بخشی از مطلب
تاریخچه بلند مرتبه سازی در ایران
 
ار آنجایی که آسمانخراش ها نقش معنا داری در شناساندن چهره ی شهری به دنیا ایفا می کنند، طراحان این سازه ها در ترسیم طرح و معنای (با کانسپت معنایی) شهر یا مسئولیت و چالش پیچیده ای مواجه هستند. از نکات حائز اهمیت در طرح آسمانخراش ها نظم هندسی پلان و طبقات در آنهاست. اما متأسفانه بسیاری از برج ها و ساختمان های بلند مرتبه ای که در ایران ساخته می شوند، فاقد این نظم و ترتیب ضروری هستند و به همین دلیل، دارای ضوابط طراحی سازه ای دشوارتری می باشند. لازم به ذکر است که بسیاری از بناهای بلند مرتبه که در مقابل بار و فشار های باد مقاوم و منظم هستند در مقابل زلزله چنین نیستند. همچنین باید در نظر داشت که استفاده از تکنولوژی پیشرفته ی روز نیز همیشه به خوبی اعمال نمی شود و در صورتی چنین امکاناتی به کار برده می شوند، باید نظارت دقیق و کارشناسانه بر مراحل ساخت آنها اعمال شود. بخش مهمی از ساخت بناهای بلند مرتبه صرف کنترل کیفیت سازه می شود و شاید چون در ایران، کارفرمایان کمتر خود را درگیر تکنولوژی تولید مصالح و کنترل کیفیت آنها می کنند، ساخت برج های بلند مرتبه تا این اندازه سودآور شناخته شده است. امروزه احداث ساختمان های اداری، تجاری و چند منظوره بلند مرتبه در ایران رو به افزایش است و اقامت در آنها به عنوان نشانه ی شأن و منزلت اجتماعی و رفاهی تلقی می شود. شروع احداث ساختمان های بلند مرتبه با تعریف مدرن در ایران به صورت سازه های رفیع بود که عموما کاربرد تجاری، اداری یا ترکیبی از این دو داشتند. اما پیش از آن ساختمان ها عموما از مصالح ناپایدار(مصالحی فاقد استحکام و ماندگاری ) ساخته می شدند و این امر در ضمن عدم نیاز به تأمین انبوه مسکن و سرپناه، خانه سازی را در حد بناهایی کم ارتفاع و فاقد پایداری نگه داشت. همچنان که همیشه و در هر جغرافیایی مرسوم بوده، فضاهای مذهبی، مقرهای حکومتی و ساختمان های متعلق به شاه و شاهزاده ها به فاخرترین و رفیع ترین شکل ممکن احداث می شدند. مطلب تاریخچه بلند مرتبه سازی در ایران به روند شکل گیری و چگونگی افزایش آن در ایران می پردازد.
سرخه حصار یا عمارت قصر یاقوت
 
در شرق شمیران و دامنه کوه واقع بود بین سال های ۵-۱۲۶۳ خورشیدی با مباشرت میرزا محمد خان پیشخدمت (سرتیپ گروسی) در سرخه حصار بنا شد و به عنوان شکارگاه سلطنتی مورد استفاده ناصرالدین شاه بود. قصر با ارتفاع دو طبقه و بلندِ خود شامل دو قسمت می شد: کوشک بیرونی و دیگر حرم خانه و اندرونی که در قسمت شرق بخش بیرونی قرار داشت.
عمارت و باغ فردوس
 
که فراز و نشیب های زیادی را پشت سر گذاشت ( بنای اصلی در سال ۱۲۲۷ احداث شد، اما بارها مورد مرمت و دستخوش تغییر قرار گرفت) به تدریج از مساحت باغ کاسته شد، در حالی که مساحت عمارت سه طبقه ی فعلی به ۱۰۰۰ متر مربع می رسد. این عمارت تلفیقی از معماری ایرانی و غربی است ( به کرّات مشاهده می شد که آغاز بلند مرتبه سازی از حدود قرن سیزده خورشیدی به بعد متأثر از معماری غرب بوده.) یک تالار بزرگ با کاشی مفروش شده در وسط عمارت و هشت اتاق، قرینه ی هم در دو طرف تالار قرار دارند و همین سقفی که تا کف طبقه ی سوم ارتفاع گرفته به همراه دو شاه نشین ساختار عمارت فردوسی کاملاً ایرانی است و معماری قاجار را تداعی می کند، در حالی که آمیزه های غربی بیشتر در حد همان تزئینات و الحاقات باقی می ماند.
یکی از ساختمان های مهم عصر ناصری که ناصرالدین شاه به آن ارادت خاصی داشت، ساختمان پنج طبقه ای است معروف به عمارت شمس العماره.
ساختمان شمس العماره
 
در ضلع غربی خیابان ناصر خسرو کنونی و روبروی کوچه مروی واقع است و در اصل در ضلع غربی ارک سلطنتی و کاخ گلستان قرار دارد.
اما شاید هیچ کدام از بناهای آن دوره به اندازه عمارت معیرالممالک زیبا نباشند. سبک نئوکلاسیک و معماری فرنگی در نمای خانه و سبک باروک در پله هایش کاملا هویداست. در تصویر معروف حوضخانه ی صاحبقرانیه که توسط مرحوم کمال الملک کشیده شده، طاق مرتفع و ستون های عظیم نگه دارنده همان هایی هستند که سال ها قبل در بناهای مذهبی اجرا می شد و امروز در ورودی اکثر برج های ایران و جهان می بینیم. به تدریج این بلند مرتبه سازی به سایر کاربری ها هم سرایت کرد و هتل ها و ساختمان های عمومی شهر را متأثر ساخت( گراند هتل تهران و عمارت کافه پارس، هر دو در تهران، هتل رامسر؛ ساختمان شهرداری تبریز، ۱۳۱۸). در دهه ۱۳۲۰ میلادی که رواج احداث بناهای دولتی جریان داشت، استفاده از مصالح جدید بتن، سیمان، فولاد و شیشه نیز رو به افزایش گذاشتند و سیستم های مدرن و حرارت مرکزی در ساختمان ها جای گرفتند(ساختمان بانک ملی ایران- شعبه بازار، محسن فروغی، تهران، ۱۳۲۷؛ ساختمان کاخ وزارت امور خارجه، ۱۳۱۸ و ساختمان دادگستری، ۱۳۲۵، هر دو از گابریل گورکیان تهران)
نخستین ساختمان بلندمرتبه ای که در دوره معاصر و به شیوه مدرن در کشور بنا شد، توسط هوشنگ خانشقاقی در خیابان جمهوریِ شهر تهران ساخته شد(۱۳۲۸-۱۳۳۰). این سازه با اقتباس از معماری مدرن اروپایی، در ۱۰ طبقه، از بتن آرمه و مجهز به آسانسور، یکی از مهم ترین ساختمان هایی بود که با بهره گیری از فرم های مدرن اروپایی به بهره برداری رسید و رویکرد طراح و معمارش، آن را تبدیل به یکی از متحول ترین بناهای ساخته شده در ایرانِ آن سال ها کرد.
چندسال بعد، سازه های بلند مرتبه ی دیگری نیز در کشور ساخته شدند که از جمله آنها ساختمان پلاسکو(۱۳۴۱) بود که در خیابان فردوسیِ شهر تهران واقع شده و ۱۶ طبقه داشت. این بنا اولین سازه بلند مرتبه در ایران است که با اسکلت فلزی ساخته شد. ساختمان تجاریِ ۱۳ طبقه آلومینیوم(۱۳۴۳)، ساختمان بانک کار در خیابان حافظ( دهه ۴۰ خورشیدی)، برج های سامانِ ۱ با ۲۰ طبقه در بلوار کشاورز( عبدالعزیز فرمانفرماییان، ۱۳۴۹) سازه های بلندمرتبه ی دیگری بودند که به تدریج رنگ و روی معماری کشور را تغییر می دادند. مجموعه بهجت آباد که در اسل ۱۳۴۹ بین خیابان حافظ و ولیعصر احداث شد، اولین ساختمان بلند مرتبه در ایران است که کاربری مسکونی داشت. ساختمان وزارت کشور( روح الله نیک خصال، ایرج پروین، تهران، دهه ی ۵۰ خورشیدی) پروژه موفقی بود که در زمینی مستطیل شکل به مساحت ۱۱۵*۱۷۵ متر و با اسکلت بتنی در ۴ بلوک احداث شد و پس از آن می توان به سال های پایانی دهه ۷۰ خورشیدی اشاره داشت که در پی افزایش قیمت زمین در تهران و آغاز فروش تراکم از سوی شهرداری، موج تازه بلندمرتبه سازی آغاز شد که در این ساختمان ها کمتر به ضوابط اصلی طراحی توجه شد. تراکم جمعیت در تهران نیز، مانند بسیاری شهرهای پرجمعیت جهان، گسترش در راستای قائم را اجتناب ناپذیر کرد. مجتمع مسکونی کوی بنیاد(۱۳۵۴) که به مجموعه ASP معروف است، جزو معدود پروژه های بلندمرتبه ای است که با رعایت کلیه اصول و ضوابط فنی و مهندسی ساختمان های بلندمرتبه و با سازه ی بتن آرمه و نمای بتنی پیش ساخته احداث شده و از امکانات مطلوب یک فضای مسکونی، تجاری و اداری بهره مند است. این مجموعه آپارتمانی بلند مرتبه با همکاری گروه مشاوران شرکت فرانسوی سِتک باتیمان تکمیل شد و استخر، مهدکودک، باشگاه ورزشی، مرکز خرید و رستوران از جمله تسهیلات رفاهی مجموعه می باشند. تعداد ۲۵۰ واحد آپارتمانی، ۱۲۰ واحد آپارتمانی ویلایی، ۱۴۰ واحد تجاری و ۵۷۰ واحد انباری و پارکینگ در این مجتمع که شامل سه برج است، تعبیه شده و هر برج ۴ آسانسور دارد.
برج اداری آرمیتا واقع در خیابان بخارست بر اساس دیدگاهی کاملا کلاسیک و بر پایه سلسله مراتب عمودی(پایه، بدنه، تارک) طراحی شده است.