جلوههاي زيباي هنري ساختمان مسجد و مدرسه عالي شهيد مطهري چشم هربيندهاي را خيره ميكند. كاشيكاريها و مرّقكاريهاي موجود در گوشه و كنار مدرسه و مسجد، نمايي از هنر اسلامي و ملي كشور ماست كه بر عظمت و شكوه ملت اسلام ميافزايد. جلوخان طرف در غربي مدرسه باطرزي با روح و جالب نظر قرار دارد كه داراي صنعت كاشيكاري زيبا با نقش و نگارهاي متناسب تزيين گرديده، و در كتيبهها شرح اهتمام و انجام بنا و نام متصدي، و تاريخ اتمام به خط سفيد و متن آبي مسطور شده است، و طاقهاي جناقي قابل توجه در آن به كار برده شده است.
در حواشي داخلي و خارجي و بالاي ايوانها از چهار طرف، و بالاي گلدستهها و قسمت داخلي شبستان مقصوره و محراب چهلستون، كتيبههايي روي كاشي مسطور و در اغلب مناظر و مرايا با خطوط كوفي آيات قرآني و اسامي مقدسه منقوش شده و به زيبايي و شكوه بنا افزوده است. در اينجا به چند نمونه از كتيبهها اشاره ميشود:
1.كتيبة دور طاق شبستانهاي اطراف مقصوره با خط كوفي بسيار روشن:« انا فتحنالك فتحاَ مبينا»
2.كتيبة زير گلدستة طرف شرقي:« يا ايهاالذين آمنو اذانودي للصلوهٌ. . . »
3.دوطرف غربي و شرقي طاق جلوي مقصوره به ترتيب: «قال رسول الله– صلي الله عليه و آله - :الصلوهٌ قربان كل نقي» و «قال رسول الله -: صلي الله عليه و آله، الصلواهٌ معراج المومن»
4.اطراف طاق: «عجلوا باالصلوهٌ قبل الفوت»
5.مابين گلدستة جلوخان مقصوره و ايوان جنوبي:«الحمدلله الذي لم يتخذ صاحبهٌ ولا ولداَ. . . »
6.بالاي گلدستههاي مقصوره:«ان اللهو ملئكته يصلون علي النبي . . .»
7.بالاي قسمت خارجي ايوان جنوبي بين دو گلدسته: «الله نور السموات و الارض مثل نوره . . .»
8.بالاي قسمت خارجي ايوان شمالي، بين گلدستهها و ساعت «قل اللهم مالك الملك . . »
9. جلوي محراب چهلستون: سورة اعلي
برخي از اين كتيبهها – چنانكه در ذيل آنها مرقوم است – به خط ميرزا عمرو مربوط به سالهاي مختلف از جمله سال 1302 ه.ق است، كه نشان ميدهد هنرهاي آن به تدريج به مسجد و مدرسه اضافه شده است. بعضي از اين كتيبهها نيز به خط ميرزا غلام رضا و ميرزا حسن عمادالكتاب سيفي است.
در كتيبة جلوخان سردر غربي به خط اين دو كاتب و در نهايت ظرافت و زيبايي، اين عبارت نگاشته شده است:«در عهد دولت معدلت آيت و نوبت سلطنت دوران عدت روز افزون. . . ،اين مدرسه تكميل و مقر دانشكده معقول و منقول گرديد. اين مسجد رفيعالبنيان و منيعالاركان را كه فضايش از نهايت وسعت دلگشا و بنيانش از كمال زينت جانفزا و غمزداست، جناب مستطاب رضوان باغ اكرم افخم سپهسالار اعظم حاج ميرزا حسين خان صدراعظم و وزير امور خارجه به دستيابي و استظهار برادر اكرم خود حضرت عجل ارفع اشرف امجد آقاي مشيرالدوله يحيي خان وزير عدلية اعظم – دام مجده العالي رفعاَ لقواعد و دعائم السلام ابقاء لرسوم السنن و الاحكام و تبعاَ للرحمهٌ و الغفران – به وجهي كه شايد و وضعي كه بايد از روي صدق نيت و صفاي طويت بنا نهاد،
فهرست مطالب
مساجد
پيش گفتار
حضور مسجد در بازار تهران
درامد:
سيرگسترش مسجد در بازار تهران:
تنوع مساجد
تعدد مساجد
پراکندگي مساجد
نمود مسجد در بازار
مساجد عمده بازار
مسجد جامع
مسجد شاه(امام خميني)
نگاهي به تفاوتهاي بصري مساجد جامع و امام
ديگر ويژگيهاي مساجد
و سخن اخر
مسجد جامع تهران يا جامع عتيق
مقدمه
ساختار و تاريخچة مسجد
جلوههاي معماري و کتيبهها
موقوفات مسجد
ائمة جماعت و وعاظ مسجد
مسجد جامع تهران و حوادث تاريخي
امور فرهنگي- علمي مسجد جامع
گنجينة قران کريم
کتابخانة قراني مسجد جامع چهلستون
پانوشتها
مساجد تاريخي
مسجد شاه ( امام خميني) تهران
مقدمه
پيشينة تاريخي مسجد
اوضاع سياسي- اجتماعي و مذهبي عصر قاجار
ساختار مسجد
کتيبههاي معماري
توصيف سياحان از مسجد شاه
وقفنامه و موقوفات
امامان جمعه و جماعت، وعاظ و مدرسان مسجد
کتابخانة مسجد
مسجد شاه و رويدادهاي تاريخي
اعتراض عليه وهابيها
در دوران حکومت پهلوي
وضعيت مسجد امام خميني پس از پيروزي انقلاب اسلامي
پانوشتها:
مسجد و مدرسة عالي سپهسالاري(شهيد مطهري)
مقدمه
تاريخ ساخت و چگونگي بنا
شرح حال واقف
عصر سپهسالار و اقدامات او قبل از تاسيس مسجد و مدرسه
وقفنامههاي مسجد
موقوفات طبق وقفنامه
ساختار مسجد و مدرسه
مهندس ناظر،طراح و معمار
خصوصيات معماري و توصيف جغرافيايي
مرافق موجود
هنرهاي تزييني
توليت و متصديان امور مسجد
نايب متوليان
ائمة جماعات
وعاظ مسجد
کتابخانه
تاسيس و توصيف کتابخانه
تعداد کتابهاي موجود در اين کتابخانه
مديران کتابخانه
تغييرو تحولات صورت يافته در کتابخانه در طول زمان
اموزش در مسجد و مدرسة عالي شهيد مطهري
مدرسان مدرسه
مرحوم مدرس اولين مؤسس برنامة رسمي مدرسه
دگرگونيهاي مسجد و مدرسه از اغاز تا کنون
منابع و ماخذ