موضوع تحقيق:
معماري ايران در دوره سلجوقي
 
سلجوقيان: ساختمان مظهر زيبايي
معماري سلجوقي موقر و نيرومند و داراي ساختاري بغرنج بود. ولي اينهمه نه ناگهاني بودند و نه تصادفي، بلكه تجلي متعالي يك رستاخيز ايراني بود كه در اوايل سده دهم با سامانيان آغاز شد. اين رستاخيز در زمان سلجوقيان به اوج خود سيد، چون هرچند ايجاد آثار هنري پس از سده دوازدهم نيز ادامه يافت، الخطاطي مشهود در نيروي خلاق پديدار گرديد. اين مساله اغلب وقتي صادق است كه نيروي جنبش يك عصر بزرگ به نهايت مي رسد و گرايش به ايجاد بناهاي تاريخي و كارهاي پهلواني جاي خود را به داستانسرايي و يادآوري گذشتگان مي دهد.
 
زمينه فرهنگي
ايران علاوه بر منابع دايمي خود مقدار زيادي از ثروت اقتصادي و معنوي قلمرو و عباسيان برخوردار بود كه در اواسط سده هشتم در تحت تسلط ايرانيان در بغداد ايجاد شد. انگيزه هاي خلاق جامعه هاي متفاوت و غالباً رقيب، پيوسته حيات فرهنگي و تفكر اسلامي را گسترده و تقويت مي كرد و محتوي غني تر و سرمشقهاي تازه‌تر زيباشناختي و معنوي فراهم مي ساخت. مهمترين آنها تناسب سازي و حفظ فرهنگ يوناني بود. علم و حكمت يوناني، از طريق ترجمه هاي سازمان يافته با سرمايه مامون عباسي (813-833) در ايران شناخته شد. و در آنجا هم درست مانند پيدايش رستاخيز در اروپا، تاثيري قاطع داشت. آثار جالينوس، افلاطون و ارسطو به وسيله همه رهبران فكري ايران با پيگيري مطالعه شد. به علاوه، خلفاي عباسي علاقه عميقي به معارفدر جدي ترين شكل آن داشتند. (اطلبوالعلم ولو بالعين) سفارش پيامبر اسلام بود و بعد از عبادت، كسب معرفت مقدسترين كار تلقي مي شد، كه حتي برايمان بي دليل ترجيح داشت.
منصور عباسي (754-75) در تشويق علوم شركت جست و حمايتش از شعرا و فضلا پيدايش گروههايي براي مباحثات جدي را معمول ساخت. چنين تاسيساتي با علاقه مورد پذيرش قرار گرفت و راه موثري براي ايجاد و ترويج فرهنگ تازه شد. در سراسر اعصار اوليه اسلامي، با اينكه نبوغ ايراني براي اداره امپراطوري اسلامي اهميت اساسي داشت، شخصيت ملي خود ايران سترون و افسرده مانده بود. ولي در اثناي سده دهم ايران، شاعران، حكما، رياضي دانان، منجمان، طبيعي دانان، مورخان، جغرافيدانان و لغت نويسان برجسته اي پرورد، كه اغلب درخشان و بسياري شان داراي اعتباري بي‌همتا بودند و و همه با اصالت، شجاعت و ظرفيت فرهنگي فراوان، عصر ساساني علي رغم كشمكشهاي سخت و طاقت فرسا در ايران، دوران ادب و تمدن بود. بي‌شك در مقام مقايسه، همان عصر در اروپا دوران تاريكي به شمار مي رفت.
بي شك مهمترين عنصر در آغازگري رستاخيز ملي ايران شاهنامه فردوسي بود كه در سال 1010 به اتمام رسيد. اين كتاب كه از بزرگترين حماسه هاي جهان است، بلافاصله به طور دائم در دلهاي مردم راه يافت. از آ‎غاز پيدايش اسلام كه ايران آن را با علاقه پذيرفت، هيچ اثر هنري مستقلي را پيش از فردوسي نمي توان ذكر كرد. با اينكه عربي جايگزين فارسي شده بود، فردوسي منظومه خود را به شعر فارسي نوشت و به پاكسازي زبان از واژه هاي خارجي پرداخت و به آن شخصيتي تازه و نيرومند بخشيد. او در تمام پنجاه هزار بيت شعرش بيش از نهصد و هشتاد و چهار عبارت عربي به كار نبرده و بقيه فارسي سره است. او نه تنها بهره گيري از زباني نوسازي شده و با شكوه را احياء كرد، بلكه كتابش اعتماد و ميهن پرستي تازه‌اي پديد آورد. شاهنامه افتخارات گذشته ايران را بيان، سنت هاي آن را احياء جشن هاي ملي را تجديد، احساسات ملي را تريوج و در عين حال آينده اش را پيشگوئي مي كرد.
در اين لحظه حساس از تاريخ ايران رسوم ملي نيروي جنبش چشمگيري يافت. فردوسي از طريق دستاورد خويش ذخاير ايران را به حركت در آورد.م او مقام بزرگترين شاعر ايران را داراست و نه تنها در غناي فرهنگي ملتش سهيم است.
مييل فطريشان به رياضيات و علوم طبيعي را هم تشويق كرده. به اين ترتيب روح استقلال معنوي و خلاقيت در سراسر ايران نفوذ مي كرد و دستاوردهاي اين عصر مي‌توانست كشور را براي از سر گذراندن مصايبي كه در راه بود رهبري كند. 
فرمانروايان كه در ميانشان فضلا و شعراي واقعي هم بود، در حمايت از شعرا، هنرمندان و فضلا با هم رقابت مي كردند. حامي علم و ادب بودن وظيفه اي شاهانه تلقي مي شد و نشانه با ارزش براي احراز مقام و قبول عامه بود.
كتابخانه هاي عصر گوياي داستان فرهنگي با مشاركت وسيع است، كه در آن معرفت محترم شمرده مي شد. صاحب بن عباد وزير آل بويه كتابخانه بزرگي داشت با بيش از 000/200 مجله كتاب. هر مسجد يك مجموعه كتاب داشت و قاضيان گردآوري و حفظ آنها را تشويق مي كردند. قاضي نيشابور خانه اي را همراه با كتابخانه براي استفاده خاص علمايي كه از آن شهر ديدار مي كردند، اختصاص داد و حتي هزينه زندگي آنها را هم تأمين مي كرد. يكي از معروفترين كتابخانه ها را عضدالدوله گرد آورد. و در بناي خاصي در شيراز جاي داد. تالار طاق ضربي بزرگي به اطاق هاي متعدد باز مي شد كه در آنها كتاب ها را در صندوق هاي مخصوصي نگهداري مي‌كردند. فهرست منظمي براي آنها تنظيم شده بود. البته بقيه جهان اسلام هم در علاقه ايران به كسب معرفت سهيم بود، مثلاً ابن نديم بغدادي از همه كتابهاي شناخته شده در آن عصر اعم از اسلامي و غير اسلامي، فهرست مفصلي تاليف كرد. اين كتابخانه‌ها مورد استفاده وسيع و عاقلانه اي قرار مي گرفت، درهاي اغلبشان به روي همه استفاده كنندگان باز بود و تسهيلات- از جمله اعتباراتي براي قلم و كاغذ- تأمين مي شد.