل آذري ، شيخ صفي،گنبد خدابنده
2- ريزه کاري هاي بنا با آجر و سنگ، خشت رژ چين
3- پوشش لوله اي و کجاوه اي ايوانها
4- سادگي شکنجها و فيل پوشهاي زير گنبد
5- آرايش محرابها با کتيبه هاي چشمگير و قطعات کاشي
6- بکار بردن کاشي معرق و نقش و نگار رز و لاجورد در داخل بنا
مسجد گوهرشاد
مسجد گوهرشاد، يکي از بناهاي باشکوه و باستاني عهد تيموري است که در اوايل قرن نهم قمري بنا شده است اين بناي تاريخي در جنوب حرم مطهر رضوي قرار دارد و به رواق‌‌هاي دارالسياده و دار الحفاظ متصل است. اين مسجد به دستور بانو گوهرشاد، دختر امير غياث الدين ترخان، از امراي جغتايي، همسر شاهرخ تيموري در سال ??? قمري توسط معمار معروف ايراني، قوام الدين شيرازي، با به‌کارگيري سبک معماري دوران تيموري ساخته شد. کاشي‌کاري مسجد، نمونه‌اي از شاهکارهاي عهد تيموري است. طاق‌‌هاي گنبدي شکل مسجد و مناره‌‌هاي آن با ويژگي و تزيينات خاص و با استفاده از سبک مقرنس، همچنين نقوش و خطوط ديواري بر روي زمينه گچي و معرق‌کاري ممتاز عصر تيموري، جلوه‌‌هاي بي‌نظيري را به نمايش گذاشته است.
مسجد جامع ورامين مسجد جامعِ ورامين يکي از مساجد جامع شاخص ايران است. پس از چندين قرن، هنوز مي‌شود اوج هنر معماري ايلخاني را در اين مسجد ديد. مسجد جامع ورامين، مستطيلي است به طول حدود 66متر و عرض تقريبا 43 متر. در ساختمان آن از آجر استفاده شده. اين آجرها در قسمت‌هاي مختلف به شکل‌هاي مختلف کنار هم قرار گرفته‌اند و جنبة تزئيني دارند مسجد جامع ورامين يک بناي چهار ايواني است. ضلع شمالي که ورودي مسجد است از طريق ايوان‌هاي شرقي و غربي به ضلع جنوبي که نمازخانه در آن قرار گرفته، مي‌رسد
مسجد کبود تبريز
مسجد کبود که عمارت مظفريه نيز خوانده مي‌شود به دستور جهانشاه بن شاه يوسف از فرمانروايان قره قويونلو ساخته شده است. ولي ادامه کار بنا به خواست خاتون جان بيگم زوجه جهانشاه و در سال 870 ه. ق به پايان رسيد.
مسجد جامع يزد
بدون ترديد مسجد جامع كبير يزد يكي از شاهكارهاي بديع معماري مساجد ايران به شمار مي آيد كه تزئينات زيبا و منحصر به فرد آن جلوه اي ستودني به آن داده است. اين بنا مشتمل بر يك ايوان رفيع، گنبدخانه، دو شبستان تابستانه در طرفين آن دو گرم خانه در ضلع شرقي و غربي و يك صحن بزرگ مستطيل شكل و دو پاياب است