نور و بشر :

نور نماد عقل الهی و منشأ تمام پاکی ها و نیکی ها است و خارج شدن انسان از تاریکی جهل و تابیده شدن نور معرفت در وجودش همواره یک هدف نهایی می باشد. در اثر تابیده شدن نور الهی به درون کالبد مادی، یعنی جایگاه نفس آدمی است که انسان به رشد و تکامل معنوی می رسد در نتیجه برای نمایش این تمثیل در معماری اغلب بناهای مذهبی ، نور به عنوان عنصری بارز و مستقل از سایر عناصر و مفاهیم به کار رفته در ساختمان به کار گرفته می شود به گونه ای که شعاع های آن به طور واضح در داخل کالبد مادی و تاریک حجم قابل مشاهده است. فضاهای عمیق و تاریک کلیساهای قرون وسطی و یا مساجداسلامی که با عنصر نور مزین شده اند به خوبی قادر به انتقال یک حس روحانی و معنوی می باشند.انسان در چنین فضاهایی که با نوری ضعیف روشن می شوند با مشاهده سایه های مبهم از اشیاء و احجام در ذهن خود به کامل کردن تصاویر پرداخته و با این عمل به نوعی خلسه فرو می رود که نتیجه آن یک حس نزدیکی به منبع وجود و هستی در درونش بیدار می شود.دانستن روند بهره گیری از نور خورشید به اندازه روند شکل گیری مصالح و یا شکل های مختلف زیربنائی ساختمان جهت طراحی بسیار لازم میباشد .

«معماري اسلامي بويژه در ايران تاكيد خاصي بر نور دارد. درون يك مسجد شبيه به نور است كه به صورت صور مادي متبلور شده است و يادآور آيه نور است . در ايران ، بعلت درخشندگي شديد اشعه آفتاب در اكثر پهنه اين سرزمين و شفافيت هوا در مناطق مرتفع ، تجربه نور و نياز به زيستن به فضاهاي روشن به عنوان جزئي از زندگي ايرانيان در سراسر تاريخ بوده است. نور عنصر برجسته معماري ايراني است و نه بعنوان يك عنصر فيزيكي ، بلكه به عنوان يك سمبل عقل الهي و سمبل وجود. نور يك حضور روحاني است كه در سختي ماده نفوذ كرده آن را تبديل به يك صورت شريف مي كند و آن را زيبا و شايسته مي سازد كه محل استقرار روان انساني باشد كه جوهر او نيز ريشه در عالم نور دارد ، عالمي كه جز عالم روح نيست.» نقش نور در معماري اسلامي ، تاكيد بسيار گسترده بر اصل تجلي است. نور ، وظيفه شفاف كردن ماده وكاستن از صعوبت و سردي بنا را عهده دار است. نور به عنوان مظهر وجود در فضاي مسجد افشانده مي شود تا يكي از عناصر تشكيل دهنده فضاي ادراكي باشد. عنصر نور افشاني مسجد و تقويت سيستم نوري مساجدف علاوه بر اينكه خود ، سمبل عرفاني و معنوي است ، جزئي از تزئينات مسجد نيز به شمار مي رود . اين نور افشاني ، وظيفه مخابره اطلاعات را به خوبي انجام مي دهد گاهي اوقات هم باعث صعود فكرو انديشه انسان به ماوراي محدوديت هاي مادي مي شود.

 

نور مي تواند تحرك و حياتي فعال به تزئينات اسلامي ببخشد.«تركيب نور و آب از قديمي ترين ازواج در معماري مسجد به شمار مي روند ، آب نمادي است از پاكي و پالايش روحي در محيط مسجد و در تركيب با نور، نمادي است از حاصلخيزي و رشد. امتزاج آب و نور ، زيبايي و بركت را همزمان به محيط مسجد مي آورد. نور و تزئينات مسجد ، بجاي اينكه ذهن را به بند بكشد به جهاني خيالي رهنمون مي شود و قالب هاي ذهني را درهم شكسته و انسان را به روشنايي دنيايي مي كشاندكه تجلي حق در آن است.هنر و معماري اسلامي نيز از آنجا كه با عالم ملكوت پيوند مي خورد ، عنصر نور را چون تمثيلي از جلوه وجود مطلق تلقي مي كند از اين منظر است كه نور بعنوان مظهر وجود در فضاي مسجد افشانده مي شود تا تبيين كننده هندسه آيييني آن باشد. حجم فضا در نورپردازي معماري ايراني ، اسلامي حايز اهميت است .در اين حجم فضايي و پوشش غير هم سطح ، انعكاس منابع نور بر سطوح با رنگ هاي يكسان ، طيف هاي رنگين با سايه روشن هاي گوناگون ايجاد مي كند و فضا و محيط را با درجات رنگين متكثر از سير تا روشن ئ تلالو و جلوه هايي بي انتها مي نماياند و از هر زاويه ديدي ، اين جلوه گري ظهوري نو مي يابد. نور پردازي در شبستان مسجد ، در خدمت فضاسازي طراحي شده به گونه اي كه به ايجاد سايه روشن contrast در مناظر ديد انساني perpective كمك شاياني مي كند.

 

نور در مساجد

«معماري مسجد بدنبال الهام از مفاهيم كلام الهي و روايي است ، تا فضايي ايجاد بكند كه عالم ملكوت(عالم معنا) و عالم ناسوت(عالم صورت،ملك و طبيعت) را به هم قرين سازد و فضاي روحاني واحدي را خلق كند. چه گنبد ، مناره ، محراب و طاق در فرم ها و چه كتيبه ها و كاشي كاري ها و گچبري ها و كاربندي ها همگي به يك محور و نهايت منتهي به يك نقطه مي شوند . نقوش ، اشكال و رنگ ها در معماري نشانه بارزي براي القاي معاني پنهان هستند و مخاطب از طريق حضور در فضاي معماري به تاثير و نقش نور در فضاسازي مساجد:

اما به همراه پوشش ،نور نيز در فضا سازي دخالتي مستقيم و ناگزير دارندنور ، محصول لاينفك و ناگزير مصالح بنايي نيز مي باشد.نحوه قرار گيري آجرها در كنار و بر روي هم به هر حال ، توليد نقش مي كندو نيز در فضا سازي دخيل است.مزاوجت آجر و ملات و حمايت اين دو از يكديگر نيز نقش آفرين است.نور نيز به خودي خود ظهور نمي يابد مگر اينكه بر نقش بنشيند آن گاه است كه منشاء اثر مي گردد و در فضا سازي دخالت مي كند. عنصر مهم فضاسازي معنوي مسجد ،‌ نور است كه رنگ نشسته بر نقش را ظاهر مي گرداند و در فضاسازي نقشي بي بديل ايفا مي كند. همه رنگ هاي نشسته بر نقوش است كه رنگ ها را ظاهر مي گرداند و طيف رنگين از كم رنگ به پر رنگ و سايه روشن را مي آفريند. بدين ترتيب، عمق ميدان و وسعت ديد ، معنا و موجوديت مي يابد.»  درك شهودي آن معاني نايل مي شود»